پس از کودتای سوم اسفند اقدامات عملی برای تشکیل قشون متحدالشکل آغاز شد. رهبران کودتا در بیانیه‌هایی که بلافاصله پس از تثبیت آن انتشار دادند بر اهمیت قشون و ضرورت تقویت آن تاکید کردند. رضاخان، رئیس دیویزیون قزاق در بیانیه خود که در روز دوم کودتا منتشر کرد با اعدام خیانتکاران داخلی به‌عنوان «منشأ و مبدا تمام بدبختی‌های ایران و ذلت و فلاکت قشون»، بر ایجاد «حکومتی که تجلیل و تعظیم قشون را از اولین شرایط سعادت مملکت به‌شمار آورد، نیرو و راحتی قشون را یگانه راه نجات مملکت بداند» تاکید ورزید.

به‌کار بردن القاب برای یک فرد در طول دوران زندگی اجتماعی‌ به‌خصوص برنامه‌ریزی‌های کلان معنی و مفهوم خاصی دارد. نماد مبارزه با فساد، شایسته‌ترین مقام دولتی در خاورمیانه، بنیان‌گذار نهادهای مختلف در ایران، پیشگام نوگرایی جامعه ایران، نخستین تکنوکرات ایران، نابغه مالی ایران، بین‌المللی‌ترین اقتصاد‌دان و مدیر قابل احترام ایران، مرد رشد اقتصادی ایران، آغازگر اندیشه برنامه‌ریزی قاعده‌مندتر در ایران و نظایر آن برای فردی گفته می‌شد که از جانب غربی‌ها به‌عنوان فردی «ملی‌گرای، متعصب و وطن‌دوست» یاد می‌شد و حتی کشورهای خارجی را در ایران چندان میدان نمی‌داد و برای منافع ملی بسیار پافشاری می‌کرد. از طرف داخلی‌ها هم، به «عنصر بیگانه و دست‌نشانده» در جامعه ایران معروف شده بود. این فرد ابوالحسن ابتهاج است. ‏

نمایندگان دوره ششم مجلس شورای ملی بنا به پیشنهاد وزارت مالیه طی تصویب یک ماده واحده به دولت اجازه دادند مسیو ژامار، تبعه دولت بلژیک را به سمت ریاست کل پست و تلگراف استخدام کند. آنچه می‌خوانید نظر دو تن از مخالفان و موافقان این مصوبه است:

سال‌های دهه‌های ۱۳۴۰و۱۳۵۰ش/ ۱۹۶۰ و۱۹۷۰م، سال‌های سرمایه‌گذاری‌های کلان در حوزه صنعت بود. با افزایش چشمگیر قیمت نفت در این دوره، حکومت ایران تلاش می‌کرد تا خود را عنوان قدرتی نوظهور در سال‌های پس از جنگ‌‌جهانی ‌دوم مطرح کند؛ در همین راستا، تلاش دربار و دولت‌های ایران به تولیدات صنعتی معطوف شد.

در سال ۱۹۷۰ نتایج نامطلوب شاه را واداشت که دانش برنامه‏‌ریزی اقتصادی خود را زیر سوال برد. او عقیده داشت که خودش درباره صنعتی شدن بیشتر از اقتصاددانان رژیمش می‏داند؛ بنابراین، خود برای حل مشکلات وارد میدان شد و این، همان چیزی بود که اقتصاددانان بسیار نگران آن بودند. او نیازی ندید که از استقلال یا فرآیند سیاست‌گذاری وزارت حمایت کند. در سال ۶۹- ۱۹۶۸ شاه هنوز مشخص نکرده بود، چه کسی می‏تواند برای مدیریت توسعه ایران، جایگزین بهتری از عالیخانی باشد؛ اما تصمیم او در این مورد قطعی بود که برای رشد نیازی به وزارت اقتصاد یا عالیخانی نیست. به هر حال، شاه به‌دلیل حیات رژیم عقیده خود را از بنیادهای اداری برگرداند. به این ترتیب، او نفوذ سیاسی‌‏اش را به خدمت گرفت و موقعیت سلطنت را مستحکم کرد.

نائینی در نظریه خود، ضمن حفظ مبانی سنتی و اعتقادی شیعه، از دیدگاهی نو به مقوله دولت و و مدیریت اجتماعی می‌نگرد. وی بـرای نخستین بار سعی کرده است که مفاهیم حقوق اساسی، بحث آزادی‌های سیاسی، مساوات و امثال آن را که جزئی از ادبیات سیاسی نوین جهان به‌شمار می‌آمد، براساس استدلال‌ها و اصول فقهی از متون اسـلامی اسـتخراج کـند.

وزارت اقتصاد در فوریه سال ۱۹۶۳ ایجاد شد. وزارت جدید با نخستین وزیر خود-یعنی، علینقی عالیخانی- قدرت زیادی پیدا کرد. روبه‌‏رو شدن با اعتراضات سیاسی در اوایل دهه ۱۹۶۰ محمدرضا پهلوی را علاقه‌‏مند کرد که به ابتکارات اقتصادی جدیدش آهنگ ملی‏‌گرایی بدهد؛ زیرا این احساس به‌طور گسترده وجود داشت که شاه اصلاحات ارضی را به‌وسیله ایالات‌متحده آمریکا انجام دهد. همچنین، سازمان برنامه‏‌ریزی که بر سرمایه‏‌گذاران نظارت می‏کرد، به‌شدت به یک گروه از مشاوران آمریکایی وابسته بود؛ بنابراین شاه چنین تصمیم گرفت که صنعتی شدن نباید با مسوولیت تکنوکرات‌های تحصیلکرده آمریکایی باشد. جست‌‏وجو برای یافتن یک نامزد مناسب، رهبران سیاسی را به سوی علینقی عالیخانی که تحصیلکرده فرانسه بود، رهنمون شد. عالیخانی با رفتار پیش‌‏بینی‏‌ناپذیر خود توانست هم اختیارات وزارتخانه بزرگ جدید را در جهت کنترل بر فعالیت افزایش دهد و هم اینکه خودش، شاهد نقطه ضعف بوروکراسی اقتصادی باشد.

