ویژه نامه سراسری جهش تولید

• راه و رسم جهش تولید

  

  حضرت آیت‌الله خامنه‌ای هدف اقتصاد کشور را تولید ثروت و تقسیم عادلانه‌ آن بین آحاد مردم خواندند و افزودند: برای رسیدن به اقتصاد سالم، کارگر یکی از ستون‌های اصلی و از عوامل درجه یک تولید ثروت در کشور است.

• مدار منفی

  با توجه به اینکه در سال ۱۳۹۹ بسیاری از عوامل تهدیدکننده اقتصاد ایران از جمله کاهش بی‌سابقه صادرات نفت، محدودیت‌های واردات و صادرات، کسری بودجه و‌... پابرجاست، انتظار اولیه از وضعیت تولید در پنج ماه گذشته چگونه بوده است؟ تولید در سایه کرونا و تحریم در هریک از بخش‌های اقتصادی چه عملکردی به جا گذاشت؟ اینها موضوعاتی است که در فصل پیش‌رو مورد بررسی قرار گرفته است.

• رنج تولید

  

  در علم اقتصاد، تولید به معنی تهیه کالا و خدمات مورد نیاز با استفاده از منابع و امکانات موجود است. در این میان همواره این موضوع مورد بحث بوده که بهینگی در به‌کارگیری منابع و امکانات برقرار باشد تا کارایی و بهره‌وری به همراه تولید باشد. در تولید کالا و خدمات مجموعه فعالیت‌هایی صورت می‌گیرد تا تولید شکل بگیرد و پایدار باشد؛ فعالیت‌هایی قبل از تولید از جمله تامین نهاده‌ها و منابع مورد نیاز و تامین مالی و فعالیت‌های بعد از تولید از جمله بازاریابی و فروش و تجارت است. تمامی این فعالیت‌ها در مفهوم زنجیره ارزش تبلور یافته و کارآمدی فعالیت‌های این زنجیره می‌تواند پایداری، بهره‌وری و کارایی را برای همه زنجیره ارزش به همراه داشته باشد. فعالیت‌های مختلف زنجیره ارزش هر محصول و فعالیت که بر‌حسب طبقه‌بندی آیسک شامل فعالیت‌های بخش کشاورزی، صنعت یا خدمات می‌شود، تولید ناخالص داخلی کشور را شکل می‌دهد.

• وزن تولید

  بخش صنعت اهمیت بسیار زیادی در روند توسعه کشورها ایفا می‌کند. اهمیت بخش صنعت به این دلیل است که به عنوان موتور رشد اقتصادی و انباشت سرمایه شناخته می‌شود و بخشی است که منبع بازدهی فزاینده نسبت به مقیاس تولید به شمار می‌رود. برخی از تحلیلگران، دو ویژگی برای نقش صنعت در توسعه کشورها برشمرده‌اند؛ «سهم صنعت در درآمدزایی برای کل اقتصاد در طول زمان» و «سهم نیروی کار آن بخش در طول فرآیند توسعه». به اعتقاد آنها ترکیب این دو ویژگی در طول فرآیند توسعه موجب افزایش درآمد سرانه خواهد شد.

• فرصت سرمایه‌گذاری

  

  بیماری کووید ۱۹ در سراسر دنیا موجب نگرانی و مشکلات زیادی شده که باید در برنامه‌های استراتژیک کوتاه‌مدت و میان‌مدت به آن توجه کنیم، تاثیرات همه‌گیری ویروس کرونا از پیامدهای ویرانگر بحران مالی سال ۲۰۰۸ کمتر نبوده و چه‌بسا بیشتر نیز بوده است. بیماری کووید ۱۹ در آسیا پدید آمد و در همه جهان گسترش یافت. اولین پیامد اقتصادی شیوع ویروس کرونا این بود که کشورهای صنعتی تقریباً از شروع ماه مارس ۲۰۲۰ سرمایه‌گذاری در کشورهای در حال رشد را مسدود کردند. بر اساس آخرین ارزیابی صندوق بین‌المللی پول، ویروس کووید ۱۹ باعث شده کشورهای در حال رشد و توسعه تا پایان خردادماه بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار سرمایه خارجی پیش‌بینی‌شده خود را از دست بدهند.

• اختلال تازه

  بخش کشاورزی به عنوان یکی از بخش‌ها و صنایع پیشران همواره مورد توجه سیاستگذاران و فعالان اقتصادی در مسیر بهبود و رونق تولید بوده است. صنعتی که البته در یک سال گذشته با فراز و فرودها و دست‌اندازهای مختلفی مواجه بوده و به دلیل مشکلات و محدودیت‌های بین‌المللی از یک‌سو و سیاستگذاری‌های داخلی از سوی دیگر، نتوانسته است به شکل مطلوب به هدف‌های سیاستی تعیین‌شده دست پیدا کند. از یک زاویه دید کلی‌تر می‌توان گفت در حال حاضر مصائب و اختلالات حوزه کشاورزی و غذایی هر دو بخش تولید و تجارت را تحت تاثیر قرار داده است، این درحالی است که ظرفیت‌های بالقوه در حوزه کشاورزی فراوان است، به گونه‌ای که می‌تواند در سال جهش تولید به عنوان یک اهرم موثر در سه ضلع، «رونق تولید»، «رشد صادرات» و «تامین نیازهای وارداتی» عمل کند. اما در حال حاضر هر سه بخش مزبور در اثر تحریم‌های بین‌المللی، محدودیت در روابط بانکی و نقل و انتقال پولی، نوسانات نرخ ارز و عدم ثبات در سیاستگذاری پولی و تجاری با چالش‌های جدی مواجه شده است.

• رشد تقاضای سرمایه‌گذاری

  

  بازار مسکن طی یکی دو سال اخیر رشد قیمتی قابل توجهی را تجربه کرده و خرید مسکن برای بخش بزرگی از جامعه به آرزویی دورتر تبدیل شده است. با این حال اگر رشد قیمت در سایر بازارها را با بازار مسکن مقایسه کنیم متوجه می‌شویم که قیمت‌ها در این بازار حتی شاید از سایر بازارها عقب هم افتاده‌اند. به بیان دیگر، در دوره اخیر قیمت تمامی کالاها، به‌خصوص کالاهای سرمایه‌ای رشد محسوسی داشته و افزایش قیمت مسکن را نمی‌توان تنها از دید دوره‌ها و چرخه‌های رونق و رکودی بازار مسکن نگاه کرد. این در حالی است که نرخ بهره بین‌بانکی و به‌تبع آن سایر نرخ‌های بهره در این مدت رشد نداشته و احتمالاً افراد برای خرید دلار و ماشین و مسکن یا ورود پول به بازار سرمایه به‌طور غیرمعمول از اعتبارات بانکی هم استفاده نکرده‌اند.

• بروز دست‌اندازها در جاده تجارت

  تجارت خارجی کشور روزهای پرفرازونشیبی را می‌گذراند؛ از یک‌سو تشدید تحریم‌های ظالمانه علیه اقتصاد ایران کار را برای تجار و فعالان اقتصادی سخت کرده و از سوی دیگر، مسدود شدن مسیرهای بازگشت ارز صادراتی و متهم کردن صادرکنندگان به عدم بازگشت ارز، آینده و نحوه حرکت آنها را با ابهام مواجه ساخته است. حال هم که باید شیوع ویروس کرونا را به آن اضافه کرد.

• پیچیدگی حل مساله

  

  بازار سرمایه به عنوان بازار سهام و اوراق و سپرده‌های بیش از یک سال منبع اصلی تامین مالی بنگاه‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری‌های مولد است. بنگاه‌ها معمولاً از ترکیب معینی از سرمایه خود، بدهی و سهام برای تامین مالی خود استفاده می‌کنند. قضیه مودیلیانی-‌میلر بیانگر این است که بنگاه علاوه بر سرمایه یا سود توزیع‌نشده خود باید ترکیب بهینه‌ای از بدهی و سهام نگه دارد. سهام ریسک بنگاه را میان همه سهامداران توزیع می‌کند و بنگاه را از هزینه بهره خلاص می‌کند (شاکری، عباس ۱۳۹۵). در ماه‌های اخیر رشد شتابان شاخص کل بورس تهران باعث شده است پس از شکست پی‌درپی مقاومت‌های تکنیکال و روانی شاخص کل، ورود نقدینگی به این بازار تشدید شود. سیاستگذار با کنترل سایر بازارها مثل بازار طلا، سکه، ارز، مسکن و خودرو و با نگاه مثبت به بازار سهام، خود بخشی از عامل اصلی در رشد شتابان شاخص کل بورس شد. یکی از مزایایی که سیاستگذار نقدینگی را به سمت بازار سهام هدایت کرد کنترل نقدینگی در این بازار و نظارت‌پذیری بر آن است.

