وزن تولید
صنعت در سال گذشته و بهار امسال چه عملکردی بهجا گذاشت؟
اما با وجود تاثیرگذاری محسوس بخش صنعت در اقتصاد، سهم بخش صنعت از اقتصاد ایران همواره با نوسان روبه‌رو بوده است. از نظر ارزش افزوده، عمده‌ترین فعالیت‌های صنعتی در ایران در بخش صنایع تولید مواد و محصولات شیمیایی، تولید فلزات اساسی، صنایع تولید مواد غذایی و آشامیدنی، صنایع تولید سایر محصولات کانی غیرفلزی و صنایع تولید زغال کک صورت می‌گیرد. در ادامه این گزارش با بررسی آمارهای تولید صنایع مختلف در سال ۱۳۹۸ و سه‌ماهه نخست امسال، تاثیرگذارترین صنایع معرفی و از طرف دیگر وزن تولید در بخش صنعت محک زده شده است.
کارنامه صنعت در سالی که گذشت
ریز‌نمرات تولید در سال ۹۸ بیانگر آن است که از میان ۵۴ محصول منتخب «صنعتی»، «معدنی» و «پتروشیمی» ۱۴ محصول افت تولید را تجربه کردند و ۴۰ محصول توانستند سال گذشته را با رشد پشت سر بگذارند. رشد تولیدات محصولات «صنعتی»، «معدنی» و «پتروشیمی» در حالی در کارنامه ۹۸ بنگاه‌های تولیدی ثبت شده که در ماه آخر سال گذشته شیوع ویروس کرونا به عنوان یک بحران جهانی بسیاری از فعالیت‌ها را تحت تاثیر خود قرار داد. در این میان بسیاری از فعالان اقتصادی پیش‌بینی می‌کردند تولید در ماه آخر سال ۹۸ تحت‌الشعاع این اپیدمی جهانی قرار بگیرد. نتایج شامخ کل اقتصاد و صنعت ایران در اسفند ۹۸ نیز از اثرات مخرب کرونا بر فعالیت‌های اقتصادی حکایت داشت. در این دوره هر دو شاخص شامخ با افت سنگینی مواجه شد و به زیر ۵۰ واحد سقوط کردند. بر اساس نظرسنجی انجام‌شده از فعالان اقتصادی در اسفندماه۹۸، اکثر آنها وضعیت تولید در فروردین ۹۹ را کاهشی و نامساعد برآورد کردند. این مساله اگرچه از یک‌سو به‌واسطه تعطیلات نوروزی توجیه می‌شد، اما فعالان این بخش عمدتاً آن را ناشی از خسارات کرونا بر اقتصاد و صنعت کشور می‌دانستند اما با این حال آنچه از نگاه آنها مسلم بود این بود که کرونا می‌تواند تولید در سال ۹۹ را هم تحت تاثیر خود قرار دهد.
اما صنایع در سال ۱۳۹۸ در چه وضعیتی به سر بردند؟ ارزیابی‌ها نشان‌دهنده آن است که از میان ۲۹ کالای منتخب صنعتی، هشت کالا افت تولید و ۲۱ کالا رشد تولید را نسبت به مدت مشابه سال گذشته ثبت کردند. آسیب‌شناسی محصولاتی که روند منفی تولید را تجربه کرده‌اند، نشان می‌دهد بیشترین افت تولید در مدت زمان مورد بررسی، به خانواده خودروسازان اختصاص داشته است. تحلیلگران معتقدند افت تولید خودروسازان به عواملی همچون کمبود قطعات مورد نیاز از یک‌سو و خروج برخی از شرکای تولیدی خودروسازان ارتباط دارد.