در فاصله سال‌های ۱۳۳۴ تا ۱۳۳۶ میانگین سالانه درآمد ارزی ایران بالغ بر ۱۷ درصد درآمد ملی آن بوده است. از نظر اقتصاددانان توسعه، این باید به منزله راه رسیدن به بهشت دنیوی تلقی شود، زیرا به گفته آنان مانع اصلی پیشرفت سریع اقتصادی کمبود سرمایه داخلی و ارز خارجی است. آنها معتقدند پس‌انداز و درآمد ارزی در حدود ۱۲ درصد درآمد ملی باید برای رشد و توسعه اقتصادی بی‌وقفه کفایت کند، آنها می‌آموزانند که مشکل کشورهای توسعه‌نیافته فقر بسیار آنهاست، به حدی که قادر به انباشت داخلی و فروش خارجی بخش معتدلی از تولید ملی خود نیستند و این از رشد و پیشرفت مستمر آنها جلوگیری می‌کند و بالاخره آنها بر پایه این احکام از سرمایه‌گذاری و کمک خارجی طرفداری می‌کنند.

اشاره: آنچه از نظرتان می‌گذرد گزارش کمیسیون امورخارجه درباره استخدام ریچارد کلینتون بروئر تبعه دولت آمریکا برای امور سرشماری و آمار است که در جلسه مورخ ۱۱ آذرماه ۱۳۳۵ نوزدهمین دوره مجلس شورای ملی قرائت شده و موافقان و مخالفان نظر خود را ابراز کرده‌اند:

دو برداشت نادرست در مورد انقلاب مشروطیت وجود دارد؛ یکی اینکه خیلی از تحلیلگران انقلاب مشروطه را در بعد سیاسی آن خلاصه می‌کنند و آرمان مشروطه را دموکراسی معرفی می‌کنند. برداشت اشتباه دیگری که وجود دارد این است که بسیار شنیده شده که انقلاب مشروطیت شکست خورده است. برای همین است که زیاد می‌شنویم که ایرانیان ۱۱۰ سال است برای دموکراسی تلاش می‌کنند درحالی‌که انقلاب مشروطیت یکی از ابعادش سیاسی و یکی از جنبه‌های بعد سیاسی آن هم دموکراسی‌خواهی بود.

اشاره: آنچه می‌خوانید ادامه گفت‌وگو با دکتر موسی غنی‌نژاد است که در روز یکشنبه سوم آذرماه سال‌جاری با عنوان «ایدئولوژی ناتوانی بخش‌خصوصی» در همین صفحه منتشر شد. دوران جدید ایران از نظر سیاسی با «مشروطه» آغاز می‌شود؛ ولی آشفتگی‌های سیاسی که بعد از مشروطه به‌وجود می‌آید و در ادامه نیروهای گریز از مرکزی که بعد از مشروطه شکل می‌گیرند، خطر فروپاشی سیاسی جامعه ایران و حاکمیت ملی را تقویت می‌کند و باعث می‌شود که شخصیتی مانند رضاخان سرکار بیاید.

ناصرالدین‌شاه در اواخر حکومتش ناگزیر از انجام دادن یک سلسله اصلاحات بود و وزارتخانه‌های داخله، معارف، مالیه و... را تشکیل داد، اما او به‌زودی از پیگیری اصلاحات منصرف شد.

برنامه‌ریزی به منظور توسعه در ابتدای قرن بیستم و به دنبال تحولات بین‌المللی میان دو جنگ جهانی و پس از آن از سوی غالب کشورهای توسعه‌نیافته پیگیری شد. در ایران پیدایش اندیشه برنامه‌ریزی و تجربه تلاش در عملی ساختن آن در مقطعی کوتاه، پیش از گرایش گسترده در سطح‌ بین‌المللی، طی حکومت رضاشاه به منصه ظهور رسید. به دنبال تحولات بین‌المللی و داخلی پس از جنگ جهانی دوم بازآفرینی اندیشه برنامه‌ریزی در میان جامعه و دستگاه حاکمه ایران شکل گرفت و گرایش به آن پیگیری شد.

«انقلاب مشروطیت» نقطه عطف رویارویی هویتی ایرانیان با مدرنیته است که از آن به‌عنوان انقلابی برگرفته از مفاهیم مدرن در تمایز با سپهر اندیشه و هویت سنتی یاد می‌شود. مشروطیت، سرفصل جدیدی از تاریخ ایران است که تحولات آن بر تاریخ سیاسی ایران در قرن بیستم سایه افکنده و بر زبان، مذهب، اجتماع، اقتصاد و سیاست کشور ما تاثیری غیرقابل انکار نهاده است.

اشاره: آنچه از نظرتان می‌گذرد بخشی از مذاکرات جلسه۱۶ دوره یازدهم مجلس شورای ملی در روز یکشنبه ۷ آذر ماه ۱۳۱۶ است. در این جلسه پیرامون استخدام یک متخصص حسابدار برای نفت انگلیس و ایران تصمیم‌گیری می‌شود.