• برداشتن چتر انحصار

  

  در سالی که با عنوان جهش تولید نامگذاری شده، تعریف درست و دقیق جهش تولید چیست؟ شاید اصلی‌ترین و دقیق‌ترین تعریف قابل ارائه از جهش تولید منطقی، واقعی و موثر در ساختارهای اقتصادی کشور، زمینه‌سازی برای توسعه صنایع ساخت‌محور با ارزش افزوده بالا باشد. اگرچه در حال حاضر که به تدریج به نیمه سال جهش تولید نزدیک می‌شویم، هنوز هم سیاست‌های کلان صنعتی کشور تمرکزی غیرقابل انکار بر حمایت از صنایع بالادستی سرمایه‌محور دارند، اما همچنان می‌توان صنایع پایین‌دستی با عمق ساخت بالا را به میدان‌داران توسعه صنعتی و اقتصادی کشور بدل کرد.

• پرش با مانع

  آیا محیط کسب‌وکار و فعالیت‌های اقتصادی در ایران، ظرفیت و استعداد لازم برای جهش تولید را دارد؟ اگر دارد چرا تاکنون (حداقل در ۵۰ سال اخیر) این ظرفیت بالقوه تحقق بالفعل نیافته است و اگر ندارد چه موانعی از شکل‌گیری این ظرفیت و استعداد جلوگیری کرده است. موانع شکل‌گیری جهش تولید و رشد اقتصادی مستمر در نیم‌قرن اخیر را می‌توان در سه دسته موانع ۱- تئوریک، ۲- سیاستگذاری و ۳- مدیریتی شناسایی کرد. در این فصل تلاش می‌کنیم به این پرسش پاسخ دهیم که موانع جهش تولید و رشد اقتصادی مستمر کشور چیست؟

• اصول حکمرانی بد

  سال ۱۳۹۹ در شرایطی آغاز شد که اقتصاد ایران علاوه بر تحریم تحت ‌تاثیر بیماری عالم‌گیر کرونا (کووید ۱۹) نیز قرار گرفت. طبیعی است در دل همه بحران‌ها و تهدیدها، فرصت‌هایی نیز وجود دارد که در خصوص اثر تحریم‌ها، هم‌اکنون می‌توان با وضوح بیشتری از این فرصت‌ها و تهدیدها سخن گفت ولی در خصوص اثر بیماری کرونا، با وضوحی بسیار کمتر. مقام معظم رهبری با علم به همه این فرصت‌ها و تهدیدها، شعار سال جدید را «جهش تولید» تعیین کردند. برای پاسخگویی به این پرسش که آیا برآیند وضعیت موجود، امکان حرکت به سمت جهش تولید ملی و رشد اقتصادی پایدار را فراهم می‌کند یا نه، ناگزیر هستیم ابتدا قیود پرسش را محدود کنیم و در مراحل بعد با افزودن قیود به پاسخ سوال اصلی نزدیک‌تر شویم. بنابراین، پرسش را می‌توان این‌گونه مطرح کرد که آیا محیط کسب‌وکار و فعالیت‌های اقتصادی در ایران، ظرفیت و استعداد  لازم برای جهش تولید را دارد؟ اگر دارد چرا تاکنون (حداقل در ۵۰ سال اخیر) این ظرفیت بالقوه تحقق بالفعل نیافته است و اگر ندارد چه موانعی از شکل‌گیری این ظرفیت و استعداد جلوگیری کرده است. نگارنده معتقد است موانع شکل‌گیری جهش تولید و رشد اقتصادی مستمر در نیم‌قرن اخیر را می‌توان در سه دسته موانع ۱- تئوریک ۲- سیاستگذاری و ۳- مدیریتی شناسایی کرد که ابتدا این موانع را مرور می‌کنیم و سپس به صورت مختصر با افزودن قیود تحریم و کرونا به الزامات تحقق شعار سال می‌پردازیم.

• دست‌اندازهای رشد اقتصادی

  مهم‌ترین هدف کشورها در هر اقتصادی دستیابی به رشد بلندمدت بالا و پایدار است. این موضوع در حقیقت تفاوت بین کشورهای با رفاه بالا و با رفاه پایین است. در نتیجه کشورهایی که توانسته‌اند یک رشد بلندمدت مستمر را تجربه کنند، جایگاه مناسبی در دنیا داشته‌اند. رشد اقتصادی در ایران با تهدیدهای بسیاری روبه‌رو بوده است. در نتیجه اقتصاد ایران به جای یک رشد پایدار، یک رشد نوسانی را تجربه کرده که عمدتاً متاثر از قیمت نفت و سایر عوامل موقت بوده است. در این گزارش به عوامل موثر و تهدیدهای اصلی رشد اقتصادی می‌پردازیم.

• سوخت سرمایه

  

  اوایل اسفندماه سال گذشته، کلیات لایحه بودجه سال ۱۳۹۹ در مجلس رد و برای اصلاحات نهایی به کمیسیون تلفیق ارجاع داده شد. از همان روزها بخش خصوصی نقدهای جدی به این لایحه وارد کرد و اعتقاد داشت این بودجه روی درآمدهای غیرواقعی بسته شده است.

• کسری پنهان بودجه

  

  یادداشت حاضر به چگونگی اثرپذیری تولید اقتصادی کشور از کسری بودجه دولت و سازوکارهای آن می‌پردازد و در انتها با توجه به شرایط جاری پیشنهادهایی برای چگونگی اثرگذاری بودجه دولت بر تولید اقتصادی به ویژه در سال جاری مطرح می‌کند.

• چرخه معیوب

  رشد منفی سرمایه‌گذاری و خروج سرمایه از کشور، بازگشت اقتصاد ایران به دوران رشد را دشوار می‌نماید. در شرایط کنونی، حتی گفته می‌شود که درآمد حاصل از صادرات غیرنفتی نیز به سختی به کشور بازمی‌گردد، در نتیجه می‌توان گفت، از این طریق نیز پول زیادی به دست نمی‌آید که صرف سرمایه‌گذاری شود.

• درد مشترک

  

  تولیدکننده ایرانی آرزوهای فراوانی دارد و شاید یکی از مهم‌ترین‌های آنها جهش تولید است که از این شعار در سال جاری به خوبی از سوی بخش خصوصی استقبال شد اما قطعاً نباید فراموش کنیم که لازمه تبدیل شدن این شعار به شور و شعور آن است که دستگاه‌های مرتبط با تولید در کنار بخش خصوصی شرایط و بسترها را برای ارتقای تولید فراهم کنند. نگرش کمک به تولید باید یک مشی اساسی برای فعالان و دست‌اندرکاران تولید باشد و به صورت جزر و مد کشتی تولید را دچار تلاطم نکند.

• عارضه مشترک

  

  اهمیت و لزوم بهبود فضای کسب‌وکار به کرات مورد تصریح ذی‌نفعان مختلف اقتصادی و صنعتی قرار گرفته و از معدود گفتمان‌هایی در کشور است که وفاق ملی حول آن وجود داشته و به جرات می‌توان گفت همه نهادهای حاکمیتی، عمومی، دولتی و خصوصی بهبود فضای کسب‌وکار را مورد تاکید قرار داده‌اند.

• دروازه صادرات

  

  نامگذاری سال ۹۹ از سوی مقام معظم رهبری به سال جهش تولید، مدیران مجموعه هلدینگ برق بنیاد مستضعفان را موظف به تسریع در امور کرد. در همین راستا شرکت گروه برق و انرژی صبا که قرار بود اواخر شش ماه اول امسال یعنی بعد از عبور از پیک بار، دو واحد گازی نیروگاه خرم‌آباد را وارد مدار کند، با تلاش همکاران خدوم و پیمانکار شرکت مپنا در اوایل اردیبهشت‌ماه به شبکه سراسری متصل شد. از سوی دیگر با توجه به نامگذاری سال، بخش بخار نیروگاه چابهار و نیروگاه خرم‌آباد تا پایان امسال به شبکه سراسری برق وصل خواهند شد.