مطابق آمار و داده‌های اعلام‌شده از سوی وزارت صمت، «سموم دفع آفات نباتی»، «ماشین‌لباسشویی»، «وانت»، «داروی انسانی» و «نخ فیلامنت پلی‌استر» پنج کالای منتخب صنعتی هستند که بیشترین رشد تولید را در سال ۹۸ ثبت کردند. بررسی‌ها درخصوص تولید «سموم دفع آفات نباتی» نشان می‌دهد در این دوره زمانی نسبت به مدت مشابه سال قبل، رشد بیش از ۳۷درصدی ثبت شده است. مجموع تولید «سموم دفع آفات نباتی» در سال گذشته ۶/ ۳۶ هزار تن بوده است. این در حالی است که در سال ۹۷، تولیدکنندگان سموم دفع آفات نباتی، موفق به تولید ۷/ ۲۶ هزار تن شده بودند. دومین پیشتاز گروه صنعت در افزایش میزان تولید، «ماشین لباسشویی» است. طبق ارزیابی‌ها، تولید «ماشین لباسشویی» در سال گذشته برابر با ۷۳۲ هزار و ۲۰۰ دستگاه بوده که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، رشد ۳۲درصدی را رقم زده است. تولیدکنندگان «وانت» هم با تولید ۶۶ هزار و ۸۰۰ دستگاه توانسته‌اند جایگاه سوم بیشترین رشد تولید را به خود اختصاص دهند. مطابق آمار اعلام‌شده، این محصول توانسته رشد ۵/ ۲۹درصدی را نسبت به مدت مشابه سال قبل تجربه کند. اما چهارمین کالای منتخب صنعتی که نسبت به سایر کالاها در میزان تولید سبقت داشته، «داروی انسانی» است. در مدت زمان مورد بررسی در مجموع ۲/ ۴۸ میلیارد عدد دارو در کشور تولید شده است که در مقایسه با ۳۹ میلیارد عددی تولید در مدت مشابه سال گذشته، رشدی بیش از ۲۳ درصد را تجربه کرده است.
تولید «نخ فیلامنت پلی‌استر» نیز برابر با ۲۹۶ هزار و ۲۰۰ تن بوده که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل رشد حدود ۲۱ درصد را در کارنامه خود ثبت کرده است. از سوی دیگر با رصد داده‌های اعلام‌شده می‌توان گفت در دوره زمانی مورد بررسی، بیشترین افت تولید به کالاهایی همچون «کامیون، کامیونت و کشنده»، «اتوبوس، مینی‌بوس و ون»، «کمباین»، «الیاف آکریلیک» و «سواری» اختصاص داشته است. در بخش کالاهای منتخب پلیمری و شیمیایی نیز از میان ۱۳ محصول، در مجموع ۱۰ محصول رشد تولید را تجربه کرده‌اند. بر اساس داده‌های اعلام‌شده «استایرن بوتادین رابر(SBR)»، «پلی‌اتیلن(PE)» و «پلی پروپیلن(PP)» بیشترین رشد تولید را در میان محصولات منتخب شیمیایی و پتروشیمی تجربه کرده‌اند. داده‌های اعلام‌شده همچنین بیانگر آن است که از مجموع محصولات منتخب شیمیایی و پتروشیمی سه محصول «پلی‌کربنات(PC)»، «اوره» و «آمونیاک» بیشترین افت تولید را داشته‌اند. براساس داده‌های اعلام‌شده مجموع تولید کالاهای منتخب شیمیایی و پلیمری بیش از ۵۴ میلیون و ۵۱۶ هزار تن بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل، رشد نزدیک به دو‌درصدی داشته است. همچنین با توجه به داده‌های اعلام‌شده مجموع تولید محصولات پلیمری برابر با هفت میلیون و ۴۳۷ هزار تن بوده و مجموع تولید شیمیایی‌ها نیز بیش از ۴۷ میلیون تن ثبت شده است.
