ویژه نامه سراسری همایش و نمایشگاه چشم انداز صنعت فولادو سنگ آهن

• اهرم های توسعه صنعت فولاد

  صنعت فولاد یکی از صنایع حائز اهمیت و با گستردگی فراوان در جهان و ایران است. این صنعت تاثیر عمده‌ای بر زندگی بشر داشته است و تا حد زیادی مهمترین ماده چند منظوره وسازگاری است که مورد استفاده قرار می‌‌‌گیرد. این گزارش که به همت لیلا نیلفروشان، مدیر گروه مطالعات اقتصادی فولادتکنیک تهیه شده، عنوان می‌کند کشورهای بزرگ تولید‌کننده فولاد میانی از جمله چین، هند، ژاپن و ...، نگاه ویژه‌‌‌ای به این صنعت به عنوان عامل موثر بر فعالیت های اقتصادی دارند و از سوی دیگر به این مهم دست یافته‌‌‌اند که هر کدام از شاخص‌های اقتصادی نیز به رشد و یا افول این صنعت کمک می نماید. عوامل موثر بر صنعت فولاد - که لازم است هر کشور تولید کننده با جایگاه قابل قبول به آن توجه کند - در ادامه آورده شده است.

• چالش‌های صنعت فولاد

  صنعت فولاد همواره یکی از مهم‌ترین مولفه‌ها در اقتصاد جهان بوده و میزان تولید و مصرف آن در صنایع مختلف یکی از پارامترهای توسعه یافتگی کشورها است. امروزه در دنیا و در بین فولادسازان بزرگ یک تغییر و تحول بنیادین در حال وقوع است و آن تغییر استراتژی کشورهای بزرگ تولید‌کننده فولاد از افزایش تولید و بحث کمیت به سمت محصولات ویژه و با کیفیت است و این موضوع جغرافیای تولید کنندگان بزرگ فولاد در جهان را نیز تغییر داده و خواهد داد.

• دستاورد ۱۳دوره مشارکت اهالی سنگ آهن و فولاد

  در افتتاحیه سیزدهمین دوره «همایش و نمایشگاه بین‌المللی چشم‌انداز صنعت فولاد و سنگ آهن با نگاهی به بازار» یادی از سیر تاریخی این همایش از نخستین دوره این رویداد تا امروز می‌تواند جالب توجه باشد. برای نمونه آنچه بر بخش فولاد و سنگ آهن ایران طی حدود ۱۵ سال اخیر گذشته، شواهد بسیاری از توان صنایع داخلی برای افزایش تولید سنگ آهن و فولاد را به خوبی نشان می‌دهد. کم و کیف سیاست‌گذاری دولت و اثر آن بر جهت‌گیری کلان این صنعت، مطالبات بخش خصوصی از سیاست‌گذاران، تحولات جهانی و تغییرات قیمتی، اثرگذاری شوک‌های بین‌المللی و تغییرات ژیوپلیتیک بر صنعت فولاد ایران، کاستی‌های زنجیره فولاد در کنار افزایش نقش‌آفرینی در بازارهای جهانی همه از مهمترین نشانه‌های اقتصادی تحول در این بخش است.

• راهی جز تعامل با دنیا نداریم

  

  حرکت به سمت تحقق چشم انداز ۱۴۰۴ یعنی تولید ۵۵ میلیون تن فولاد باعث شد تا زنجیره ارزش این صنعت با توسعه همراه شود اما متاسفانه این توسعه چندان متوازن نبود و باعث شد حلقه‌هایی از زنجیره با مشکلاتی همراه شود. برخی از این مشکلات ناشی از تصمیم نادرست یا عدم توجه به طرح جامع فولاد است اما بخشی دیگر به موضوع تحریم‌ها بر می‌گردد که دسترسی به تجهیزات جدید و نوآوری‌ها را سخت کرده است. این در حالی است که تعامل با دنیا می‌تواند بخش زیادی از مشکلات را حل کند و سرمایه‌گذاران را به سمت زنجیره ارزش فولاد جذب کند. مهم‌ترین نکته برای حل مشکلات این زنجیره از جمله حل عدم توازن جذب سرمایه‌گذار است که رفع تحریم‌ها در آن بی‌اثر نیست.

• تقاضای فولاد، ابدی نیست

  مصرف جهانی فولاد در سال‌های اخیر به شدت کاهش یافته است. البته پیش از این معتقد بودیم که به موازات رشد اقتصادی، رشد صنعتی در کشورها نیز افزایش می‌یابد اما فولاد از آن دسته کالاهایی نیست که با رشد صنعتی کشورها تا ابد ادامه یابد. بر اساس جدیدترین آمارها، مصرف فولاد در کشورهای صنعتی، یک نقطه اوج دارد و روند صعودی آن تنها تا چند سال ادامه می‌یابد. همان‌طور که مشاهده می‌کنیم میزان تقاضای فولاد کشورهای پیشرفته پس از مدتی نزولی شده است؛ برای مثال در حال حاضر وضعیتی به وجود آمده که کشورهای صنعتی مانند فرانسه و آمریکا سرانه مصرفی کمتر از کشور ما دارند. در حال حاضر مصرف سرانه فولاد در کشور ما ۲۰۰ کیلوگرم به ازای هر نفر است اما بررسی همین آمار در سایرکشورها نشان می‌دهد که این میزان در بسیاری از کشور‌های صنعتی، بسیار پایین‌تر است. دلیل این تفاوت این است که این کشورها از مرحله ساخت‌و‌ساز با فولاد گذر کرده‌اند.