• تغییر تاکتیک

  

  یکی از مهم‌ترین بحث‌ها این است که ما در کشور استراتژی توسعه صنعتی نداریم؛ راهبردی که ما را به آن سمت هدایت کند تا بتوانیم بین بخش‌های مختلف توسعه متوازن داشته باشیم. ما در یکسری از بخش‌ها جلو هستیم، در بخش‌های دیگر لنگ هستیم و در برخی بخش‌ها اصلاً حرکت نکرده‌ایم. زنجیره‌های ما متوازن باهم توسعه پیدا نمی‌کند و اگر بخواهیم از بعد کلان بحث کنیم، آمایش سرزمینی نداریم. بسیاری از طرح‌های ما اصلاً مبنای اقتصادی ندارد و سرمایه‌گذاری ما در آنها اقتصادی دیده نشده است، بر اساس تکلیف یا فشارهای سیاسی یا فشارهای منطقه‌ای و بومی و محلی طرحی پیشنهاد و در نهایت اجرا شده است. در واقع تنها یک کار اقتصادی نبوده است. وقتی کاری غیراقتصادی باشد و مبتنی بر مزیت‌ها نباشد قطعاً خروجی لازم را نخواهد داشت.

• رمزگشایی از جهش تولید

  

  جهش تولید امسال یکی از محوری‌ترین راهبردهای حرکت در بخش‌های مختلف صنعتی و معدنی کشور است. شعاری که در امتداد توجه چندساله رهبر معظم انقلاب به بخش‌های مختلف تولیدی کشور برای یکی از دشوارترین سال‌های پیش روی اقتصاد ایران انتخاب شده و یک تکلیف همگانی را برای بخش‌های مختلف اقتصادی ایجاد کرده است. رویکرد توجه به تولید و حرکت جهش‌گونه آن در سالی که تحریم‌ها علیه اقتصاد ایران به اوج رسیده و از سوی دیگر، فروش نفت ایران به تقریباً صفر رسیده است، در نگاه اول امری دست‌نیافتنی به حساب می‌آید، اما مسیر حداقل در پنج ماه گذشته برعکس شده است. نگاهی به آمارهای تولید نیز گواه بر این ادعاست که تولید اتفاقاً از فرصت به وجود آمده ناشی از خروج درآمدهای ارزی حاصل از فروش نفت استفاده کرده و راه خود را برای رشد و رونق در پیش گرفته است. اکنون تولید فرصتی برای تنفس یافته تا بتواند در غیاب واردات کالاهای مشابه خود از خارج از کشور نفسی بکشد. حسین مدرس‌خیابانی، سرپرست سابق وزارت صنعت و معدن از پیش‌شرط‌های جهش تولید در شرایط کنونی اقتصاد ایران می‌گوید.

• مانع‌زار

  اگر به لغات و اصطلاحاتی چون بیشه‌زار، نی‌زار و بوته‌زار آشنا باشید و بدانید به معنای جایی است که در آن گیاه، نی و بوته بسیار روییده است، پربیراه نیست اگر محیط کسب‌وکار در کشورمان را با لغت مانع‌زار توصیف کنیم؛ آنچه فعالان اقتصادی (بخش عمده‌ای که نه دستی بر آتش رانت دارند و نه خط اتصالی به پشت میزها) در مسیر عرضه تولید و خدمات بسیار حس می‌کنند، برخورد به موانع ریز و درشت و کوتاه و بلندی است که نه فقط استحکام خوبی دارند، که ریشه می‌دوانند و تکثیر می‌شوند؛ همین‌گونه است که اگر فردی بخواهد یک فعالیت اقتصادی را شروع کند از همان کپی کارت ملی (همین کارت‌های جدید که یک سالی طول می‌کشد تا صادر شود) و شناسنامه و کدپستی ۱۰‌رقمی که هنوز مشخص نیست از کجا باید گرفت، بگیرید تا گواهی عدم سوءپیشینه، مفاصاحساب مالیاتی و بیمه و اجاره‌نامه رسمی هولوگرام‌دار از یک محل الزاماً اداری و... فهرست بلندبالایی از این مجوزها و نامه‌ها و خواسته‌ها را باید فراهم کند، جدا از فسادی که بسیار شیوع یافته و مثلاً باید به برخی ماموران نهادهای مختلفی که باید برای بازرسی یا ارائه خدمتی مراجعه حضوری کنند، زیرسبیلی هم داد تا سلیقه‌ای رد نکنند یا سر سیم را بکشند و علمکی نصب کنند.

• تولید در محاصره حمایت‌های آسیب‌ساز

  

  ایرانیان به دلیل اینکه در پویش زمان با یورش از بیرون روبه‌رو بوده و آسیب‌های جدی از مسیر تقابل با جهان دیده‌اند اغلب نگاهی ناسازگار با جهان دارند. این نگاه تضاد با جهان که ریشه در تاریخ دارد ردپای خود را بر همه رفتارها و تصمیم‌های کسب‌وکار و زندگی این مرز و بوم بر جای گذاشته است. فعالیت‌های اقتصادی به مثابه یکی از پایه‌های دوام و قوام‌دهنده زندگی نیز بدون چون و چرا از این نگاه تاریخی راهبردی اثر گرفته است. به این ترتیب است که ایرانیان در همه دوره‌های زندگی تاریخی خود و به ویژه در سده حاضر خودبسندگی و استقلال اقتصادی را در صدر راهبردها و برنامه‌های خود قرار داده‌اند. این خودبسندگی و راهبرد اتکا به خود در نهایت به اینجا کشیده شده است که نخست مرزبندی سفت و سختی میان تولید و تجارت در ذهن ایرانیان کشیده شده و در انتخاب میان این دو فعالیت اقتصادی بدون چون و چرا تولید در پله نخست و بر فراز تجارت ایستاده است. از چند دهه پیش این ذهنیت در میان رهبران سیاسی احزاب و گروه‌های سیاسی و روشنفکران ایرانی پدیدار شد و در پویش زمان نهادینه شد که تولید اصل است و باید از این فعالیت مقدس‌شده در ذهن با روش‌ها، ابزارها و امکانات گوناگون از تولید حمایت کرد و توسعه بر پایه تولید، محور فعالیت‌های دیگر قرار گیرد.

• صعوبت کسب‌وکار

  

  بی‌ثباتی‌های اقتصاد کلان، تحریم و نامساعد بودن فضای کسب‌وکار در یکی دو سال گذشته شرایط بسیار سختی را برای بنگاه‌های اقتصادی ایجاد کرده است؛ اما مشکلات ناشی از شیوع کووید ۱۹ و خسارت‌های زیادی که به خرد و کلان اقتصاد ایران و جهان وارد کرد، اوضاع را به شکلی پیش برد که امروز بسیاری از بنگاه‌های بزرگ درگیر تعدیل نیرو و نکول و معوقه شده‌اند و بخش عمده‌ای از بنگاه‌های کوچک و متوسط در ورطه تعطیلی و ورشکستگی افتاده‌اند و تنها در پی بقای حیات خود هستند. در چنین شرایطی است که مساله حمایت از بنگاه‌ها به شعار داغ سیاستمداران تبدیل شده و فعالان اقتصادی نیز از آن استقبال می‌کنند و انتظارات خود را بر پایه این حمایت بنا گذاشته‌اند. اما شکل این حمایت باید چگونه باشد؟ آیا چون گذشته پول‌پاشی و ارائه وام‌ها و تسهیلات ارزان‌قیمت به کسانی که دسترسی بهتری به منابع بانکی دارند و انحراف کمک‌ها از جریان اصلی تولید؟ حسین جوشقانی، استادیار اقتصاد مالی در دانشگاه خاتم و موسسه پژوهش‌های پیشرفته تهران، می‌گوید در کوتاه‌مدت اصلاحات موردی در بازار کار، تسهیل سرمایه‌گذاری با اصلاح فرآیند شروع و انجام کسب‌وکار و حمایت مالی موثر نه الزاماً با نرخ‌های پایین بلکه با فرآیند تسهیل‌شده می‌تواند کارگشا باشد و در بلندمدت باید اصلاحات ساختاری اقتصاد کلان در دستور کار قرار گیرد. او در توجیه اولویت دادن به تسهیل فضای کسب‌وکار نسبت به حمایت مالی و تزریق نقدینگی می‌گوید تسهیل فضای کسب‌وکار جزو کالاهای عمومی و تامین آن جزو وظایف ذاتی دولت است.