بهار تولید در فصل کرونا
در حالی که با اوج‌گیری شیوع ویروس کرونا در ابتدای امسال، شاهد بروز شوک‌هایی در فعالیت کسب‌وکارها بودیم و حتی بدبینی‌هایی نسبت به تاثیر این ویروس بر فعالیت‌های تولیدی وجود داشت، اما داده‌های اولیه مربوط به تولید ۳۶ کالای منتخب صنعتی و معدنی در نخستین فصل امسال نشان می‌دهد ۲۲ محصول، بهار را با رشد سپری و ۱۳ محصول صنعتی و معدنی نیز افت تولید را در این دوران تجربه کردند و یک محصول نیز تغییری نداشت. رشد تولید با پایان بهار در حالی رخ داده که با شیوع ویروس کرونا، شاهد افت تولید محصولات صنعتی و معدنی بودیم و تعطیلات نوروزی نیز بر این روند دامن زد و سبب شد بنگاه‌های تولیدی فتیله تولید را پایین کشند و بیشتر محصولات تولیدی افت تولید را تجربه کردند، روندی که می‌توان گفت با پایان فصل بهار و عبور از شوک اولیه ناشی از شیوع ویروس کرونا شاهد تغییر آن بوده‌ایم. ارزیابی داده‌های اعلام‌شده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت نشان می‌دهد وضعیت تولید محصولات شیمیایی و پتروشیمی در نخستین فصل امسال هنوز نامشخص است و در فهرست تولیدات بهار به این بخش اشاره‌ای نشده است. تنها بخش پتروشیمی به صورت کلی در آمار صنعتی گنجانده شده است.
از جمله نکات قابل توجه در داده‌های اعلام‌شده می‌توان به بازگشت رشد تولید به صنعت خودروسازی اشاره کرد. خودروسازان ماه‌ها افت تولید را در کارنامه خود ثبت کرده بودند، به‌طوری که در بیشتر مواقع این گروه صدرنشین افت تولید را به خود اختصاص داده بود. با توجه به داده‌های اعلام‌شده در بهار امسال این گروه در بخش‌های «سواری، وانت، کمباین و تراکتور» توانست رشد مثبت را تجربه کند. مثبت شدن روند تولید در نخستین فصل امسال در حالی صورت گرفته است که گزارش شاخص مدیران خرید از بدبینی مدیران در پایان بهار حکایت داشت. براساس آمار اعلام‌شده شاخص مدیران خرید (PMI) یا همان شامخ کل اقتصاد در خرداد ۴۱/ ۴۸ واحد و شامخ بخش صنعت ۸۰/ ۵۶ واحد محاسبه شده که نسبت به اردیبهشت به ترتیب افت ۷۶/ ۱ و ۴۱/ ۶واحدی را تجربه کرد. این بدبینی اما تاثیر چندانی بر روند تولیدات صنعتی نداشت و بنگاه‌های صنعتی و معدنی توانستند در این میان رشد قابل قبول را تجربه کنند.
براساس شاخص مدیران خرید (PMI) عبور رقم شاخص از مرز ۵۰ واحد نشان می‌دهد، اقتصاد در وضعیت رونق است. ارزیابی مدیرانی که وظیفه واحد خرید یا فروش بنگاه‌های اقتصادی بزرگ را برعهده دارند، در خرداد حاکی از آن بود که به‌دلیل کمبود مواد اولیه، نوسان قیمت‌ها و تقاضای ضعیف از سوی مشتریان، صنعت و اقتصاد مستعد بازگشت به شرایط رکود هستند. در مجموع می‌توان گفت شاخص بخش صنعت در ماه خرداد ۸۰/ ۵۶ بوده که نشان می‌دهد با کمتر شدن محدودیت‌های ناشی از ویروس کووید ۱۹ در خردادماه و ادامه فعالیت‌ها در بخش صنعت، وضعیت شاخص به روند قبل از شیوع ویروس در بهمن‌ماه برگشته است. اما شرایط کنونی هم به دلیل کمبود مواد اولیه، نوسان قیمت‌ها و تقاضای ضعیف از سوی مشتریان، مستعد بازگشت به شرایط رکود است. کاهش سفارشات جدید مشتریان به دنبال شیوع ویروس کرونا و نااطمینانی به دلیل نوسانات بالای قیمت‌ها، امکان پیش‌بینی و قیمت‌گذاری کالاها را برای تولیدکنندگان و در نتیجه برنامه‌ریزی‌های آتی جهت ادامه فعالیت به شدت دشوار کرده است. شاخص تولید در بخش صنعت با عدد ۶۹/ ۵۸ نشان‌دهنده آن است که بیشتر بنگاه‌های اقتصادی در بخش صنعت وضعیت تولید در خردادماه را بهتر از اردیبهشت‌ماه ارزیابی کرده‌اند اما نرخ افزایش شاخص نسبت به اردیبهشت‌ماه کمتر است.