• تکاپوی رشد

  سال ۱۳۹۹ در شرایطی آغاز شد که اقتصاد ایران علاوه بر تحریم تحت ‌تاثیر بیماری عالمگیر کووید ۱۹ نیز قرار گرفت. طبیعی است در دل همه بحران‌ها و تهدیدها، فرصت‌هایی نیز وجود دارد که در خصوص اثر تحریم‌ها، هم‌اکنون می‌توان با وضوح بیشتری از این فرصت‌ها و تهدیدها سخن گفت ولی در خصوص اثر ویروس کرونا، با وضوحی بسیار کمتر. در این فصل به این پرسش پاسخ می‌دهیم که هدف‌گذاری جهش تولید به عنوان مهم‌ترین ماموریت سال، نیازمند چه نوع سیاستگذاری اقتصادی است؟

• هوای تازه

  تولید در ایران همیشه قصه پرغصه‌ای داشته است. سال‌های سال حمایت از تولید داخلی در مقابل هجمه عظیمی از کالاهای وارداتی قرار داشت و یک‌تنه در یک میدان نابرابر باید قد علم می‌کرد و برای حیات می‌جنگید. واقعیت آن است که دلارهای نفتی طی سال‌های متمادی همیشه عرصه را بر تولیدات داخلی تنگ کرده و اجازه عرض اندام را به کمتر تولیدکننده داخلی می‌داد؛ اما در همین شرایط هم، برخی از صنایع کشور زاده شده و رشد کردند؛ اگرچه همواره واردات بی‌رویه و کالاهای قاچاق دارای مشابه خود را هم سایه به سایه دنبال خود می‌دیدند.

• نتایج معکوس

  

  اواسط تابستان ۹۹ خورشیدی است و‌لیک، گویی اقتصاد ایران بیش از همیشه حال و هوای زمستان به خود گرفته است. علی‌الاصول، در زمستان اقتصادی، نااطمینانی شدید و تیرگی افق‌های زمانی پیش‌روی، عملاً سیاستگذاری به کنجی نهاده می‌شود و تصمیمات و انتخاب‌های اقتصادی، چه در بعد خانوارها، چه بنگاه‌ها و چه دولت، تنها با در نظر گرفتن افق‌های زمانی کوتاه‌مدت و در مواردی روزانه یا حتی ساعتی اتخاذ می‌‌شوند. با این حال، اگر لحظه‌ای بین خود و شرایط کنونی دیواری از صداقت علمی بچینیم، و مساله را نه از دریچه احساسات بلکه با عینک علم بنگریم، خواهیم دید که حتی اگر شرایط کنونی افق‌های پیش‌رو را به سرابی بدل ساخته باشند، لیکن، با نگاهی به گذشته‌های نه‌چندان دور می‌توان علل مشکلات کنونی را ریشه‌یابی کرد و حداقل در راستای عدم تکرار آنان، فغان «هله هش ‌دار» سر داد. باری، سخن گفتن از ریل‌گذاری، چه در ساحت عمران و شهرسازی، و چه در ساحت اقتصاد، نیازمند توجه به افق‌های مکانی/ ‌زمانی پیش‌رو است. کما‌اینکه برای شروع فرآیند ریل‌گذاری بهینه برای حرکت یک قطار نیز، در بعد مکان، مهندسان راه‌آهن باید چندین پیش‌شرط را مدنظر قرار دهند: آنان ابتدا باید به تئوری‌ها و قوانین فیزیکی/ ‌ریاضی لازم برای ساخت سازه‌های مربوطه آگاهی کامل داشته باشند، که می‌توان از آن به عنوان پیش‌شرط آگاهی تئوریک یاد کرد.

• فقدان نظام برنامه‌ریزی کلان

  

  دولت‌ها نقش مهمی در توسعه صنعتی کشورها دارند. مجموعه راهبردها، سیاستگذاری‌های کلان و پیاده‌سازی سیاست‌ها در قالب برنامه‌های اجرایی، منجر به توسعه صنعتی می‌شود. ابزارهای متعددی نیز برای اجرای سیاست‌ها در اختیار دولت‌ها قرار دارد که از جمله آنها می‌توان به روش‌های مختلف تامین مالی، مشوق‌ها، معافیت‌ها، اعطای یارانه، ابزارهای تعرفه‌ای، تامین زیرساخت‌ها، زیربناها، دیپلماسی اقتصادی و... اشاره کرد، اما سوال اساسی اینجاست که آیا دسترسی دولت‌ها به منابع درآمدی و استفاده حداکثری از ابزارهای اشاره‌شده لزوماً منجر به توسعه صنعتی می‌شود؟

• ترکش مدیریت ناصحیح

  

  اقتصاد ایران سال‌های متمادی است که به دلیل سیاست‌های غلط با رانت و فساد ناشی از قیمت‌گذاری دولتی کالاها و خدمات مواجه است. درحالی‌که آمارها نشان می‌دهند که طی ۳۹ سال از ۵۰ سال میانگین تورم در کشور حدود ۱۸ درصد بوده است، قیمت‌گذاری دولتی کالاها و خدمات در این شرایط در عمل باعث شکل‌گیری کاسبان و دلالان و در نتیجه رانت و فساد شده است. فسادی که به دلیل انباشت سال‌ها سیاست اشتباه و عدم نظارت و پیگیری به سختی قابل مهار شده است. از طرفی، حمایت کلی و شعاری از صادرات صرفاً به منظور بازگشت ارزهای صادراتی و وضع تعرفه‌های سنگین بر واردات با شعار حمایت از تولید داخلی بدون توجه به مزیت رقابتی صرفاً در کوتاه‌مدت می‌تواند با کاهش کسری بودجه به برخی از مشکلات کمک کند ولی در درازمدت برای حمایت از بخش خصوصی واقعی و صادرکنندگانی که به طور سالم مشغول به کار هستند نیاز به بازبینی مشوق‌های حمایتی است.

• دشمن تولید

  

  تمام کشورها برای توسعه درون‌زای اقتصادی خود به دنبال «تولید داخلی» هستند. اگرچه در دنیای زنجیره امروز کشورها سعی می‌کنند با تکیه بر مزایای رقابتی خود در حوزه‌هایی ورود کنند که تولید به‌صرفه و رقابت‌پذیری داشته باشند با این حال تولید داخلی می‌تواند در شرایط به‌خصوص بحرانی پاسخگوی نیاز بازار مصرف داخلی کشورها نیز باشد.

• سرنا را از سر گشاد آن نواختیم

  

  ارزیابی‌ها نشان می‌دهد محور سیاستگذاری سالانه در دهه اخیر «حمایت از تولید داخلی» بوده اما طبق بررسی‌ها این رویکرد نه‌تنها به اهداف مورد نظر نرسیده، بلکه عمدتاً نتیجه معکوس نیز داشته است. شواهد نشان می‌دهد سیاستگذار همواره برای تحقق این هدف از دو ابزار «اعطای یارانه» و «حمایت اعتباری» بنگاه‌ها استفاده کرده است؛ این در حالی است که به گواه تحلیلگران این ابزار جایگاهی در چرخه سه‌مرحله‌ای عمر بنگاه ندارد. هر بنگاه یک چرخه عمر سه‌مرحله‌ای شامل «آغاز کسب‌وکار»، «تسهیل عملیاتی» و «بقای عمر» را طی می‌کند. در مرحله «آغاز کسب‌وکار»، سیاستگذاری می‌تواند مجاری قانونی و بوروکراتیک راه‌اندازی تولید را تسهیل کند. در مرحله «تسهیل عملیاتی» دولت می‌تواند فضای رگولاتوری و تجارت را به نحوی طراحی کند که بنگاه به راحتی به خرید و فروش عوامل تولید و محصول نهایی خود روی آورد. در مرحله «بقای عمر» نیز سیاستگذار می‌تواند با سیاست‌های مالی، پولی و ارزی هدفمند زمینه را برای ایجاد ثبات بلندمدت و تداوم فعالیت بنگاه فراهم آورد. اینکه سیاست‌های «اعطای یارانه» و «حمایت اعتباری» در هیچ ‌مرحله‌ای از طول عمر بنگاه نقش نمی‌آفرینند حاکی از آن است که سیاست حمایت از تولید داخلی در دهه گذشته از یک تضاد «هدف-ابزار» رنج می‌برد؛ به این معنا که برای دستیابی به هدف حمایت از تولید ابزاری گزینش شده که خود زمینه را برای شکست تولید و توزیع رانت فراهم کرده‌اند. در گفت‌وگو با پدرام سلطانی، رئیس اتاق مشترک ایران-اتریش به این پرسش پاسخ داده شد که نتیجه سیاست‌های حمایتی از تولید به خصوص در بخش صنعت چه بوده است. در نهایت سیاست‌های حمایتی در ایران چگونه به سرکوب تولید داخلی منجر شده است؟

• هنوز اصلاحات ممکن است

  

  در تحلیل شرایط تولید در ایران، یکی از خطاهای سیاستی می‌گوید و دیگری از شرایط پرریسک. هر دو اما از ضرورت اصلاحات و البته امکان آن حتی در این شرایط سخت دفاع می‌کنند. فرشاد فاطمی و داود سوری در مقام دو اقتصاددان مطلع، نگاهی نزدیک به هم به مقوله تولید دارند و با ظرایفی خاص، سخن همدیگر را تایید می‌کنند و نسخه‌های مشابهی برای خروج اقتصاد ایران از وضعیت فعلی می‌نویسند. آنها البته در تحلیل بخش تولید و امکان جهش آن جانب احتیاط را می‌گیرند. این دو چهره در میزگرد تازه «دنیای اقتصاد» پیرامون شعار جهش تولید از سیاستگذار می‌خواهند که روش‌های آزموده قبلی را کنار بگذارد و ریل‌گذاری را در مسیری تازه در پیش گیرد. فرشاد فاطمی که هم‌اکنون استادیار دانشکده اقتصاد و مدیریت دانشگاه صنعتی شریف است، با اشاره به اهمیت ثبات در تحول و رونق بخش تولید، تورم را یکی از مسائلی می‌داند که با حل آن بخش زیادی از بی‌ثباتی‌های اقتصادی و حتی اجتماعی رفع می‌شوند.

• برخاستن از دل بحران

  موفقیت یا شکست کشورها در وصول به هدف رشد اقتصادی، قبل از آنکه به مشکلات سیاستگذاری یا مدیریتی ربط داشته باشد در «اصول حکمرانی اقتصادی» ریشه دارد که استخراج «ماموریت حاکمیت» جز با رجوع به این اصول امکان‌پذیر نیست. تجربه تاریخی کشورهایی که امروزه در صدر اقتصادهای بزرگ و قدرتمند جهان قرار دارند، خود گواه این گزاره است. سیاستمدارانی که با نظر به اقتصاد از خاکستر بحران‌های تاریخی خود سربرآوردند، نام خود را در تاریخ حک کردند و برخی با انکار اقتصاد تا به امروز نتوانستند از پس مصائب خود برآیند. اما چرا برخی کشورها در مسیر رشد تولید ملی و خلق ثروت شکست می‌خورند در حالی که برخی موفق می‌شوند؟

• رویکرد اصلی اقتصادهای برتر

  

   خروجی‌های موفق اقتصادهایی که در دهه‌های اخیر استراتژی جهش تولید را در پیش‌گرفته‌اند باعث شده است که دولت‌ها و اقتصادهای دیگر هم برای رشد اقتصادی‌شان به این رویکرد مراجعه کنند. تجربه‌های موفق این استراتژی در چین و هند باعث شده است که امروز نگاه بسیار جدی به رشد تولید و خلق ثروت در حاکمیت‌ها به‌وجود بیاید.

• از «معجزه» تا «اقدام»

  پاسخ دادن به پرسش بالا، چندان ساده نیست اما برای مردمی که چندسالی است با تمام وجود خود، معنای شکست در خلق ثروت را احساس کرده‌اند، یافتن پاسخی به این پرسش، شاید آسان‌تر به نظر برسد. اقتصاد برعکس حوزه سیاست، قواعد نسبتاً ساده‌ای دارد که بازهم برعکس سیاست اگر این قواعد به ظاهر ساده، رعایت نشوند، عواقبی به شدت پیچیده و آزاردهنده، گریبان کشورها و سیاستگذاران این حوزه را خواهد گرفت.

• آلمان و معجزه اقتصادی

  از خاکستر ویرانی‌های جنگ جهانی دوم، آلمان غربی متولد شد که با آنچه «معجزه اقتصادی» یا Wirtschaftswunder خوانده می‌شد خود را به عنوان یکی از قدرت‌های اقتصادی در جهان معرفی کرد. خیز آلمان برای پیشرفت اقتصادی از سال ۱۹۴۸ آغاز شد که ترکیبی از رشد و ثبات را شامل می‌شد. عملکرد اقتصادی قابل توجه آلمان نتیجه مدیریت اقتصادی کارآمد بود گرچه برخی عوامل دیگر نیز به رشد اقتصادی این کشور پس از جنگ جهانی دوم کمک کرد. به‌طور خاص شمار قابل توجهی نیروی کار که در طول جنگ بیکار و آواره شده بودند وارد بازار کار شدند که نرخ دستمزدی که دریافت می‌کردند، مازاد سرمایه بزرگی را در دست کارفرمایان خود قرار می‌دادند. ضمن آنکه آلمان از برنامه اقتصادی مشترک با ایالات متحده آمریکا، انگلیس و فرانسه با نام طرح مارشال (۱۹۵۲-۱۹۴۸) بهره برد و زمینه را برای ساخت دورانی پساجنگی برای خود فراهم کرد. بنابراین طرح آلمان تا سال ۱۹۵۲ حدود ۴/ ۱ میلیارد دلار دریافت کرد.۱ ملتی که پس از جنگ برای سال‌ها دوپاره شده بودند و آینده خود را در تاریکی جست‌وجو می‌کردند به سرعت کشوری را ساختند که حسادت جهانیان را برانگیخت. اما آلمان چگونه گذشته ویران خود را به دورانی طلایی تغییر داد؟

• پکن و اراده اقتصادی

  پکن امروزه سکاندار تولید در جهان است و ترم جدید از جهش تولید را در تاریخ اقتصاد بشر رقم زده است. پیش از آغاز اصلاحات اقتصادی و نوسازی ساختار تجاری در چین که تاریخ آن به ۴۰ سال قبل برمی‌گردد، این کشور سیاست‌هایی را اجرا می‌کرد که اقتصاد را ضعیف، راکد، کنترل‌شده از مرکز، با ناکارآمدی پایین و نسبتاً جدا از اقتصاد جهانی نگه می‌داشت. اما با گشایش درهای تجارت خارجی، سرمایه‌گذاری و اعمال پاره‌ای از اصلاحات در بازار آزاد در سال ۱۹۷۹، چین با ۵/ ۹ درصد متوسط رشد سالانه تولید ناخالص واقعی تا سال ۲۰۱۸ به سرعت خود را به میدان رقابت قدرت‌های اقتصادی تحمیل کرد. چنین رشدی سبب شد که این کشور به‌طور متوسط هر هشت سال، تولید ناخالص داخلی خود را دو برابر کند و ۸۰۰ میلیون نفر از جمعیت عظیم خود را از فقر خارج سازد. در حال حاضر چین بزرگ‌ترین اقتصاد جهان بر اساس قدرت خرید، تولیدکنندگی، معامله‌گری کالا و دارنده بزرگ‌ترین ذخایر ارزی است.

• نبرد حباب‌ها

  در نیمه دوم قرن نوزدهم، ژاپن سیاست گسترده‌ای از نوسازی را برای دستیابی به برابری با غرب صنعتی اتخاذ کرد و شعار fukoku kyōhei به معنای «کشور را غنی کن، ارتش را تقویت کن» را سرلوحه خود قرار داد. رشد سرانه تولید ناخالص داخلی ژاپن در سال‌های ۱۸۷۰ تا ۱۹۴۰ بیانگر موفقیت اقتصادی این کارزار است که از دوران پیش از جنگ نیز ادامه داشت. ژاپن به‌طور پیوسته با انگلیس و ایالات متحده، دو کشور پیشرفته اقتصاد صنعتی جهان درگیر بود. تولید ناخالص داخلی سرانه ژاپن ۲۳ درصد انگلیس و ۳۰ درصد آمریکا در سال ۱۸۷۰ و همچنین ۴۲ درصد انگلیس و ۴۱ درصد آمریکا در آستانه جنگ اقیانوس آرام بود.

• رویای سفر و گردشگری پایدار

  

  از سال ۱۳۹۵ برند جاباما با هدف ایجاد یک بستر خلاق برای رزرو آنلاین هتل داخلی طراحی و اجرا شد و هم‌اینک پس از گذشت نزدیک به چهار سال، جایگاه ویژه‌ای را در بین پلت‌فورم‌های این حوزه به خود اختصاص داده است. این شرکت که از سال ۱۳۹۵ از سوی بنیانگذاران شرکت علی‌بابا به بخش خریدوفروش خارجی هم وارد شد، هم‌اینک در مسیر طراحی‌شده در حال اجرای استراتژی‌های از پیش تعیین‌شده در حوزه اقامت است. این شرکت که در حوزه فروش بلیت و هتل موفقیت‌های بسیار خوبی را به دست آورد، یکی از بهترین بازیگران این بخش در بازار ایران است.