شاخص موجودی مواد اولیه خریداری‌شده در خردادماه همچنان روند کاهشی خود را دارد و نرخ کاهش آن نسبت به اردیبهشت‌ماه بیشتر شده است. از یک‌سو تاثیر تحریم‌ها و سیاست‌های اتخاذشده در تخصیص ارز و از سوی دیگر اجرای نادرست قوانین به خصوص تاخیر در ثبت سفارشات، اکثر بنگاه‌های اقتصادی را در تامین مواد اولیه مورد نیاز خود با مشکل روبه‌رو کرده است. شاخص قیمت خرید مواد اولیه در خردادماه ۹۱/ ۹۲ است که بیشترین مقدار را از ابتدای شروع طرح (مهر۹۷ تاکنون) به ثبت رسانده است. این افزایش بی‌رویه ناشی از نوسانات شدید نرخ ارز و به دنبال آن افزایش قیمت‌هاست و از آنجا که اکثر صنایع در کشور مواد اولیه خود را از خارج وارد می‌کنند برای تامین ارز مورد نیاز به شدت با مشکل روبه‌رو شده‌اند. بر همین اساس تغییرات شدید قیمت‌ها، برنامه‌ریزی تولیدکنندگان برای ادامه فعالیت‌های خود در ماه‌های آتی و همچنین تعیین قیمت فروش محصولات را به شدت مختل کرده است. شاخص قیمت فروش محصولات تولیدشده نیز ۴۳/ ۷۲ است که این شاخص نیز طی یک سال گذشته بیشترین مقدار را نشان می‌دهد. با افزایش شدید قیمت مواد اولیه، عرضه بسیاری از تولیدات با قیمت‌های قبلی صرفه اقتصادی نداشته و به دلیل نوسان شدید قیمتی، فعالان اقتصادی برای تعیین قیمت محصولات با نااطمینانی بالایی مواجه هستند.
محصولات صنعتی با بیشترین رشد
آمارهای اعلام‌شده از وضعیت تولید ۲۶ محصول منتخب صنعتی در نخستین فصل سال جاری نشان‌دهنده آن است که پنج محصول «ماشین لباسشویی»، «الیاف آکریلیک»، «انواع تلویزیون»، «لاستیک خودرو» و «وانت» بیشترین رشد تولید را نسبت به مدت زمان مشابه سال قبل به خود اختصاص داده‌اند. براساس داده‌های اعلام‌شده تولید «ماشین لباسشویی» در این مدت برابر با ۲۰۷ هزار و ۴۰۰ دستگاه بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل رشدی بیش از ۱۱۵درصدی برای این محصول ثبت شده است، رشد صورت‌گرفته برای این گروه در حالی است که تولید برخی از محصولات لوازم خانگی از جمله ماشین‌لباسشویی سال گذشته به دلیل اعمال تحریم‌های جدید و خروج دو شرکت بزرگ تولیدکننده کره‌ای از کشور با افت شدید همراه شده بود؛ روندی که امسال جبران شده و تولیدکنندگان داخلی توانسته‌اند رکود سال گذشته را به خوبی جبران کنند. مجموع تولید ماشین‌لباسشویی سال گذشته برابر با ۹۶ هزار و ۴۰۰ دستگاه بوده است. «الیاف آکریلیک» تولیدی در کشور نیز تا پایان بهار امسال برابر با یک میلیون و ۶۰۰ هزار تن بوده که در مقایسه با بازه زمانی مشابه سال قبل، رشد بیش از ۱۱۳درصدی داشته است؛ الیاف آکریلیک تولیدشده در مدت زمان مورد بررسی برابر با ۸۰۰ هزار تن بوده است.