• تحول گردشگری در زمانه کرونا

  

  از زمان شیوع پاندمی کرونا، کمتر نهادی در ایران گزارشی دقیق از وضعیت کسب‌وکارهای خرد فعال در این حوزه ارائه کرد. هم‌اینک ثبات مالی اقامتگاه‌های کوچک یا هاستل‌ها در نتیجه ماه‌ها تعطیلی بخش گردشگری به هم خورده است. پرهیز شرکتی مثل جاباما از تبلیغ در کنار لزوم رعایت پروتکل‌های بهداشتی کشور شرایطی را به وجود آورده که مشتریان این بخش به حداقل رسیده‌اند. سوال مهمی که باید به آن پاسخ داد این است که تا چه زمان امکان تداوم این روند وجود دارد؟

• تحول‌آفرین

  

  جهش تولید، مفهومی که از ابتدای فروردین‌ماه امسال با تولیدکنندگان عجین شده است و حال شرایطی را به وجود آورده تا بتوان تولید را در یک حلقه استحفاظی قرار داد؛ چراکه نه دیگر خبری از درآمدهای سرشار نفتی هست که واردات را به سمت کشور سرازیر کند و تولید را در تنگنا قرار دهد و نه اینکه به سبب اعمال تحریم‌های گسترده ‌علیه اقتصاد ایران، زمینه برای خرید برخی از تجهیزات وارداتی فراهم شده است؛ این در حالی است که محدودیت‌های منابع ارزی نیز کشور را با مضیقه‌های بسیاری مواجه کرده است.

• از پرش تا جهش

  

  امسال به فرموده مقام معظم رهبری سال جهش تولید نامگذاری شده است. سالی که درست در شدیدترین تحریم‌های بین‌المللی علیه اقتصاد ایران قرار است حرکتی جهش‌گونه در اقتصاد ایران شکل گیرد و تا اینجای کار نیز که پنج ماه از سال سپری شده، نمود عینی خود را در برخی از بخش‌های صنعتی و معدنی کشور به‌خصوص حوزه فولادسازی نشان داده است. واقعیت آن است که ایران با برخورداری از نیروهای جوان و تحصیل‌کرده، دسترسی به بازار ۴۰۰ میلیون‌نفری منطقه، وجود پتانسیل‌های درونی، مانند معادن، و وجود راه‌های استراتژیک، ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های بسیار بالایی را در حوزه‌های مختلف اقتصادی دارا بوده که بر این اساس، حوزه صنایع معدنی و به‌ویژه فولادسازی نیز از این حوزه مستثنی نیست.

• جهش برای قدرت‌نمایی در دنیا

  

  صنعت فولاد کشور در سال جهش تولید بار سنگینی را به دوش دارد؛ به این معنا که نه‌تنها باید بار حفظ و افزایش تولید را به دوش کشد، بلکه باید اشتغال را نیز حفظ کرده و تعداد آن را افزایش دهد؛ اما آنچه از همه مهم‌تر در سال جهش تولید به عنوان مسوولیت خودنمایی کرده و بار سنگینی را به دوش تولیدکنندگان محصولات فولادی قرار می‌دهد، موضوع ارزآوری به واسطه صادراتی است که امسال انجام می‌دهند؛ هر چه باشد امسال تولیدکنندگان و صادرکنندگان محصولات فولادی باید جای خالی دلارهای نفتی را پر کنند. طهمورث جوانبخت، معاون فروش و بازاریابی شرکت فولاد مبارکه از نقش‌آفرینی این قطب تولید فولاد کشور در سال جهش تولید می‌گوید.

• تعادل تولید

  

  تشدید تحریم‌های بین‌المللی علیه بخش‌های مختلف اقتصاد ایران و به ویژه صنایع معدنی با محوریت فولاد، امسال را به سالی خاص برای تولید تبدیل کرده است. از یک‌سو، حلقه تحریم‌ها تنگ‌تر شده و تولیدکننده‌ها در برخی از بخش‌های مرتبط با تامین ارز مورد نیاز مواد اولیه با مشکل مواجه هستند و از سوی دیگر، ضریب خوداتکایی در کشور روزبه‌روز در حال افزایش است و چرخ بسیاری از صنایع را به حرکت درآورده است. اما به هر حال از ابتدای سال وضعیت محدودیت‌های بین‌المللی علیه اقتصاد ایران از یک‌سو و شیوع ویروس کرونا از سوی دیگر، بسیاری را در تحقق اهداف شعار سال یعنی جهش تولید، با شک و تردیدهای بسیاری مواجه کرده بود. در این میان، زنجیره تولید در برخی از بخش‌های معدن و صنایع معدنی و به ویژه در فولاد کشور، به شکل عینی جهش را تجربه می‌کنند و تولید چندبرابری در چهار ماه ابتدای سال جاری موید این نکته است. مختار بخشیان، معاون بهره‌برداری شرکت فولاد مبارکه از روزهای کنونی تولید در این مجموعه بزرگ صنعتی می‌گوید.

• تهویه مطبوع

  سابقه صنعت تهویه کشور ما به‌صورت سنتی به هزاران سال پیش بازمی‌گردد. اجداد سیم‌هایی را برای برودت ابداع کرده بودند که هم‌اکنون نیز در مناطقی از ایران وجود دارد؛ اما سابقه این صنعت به‌صورت صنعتی در کشور بیش از ۷۰ سال قدمت دارد و صنعت تهویه مطبوع به لحاظ ساختاری جزو قدیمی‌ترین صنایع توسعه‌یافته در داخل کشور به‌حساب می‌آید. صنعتی که هم‌اکنون زیرمجموعه صنعت تاسیسات محسوب می‌شود.

• الگوی تولید مشترک

  

  تهویه مطبوع یکی از موارد بسیار مهم در فرآیند ساخت انواع ساختمان‌هاست. این موضوع از این‌ جهت اهمیت بالایی دارد که بر آرامش و آسایش ساکنان ساختمان اثر قابل‌توجهی داشته و محیطی آسوده را برای آنها فراهم می‌کند. در حال حاضر در حوزه تاسیسات ساختمان، نصب و بهره‌برداری از دستگاه‌های تهویه مطبوع ضرورت به شمار می‌آید زیرا با گرم شدن هوا نیاز به هوای مطبوع بیش‌ازپیش احساس می‌شود. با پیشرفت روزافزون تکنولوژی و توجه به نیازهای مختلف انسانی شرکت‌ها می‌توانند با انجام محاسبات دقیق و مهندسی‌شده در کنار بررسی‌های اصولی، سیستمی را برای تهویه هوای ساختمان انتخاب کنند که علاوه بر تامین هوای مطبوع و بهینه‌سازی مصرف انرژی، از هزینه‌های سالیانه نگهداری و تعمیرات پایین‌تری نیز برخوردار بوده و ازنظر اقتصادی با بودجه افراد همخوانی مناسب داشته باشد. از آنجا که سیستم‌های تهویه مطبوع در انواع ساختمان‌ها ازجمله بناهای مسکونی، کارخانه‌ها، مراکز اداری و تجاری، مراکز تفریحی، هتل‌ها، رستوران‌ها و سایر اماکن برای تامین آسایش افراد نصب می‌‌شوند در انواع سیستم‌های خانگی، نیمه‌صنعتی و صنعتی تولید می‌شوند. این سیستم‌ها از لحاظ کاربری به دو دسته سیستم‌های تهویه مستقل و مرکزی دسته‌بندی می‌شوند که نسبت به نوع مصرف می‌تواند انواع گوناگونی داشته باشد. یکی از شرکت‌های موفق در زمینه تولید انواع تهویه مطبوع گروه صنعتی بستانچی است. متن زیر ماحصل گفت‌وگو با مهدی بستانچی رئیس هیات مدیره گروه صنعتی بستانچی حول محور اهمیت سیستم تهویه مطبوع در زندگی امروزی و رشد و توسعه این صنعت است.

• آتیه صنعت

  آیا کشورهای صاحب صنعت خودرو، همه قطعات مورد نیاز محصولات را به ‌صورت داخلی تامین می‌کنند؟ پاسخ این سوال منفی است. امروزه چند قطعه‌ساز بزرگ بین‌المللی اغلب نیاز خودروسازان جهانی را تامین می‌کنند؛ اما در کشور ما باید توجه داشت ضرورت دستیابی به قیمت تمام‌شده کمتر و فناوری‌های جدیدتر ایجاب می‌کند روی طراحی و ساخت قطعات فناورانه خودرو سرمایه‌گذاری کنیم.

• روشنایی خودرو به سبک «صنعت مدرن»

  

  صنعت خودرو به لحاظ ارتباط گسترده با زنجیره‌ای از صنایع قبل و بعد از خود، صنعتی کلیدی محسوب شده و دارای پتانسیل بالایی در ایجاد اشتغال و توسعه اقتصادی است. در ساخت خودرو مجموعه‌ای از فناوری‌های فلزی، پلاستیکی، شیمیایی، چوب، پارچه، عایق، شیشه، الکتریکی، الکترونیکی، متالورژی، طراحی و... دخالت دارند. به همین دلیل صنعت خودرو به لحاظ ضریب همبستگی پسین رتبه دوم را در بین صنایع کشور دارد. برخی برآوردها حاکی از آن است که به ازای تولید هر دستگاه خودرو دو شغل ایجاد می‌شود که ۱۷ درصد آن اشتغال مستقیم (خودروسازی و قطعه‌سازی) و ۸۳ درصد آن اشتغال غیرمستقیم (صنایع بالادستی و فعالیت‌های خدماتی به خودرو) خواهد بود.

• تولید چینی

  همه چیز تقریباً از زمزمه‌های یک قرارداد ۲۵ ساله آغاز شد. برخلاف شعاری که چهار دهه از عمر آن در سپهر سیاسی ایران می‌گذرد و قرار بر این بود که راه استقلال در پیش گرفته شود، اما این روزها، جدال سختی بین جناح‌های ذی‌نفع سیاسی در گرفته است. قرار گرفتن کشور در وضعیت بغرنجی که نه فقط رابطه با غرب که رابطه با شرق را نیز گرفتار مشکلات زیادی کرده است. اکنون در شرایطی قرار داریم که تصمیم‌گیری به شدت دشوار شده و اتخاذ تصمیم درست برای سیاست خارجه ایران نیازمند مطالعه و تحقیق همه‌جانبه است. بحث اصلی در این نوشتار نه قرارداد همکاری بین ایران و چین و مدح و ذم آن بلکه تلاشی است برای بررسی رویکردی که چین، پیشتر در قبال سایر کشورهایی که با آنها به همکاری پرداخته، داشته و ارزیابی نوع مراوده با کشورهایی است که اژدهای زرد با سرمایه هنگفت خود در آنها سرمایه‌گذاری کرده است.

• آناتومیِ سبک چینی

  

  از آنجا که این روزها، بحث قرارداد همکاری ۲۵ساله بین ایران و چین تیتر بسیاری از رسانه‌ها و موضوع داغ جدال‌های سیاسی بین طرفداران غرب و ذی‌نفعان از شرق شده، ضروری است تا به دور از تنش‌های سیاسی، شیوه سرمایه‌گذاری خارجی چین در کشورهای پرشماری که پیشتر با آنها به همکاری برخاسته است، مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد. لزوم این موشکافی به ویژه با در نظر گرفتن احتمال حجم بالای سرمایه‌گذاری چین در بخش‌های زیادی از اقتصاد ایران، بدهی بالا و نکول اقتصاد در سررسید سرمایه‌گذاری‌ها دوچندان می‌شود. اگرچه ساختار دقیق و جزئیات قرارداد همکاری ۲۵ساله میان ایران و چین کماکان منتشر نشده و بندهای روشنی از آن اعلام نشده است اما اینکه یک قرارداد خوب با هر سرمایه‌گذار خارجی به ویژه چینی‌ها چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد، حائز اهمیت است. در همین زمینه، حجت قندی، استاد اقتصاد دانشگاه وندربیل آمریکا، با تاکید بر زمینه‌سازی جلوگیری از انحصار چین بر اقتصاد ایران و لزوم ارتباط همزمان با دیگر قطب‌های اقتصادی و تکنولوژیک جهان، معتقد است که در قراردادهایی شبیه به قرارداد همکاری اخیر با چین، بهتر است ابتدا با طرح پروژه‌های محدود که بازگشت اصل سرمایه و سود آنها قطعی و سریع است به نوعی راستی‌آزمایی و احتیاط در پیش گرفته شود و به تدریج، این همکاری گسترش یابد.

• سایه ریسک

  گزارش چندی پیش موسسه سوئیس‌ری در مورد صنعت بیمه و پیامدهای همه‌گیری کرونا با عنوان «رهایی از طوفان همه‌گیری ۲۰۲۰» منتشر شده است. این گزارش با پرداختن به وضعیت جهانی صنعت بیمه در سال ۲۰۱۹، چشم‌انداز این حوزه را تحت تاثیر همه‌گیری کرونا در سال ۲۰۲۰ ارزیابی کرده و گریز اندکی به آینده‌ای نه‌چندان دور نیز می‌زند.

• افزایش تقاضا

  

  کرونا حتی صنعتی همچون بیمه را که از سایر صنایع در برابر حوادث غیرمترقبه پشتیبانی می‌کند، دامنگیر کرده است. در حالی که همه‌گیری جهانی این ویروس، تمام‌شدنی به نظر نمی‌رسد، بررسی تاثیرات آن بر حوزه‌های گوناگون می‌تواند تصویری حداقلی از آینده را به دست دهد. پرویز خسروشاهی، قائم‌مقام بیمه مرکزی در این مورد تاکید دارد که همه‌گیری کرونا و شوکی که بر فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی وارد آورده، صنعت بیمه را هم از منظر پوشش ریسک و هم از دریچه سرمایه‌گذاری، تحت تاثیر خود قرار خواهد داد که این مساله علاوه بر تهدیدها، فرصت‌های جذابی را نیز در پی دارد.

• جهش تولید در گرو همکاری همه جانبه دولت و بخش خصوصی

  

  شعار سال ۱۳۹۹ به عنوان جهش تولید بی‌ارتباط با شعار سال‌های قبل نبوده است. تأکید رهبری به حمایت و توجه به بخش اقتصادی کشور در شعارهای سال های اخیر کاملا مشهود و نمایان است. شعارهایی نظیر «رونق تولید»، «حمایت از کالای ایرانی» و «تولید ملی و حمایت از کالا و سرمایه ایرانی» که هرکدام به نحوی اشاره به افزایش هوشمندانه تولید داخلی دارد. طی دهه‌های گذشته استخراج و فروش نفت اصلی‌ترین فرایند تولیدی ایران بوده است و درصد بالایی از بودجه کشور از این محل تأمین شده است. این در حالی است که طی چند سال اخیر تحریم های اقتصادی ظالمانه شریان حیاتی کشور یعنی درآمد نفتی را هدف قرار داده و کشور را دچار مشکلات اساسی نموده است. ضرورت برون رفت از رکود اقتصادی حال حاضر و ایجاد تحول اساسی در تولید و اقتصاد سبب شد که رهبر انقلاب سال جدید را با شعار جهش تولید آغاز نماید.

• رکورد سودآوری

  

  نزدیک به ۹۰ سال از زمانی که تلفن به ایران رسید، می‌گذرد؛ حالا با گذر زمان و با پیشرفت و توسعه صنعت مخابرات و هوشمندی اپراتورها، این اختراع امروز در جایگاهی بسیار متفاوت‌تر از روندی که این سال‌ها طی کرده، ایستاده‌. جایگاهی که شاید آن روزها که نخستین اتاقک‌های تلفن همگانی اروپایی زرد رنگ در خیابان‌های تهران نصب شد یا وقتی گوشی‌های تلفن از هندلی به سکه‌ای و بعد به کارتی تغییر شکل داد و نرخ حرف‌زدن با تلفن از ۲ ریال به ۱۰ تومان و ۲۵ تومان و بعدتر به پرداخت قبض‌های ماهانه، رسید. کمتر کسی تصورش را می‌کرد که ساعت‌ها با تلفن حرف بزند بدون پرداخت هزینه. سال‌ها بعد از ورود تلفن به ایران و به مدد پیشرفت تکنولوژی‌های نوین ارتباطی و ظهور اپراتور همراه هوشمند، یادآوری روزهایی که مردم برای استفاده از تلفن به خانه دوست، فامیل و همسایه خود می‌رفتند، همچون خاطره‌ای شیرین اما دور در ذهن‌ نسلی که آن روزها را تجربه کرده، جا خوش کرده ‌است. صحبت درباره برند صاحب نام شرکت خدمات ارتباطی است که این روزها خدمات افتخار برانگیزی ارائه می‌کند؛ «رایتل» که تحریم‌های مضاعف و پاندمی کرونا هم نتوانسته ارائه خدمات آن را متوقف کند.

• تلاش گلدیران برای بهبود کیفیت زندگی

  

  بازار لوازم خانگی ایران در سال گذشته روزهای پرفراز و نشیبی را سپری کرده است. اما در شرایطی که با خروج برندهای خارجی از کشور، چراغ این صنعت رو به خاموشی می‌رفت؛ ما در گلدیران تسلیم نشدیم و همراه با سایر برندها تلاش کردیم جان تازه‌ای به این صنعت، ببخشیم. خلق برند ملی جی‌پلاس در مسیر توسعه آرزوهای دیرینه ما در گلدیران بود. در واقع ملی بودن درکنار تولیدات داخلی، رویایی بود که در ذهن‌مان از سال‌ها قبل، شکل گرفته بود.