مجموع تولید «انواع تلویزیون» نیز در دوره زمانی مورد بررسی برابر با ۲۱۰ هزار و ۲۰۰ دستگاه بوده که نسبت به دوره زمانی مشابه سال قبل رشد بیش از ۴۹درصدی داشته است. تولیدکنندگان انواع تلویزیون در دوره زمانی مشابه سال قبل در مجموع موفق به تولید ۱۴۰ هزار و ۷۰۰ دستگاه انواع تلویزیون شده بودند. روند تولید انواع تلویزیون در سال گذشته نزولی بود و تولیدکنندگان این گروه نیز با افت تولید روبه‌رو بودند، روندی که در حال حاضر اصلاح شده است. براساس آمار اعلام‌شده «لاستیک خودرو» تولیدی در این دوره زمانی نیز برابر با ۶۲ هزار و ۷۰۰ تن بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل رشدی حدود ۳۰درصدی داشته است. در مدت مشابه سال قبل در مجموع ۴۸ هزار و ۲۰۰ تن لاستیک خودرو در کشور تولید شده بود. «وانت» تولیدشده در این دوره زمانی نیز برابر با ۱۵ هزار و ۹۴۳ دستگاه بوده که رشد حدود ۲۳درصدی داشته است، مجموع وانت تولیدشده در مدت مشابه سال قبل برابر با ۱۲ هزار و ۹۷۵ دستگاه بوده است.
محصولات صنعتی با بیشترین افت
در دوره زمانی مورد بررسی، بیشترین افت تولید نیز به گروه‌های «چرم»، «سیگارت»، «سموم دفع آفات نباتی»، «انواع پاپوش و کفش» و «نخ فیلامنت پلی‌استر» اختصاص داده شده است. آمار اعلام‌شده حکایت از آن دارد که در دوره زمانی مورد بررسی در مجموع هفت میلیون فوت‌مربع چرم در کشور تولید شده است که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل افتی بیش از ۲۲درصدی داشته است. در سال گذشته ۹ میلیون فوت‌مربع چرم در کشور تولید شده بود. روند تولید «سیگارت» نیز در دوره زمانی مورد بررسی، افت بیش از ۲۱درصدی را تجربه کرده است، تولیدکنندگان این محصول در مدت زمان مورد بررسی در مجموع موفق به تولید بیش از ۱۰ میلیارد نخ سیگارت در کشور شده‌اند. «سموم دفع آفات نباتی» تولیدشده در کشور نیز در دوره زمانی مورد بررسی برابر با هفت هزار و ۹۰۰ تن بوده که نسبت به دوره زمانی مشابه سال قبل افتی حدود ۲۰ درصد داشته است.
روند تولید «انواع پاپوش و کفش» نیز در مدت زمان مورد بررسی از افت بی‌نصیب نبوده، به‌طوری که تولیدکنندگان این محصول در نخستین فصل امسال افت بیش از ۱۸درصدی را تجربه کردند، مجموع تولید انواع پاپوش و کفش در سال جاری برابر با ۲۴ میلیون و ۵۰۰ هزار زوج بوده است، سال گذشته تولیدکنندگان این بخش در مجموع ۳۰ میلیون و ۱۰۰ هزار زوج انواع پاپوش و کفش در کشور تولید کرده بودند. «نخ فیلامنت پلی‌استر» پنجمین محصولی است که نخستین فصل امسال را با افت سپری کرده است. براساس داده‌های اعلام‌شده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت در مدت زمان مورد بررسی در مجموع ۶۰ هزار تن نخ فیلامنت پلی‌استر در کشور تولید شده است.