• تحقق جهش تولید در بزرگ‌ترین و پیشرفته‌ترین قطعه‌ساز کشور

  

  در سال جهش تولید خانواده ۱۲هزار نفری کروز در صدد است با افزایش بیش از ۴۰ درصدی و متناسب با افزایش تیراژ خودروسازان، همراه با ارتقای کیفیت محصولات، تولید خود را نسبت به سال گذشته افزایش دهد. نامگذاری امسال به نام جهش تولید آن هم پس از سال رونق تولید، بدان مفهوم است که قاعدتا موانع تولید در سال رونق تولید رفع شده و امسال تولیدکنندگان باید با خیالی آسوده نرخ تولید را افزایش دهند. این موضوع علاوه بر افزایش حجم تولید ناخالص کشور که طبیعتا باعث افزایش درآمدهای غیرنفتی و در نتیجه بهتر شدن اوضاع اقتصادی کشور می‌شود، رفع مهمترین عامل افزایش قیمت‌ها در بازار یعنی فاصله معنادار میان عرضه و تقاضای کالاها به ویژه خودرو را به دنبال خواهد داشت.

• صنعت تیغه ‏سازی در مسیر اقتصاد مقاومتی

  

  آنچه عموما از "مقاومت اقتصادی" برداشت می‌شود، مقابله با تحریم‌های اقتصادی است. بدین معنا که اولا راه‌هایی برای دور زدن تحریم‌ها جستجو شود و ثانیا ظرفیت تحمل سختی و فشار در درون اقتصاد ملی ارتقا یابد. بر این اساس، می‌بایست در هر مقطع، حوزه‌های تحریم شده رصد و برای جایگزینی آن‌ها اقداماتی صورت گیرد. این مسیر با آسیب‌های زیادی روبروست که متأسفانه در حال حاضر اکثر سیاست‌های کشور نیز در همین راستا است. از جمله آسیب‌های مورد نظر می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

• دستیابی «مس شهید باهنر» به جهش تولید و صادرات

  

  شرکت مس شهید باهنر یکی از شرکت‌های زیرمجموعه هلدینگ صدر تامین است که با بیش از۳۰ سال سابقه فعالیت، اکنون با ۳۰۰ شرکت بزرگ و کوچک صنعتی و تولیدی در تعامل و همکاری است. این شرکت که از ابتدا به عنوان تولیدکننده صنایع پایین‌دستی مس سرچشمه طراحی و ایجاد شد، هم اکنون دارای مشتریانی است که در زمره شرکت‌های بسیار بزرگ صنعتی کشورجای دارند و وابسته به تولیدات مس شهید باهنر کرمان هستند. در شرایط حساس کنونی کشور با توجه به اوج‌گیری تحریم‌های ظالمانه که واردات نیز دچار مشکل شده کمبود ارز در سی سال اخیر در بالاترین سطح اهمیت قرار گرفته است.

• نقش معدنی و صنعتی گل‌گهر در طرح‌های بزرگ ملی

  

  با توجه به نامگذاری سال ۱۳۹۹ به عنوان «جهش تولید» از سوی مقام معظم رهبری و تاکید معظم له بر مساله تولید که نشان از اهمیت بسیار زیاد این مساله برای اقتصاد کشور دارد، طرح‌های بزرگ و ملی در منطقه گل‌گهر که توسط شرکت معدنی و صنعتی گل‌گهر و شرکت‌های زیرمجموعه در حال اجرا هست، در سال ۱۳۹۹ در راستای عمل به منویات مقام معظم رهبری و تحقق شعار «جهش تولید» با عزم و اراده پرسنل شاغل در مجموعه با جدیت بیشتری در حال اجرا هست و اجرای طرح‌های جدید نیز با بهره‌گیری از نظر و دانش متخصصان، آغاز شده است.

• افتتاح معدن زیرزمینی سولفوره انگوران بدون اتکا به خارجی ها

  

  مجتمع سرب و روی انگوران در چهارماه نخست سال جاری توانست در میزان تناژ تولیدات معدنی ۱۰۰ درصد از برنامه تعیین‌شده را محقق کند. این مجتمع شامل معدن روباز، معدن زیرزمینی و معدن سنگ تراورتن است. طراحی و برنامه‌ریزی این مجتمع برای سال جاری در بخش روباز عملیات معدنکاری حدود ۵ میلیون و ۴۰۰ هزار مترمکعب و معادل ۱۳ میلیون و ۷۰۰ هزار تن که شامل ۵میلیون و ۱۴۸ هزار تن و ۲۴۸ هزار تن مترمکعب معادل ۱۲ میلیون و ۹۰۰ هزار تن باطله‌برداری و ۸۰۰ هزار تن استخراج ماده معدنی است ؛ در چهارماه نخست سال‌جاری برنامه باطله‌برداری یک‌میلیون و ۸۰۰ هزار مترمکعب معادل ۴ میلیون و ۵۰۰ هزار تن و استخراج ماده معدنی ۲۹۰ هزار تن در نظر گرفته‌شده بود که براساس محاسبات نقشه‌برداری صورت گرفته تا پایان تیرماه عملکرد باطله‌برداری ۲ میلیون و ۱۰۰ هزار مترمکعب معادل ۵ میلیون و ۱۰۰ هزار تن که ۱۳ درصد بیشتر از برنامه و تناژ ماده معدنی ۲۹۰ هزار تن معادل صد درصد برنامه اجرا شده است. برای سال ۹۹ برنامه استخراج معدن زیرزمینی ۱۲۰ هزار تن است که تا پایان تیرماه حدود ۴۳ هزار تن استخراج‌ شده که ۸ درصد بیشتر از برنامه محقق‌شده است.

• SMEها بازیگران اصلی توسعه پایدار در دوران تحریم

  

  «تحریم» یکی از پرکاربردترین و آشناترین واژه‌ها طی دهه‌های اخیر در اقتصاد ایران است. به گواهی تاریخ، نخستین باری که این واژه وارد ادبیات سیاسی و اقتصادی ایران شد، خردادماه ۱۳۵۹ بود که دولت ایالات متحده آمریکا مجموعه‌ای از اقدامات تنبیهی و به عبارت بهتر «تحریم» را علیه ایران وضع کرد. این امر، سرآغاز مجموعه‌ای از محاصرات و محدودیت‌های اقتصادی بود که در ادوار مختلف، با شدت و ضعف‌های متفاوت، فراز و نشیب‌های فراوانی را برای کشورمان فراهم آورده‌است.

• تعهد همچنان ادامه دارد

  

  صنعت کاتالیست ایران در طی ۳ سال گذشته نقش برجسته ای در تضمین حیات مجتمع های پتروشیمی، پالایشی و فولاد داشت. بطوری که با شدت گرفتن تحریم ها، امکان تامین کاتالیست بعنوان یکی از استراتژیک ترین کالاها از سوی منابع معتبر اروپایی BASF, UOP, Casale, Clariant, Johnson Matthey, Axens و .. برای مجتمع های ایرانی وجود نداشت. در این شرایط تنها راهی که برای رفع خطر توقف خط تولید صنایع فوق می ماند، تکیه بر دانش کاتالیست ایرانی بود که از یک دهه پیش در کشور نهادینه شده بود. شرکت نفت و گاز سرو بعنوان پیشگام تولید کاتالیست برای صنایع فولاد، پتروشیمی و پالایش کشور، اقدامات و فعالیت های ارزنده ای را در حوزه تولید کاتالیست انجام داده که باعث رفع اثر شدت تحریم ها و جلوگیری از توقف خط تولید مجتمع های مصرف کننده کاتالیست شده است.

• ۵۲۸ میلیون تن ماده معدنی جدید به ذخائر شرکت مس اضافه شد

  

  دکتر «اردشیر سعدمحمدی»، با بیان این‏که در سال ۱۳۹۸ شرکت ملی صنایع مس ایران بیش از ۷۰هزار متر حفاری انجام داده است، گفت: خبر خوشی که برای کارکنان و سهامداران شرکت مس دارم این است که با انجام این فعالیت‏ها ۵۲۸ میلیون تن ماده معدنی جدید با عیار ۰.۵ درصد به ذخائر مس شرکت اضافه شد. مدیرعامل شرکت ملی صنایع مس ایران به سایر اقدامات انجام شده در حوزه اکتشاف در سال ۹۸ اشاره کرد و افزود: در سال ۹۸ فعالیت‏های اکتشافی در هفت پهنه به وسعت ۶۳ هزار کیلومترمربع انجام گرفت. برنامه پیش‏بینی حفاری سال ۹۸ برابر با ۶۰ هزار متر بود که در سال ۹۸ با افزایشی قابل توجه به میزان ۷۰هزار متر رسید.