• افزایش ظرفیت را متوقف کنیم!

  اگر اهداف ما برای تولید فولاد همگی طبق برنامه پیش برود و ظرفیت تولید فولاد خود را به آن میزانی که باید برسانیم، به ظرفیت ۵۵ میلیون تن خواهیم رسید. ما اکنون ۴۷ میلیون تن ظرفیت تولید در کشور داریم. با روند فعلی نیازمند سنگ آهن هستیم؛ تولید معادن باید دو برابر شرایط فعلی باشد. در این شرایط بارها گفته شده روش‌های نوین برای اکتشافات و ورود سرمایه‌های بخش خصوصی و دولتی همه از ملزومات بخش فولاد و معدن است.

• از عدم توازن زنجیره تا از دست دادن بازارهای صادراتی

  

  دنیای اقتصاد: زنجیره ارزش فولاد در سال‌های اخیر به دلایل مختلف از جمله ارایه مجوزهای مختلف بدون توجه به موضوع آمایش سرزمین باعث شده تا توازن در زنجیره با مشکلات بسیاری همراه شود که حالا با نزدیک شدن به افق ۱۴۰۴ این مشکلات در حال افزایش است. کیوان جعفری طهرانی کارشناس ارشد بازار سنگ آهن و فولاد معتقد است باید طرح جامع فولاد را مطابق با طرح جامع کشورهای منطقه مورد بازنگری قرار دهیم در غیر این صورت بازارهای صادراتی را از دست خواهیم داد. با نگاهی به وضعیت کشورهای منطقه خواهیم دید تولید فولاد آن‌ها رو به افزایش است و این در حالی است که ما برای صادرات در چشم انداز ۱۴۰۴ با مشکلات زیادی رو‌به‌رو هستیم. در‌ادامه مشروح این گفت‌و‌گو را می‌خوانید:

• معدنکاری از اکتشاف آغاز می‌شود

  نقطه آغازین بخش معدن فعالیت‌های اکتشافی است و باید این موضوع را پذیرفت. اگر در حوزه اکتشافات عملکرد درست و به‌روزی نداشته باشیم بدون شک در بخش معدن نمی‌توانیم توفیق‌های لازم را کسب کنیم. فراموش نکنیم توسعه درست اکتشافات منجر به ارزش افزوده بیشتر می‌شود، از سویی دیگر این تفکر باعث می‌شود تا در مراحل بعدی به سمت فناوری‌های نوین و جدید پیش برویم.

• چالش‌های توسعه اکتشافات سنگ‌آهن

  در سال ۲۰۱۹ ، مواد معدنی در کانادا حدود ۱/ ۴۸ میلیارد دلار کانادا درآمد داشته است و سهم سنگ‌آهن در آن حدود ۶/ ۵ میلیارد دلار کانادا بوده‌است؛ حدود ۱۲% از اقتصاد معدن کانادا مربوط به سنگ‌آهن است. شرکت‌های معدن و اکتشاف معادن در کانادا بازیگران غالب در صنعت معدن جهانی هستند. در سال ۲۰۱۸ ، شرکت‌های کانادایی دارایی‌های استخراج و اکتشاف به ارزش ۲۷۲ میلیارد دلار کانادا در کانادا و خارج از این کشور (بیش از ۱۰۰ کشور) ، از جمله مناطقی مانند آفریقا، استرالیا، اروپا، آمریکای‌جنوبی و ایالات متحده سرمایه‌گذاری کردند. دارایی‌های خارجی شرکت‎های معدنی کانادا در کل ۱۷۴ میلیارد دلار کانادا است. در ایران با توجه به سند چشم انداز ۱۴۰۴ حدود ۴۲% ارزش سرمایه‌گذاری مواد معدنی استخراج شده در کشور به سنگ‌آهن اختصاص دارد. همچنین در طرح جامع فولاد ۳۰ میلیارد دلار برای زنجیره کامل سنگ‌آهن تا فولاد سرمایه‌گذاری درنظر گرفته شده که هنوز بخش اعظمی از آن محقق نشده‌است. با توجه به مطالعات زمین‌شناسی در ایران و اعلام منابع رسمی میزان ذخایر بالقوه معدنی در کشور حدود ۵۷ میلیارد تن برآورد شده‌است.

• نقشه راه توسعه صنعت فولاد

  

  تقریبا همگان بر نقش فولاد در توسعه زندگی بشر و گستردگی موارد استفاده آن در جوامع بشری اذعان دارند. از آنجاییکه صنعت فولاد برمبنای تولید انبوه، ظرفیت قابل‌ملاحظه ای از اقتصاد و صنعت تعداد زیادی از کشورها به‌خصوص کشورهای توسعه‌یافته و در‌حال‌توسعه را متاثر ساخته است، و از طرفی با توجه به هزینه‌های سنگین سرمایه‌گذاری و بهره‌برداری، مصرف انرژی، شرایط سخت محیط کاری و اثرات نامطلوب زیست‌محیطی، نیاز به تغییرو اصلاح و بهبود تکنولوژی توجه و دغدغه دائمی دست‌اندرکاران این صنعت بوده است. تغییرات شدید آب‌و‌هوایی - که سراسر کره زمین و زندگی بشر را متاثر نموده است - و تصمیماتی که توسط مجامع، کشورها و اتحادیه‌های مختلف در جهت کنترل این تغییرات اقلیمی گرفته شده موجب وضع محدودیت‌های سنگینی برای تولید گاز CO۲ در بخش‌های مختلف و همچنین تولید فولاد شده است؛ که به‌تدریج اعمال و پس از چندسال جرایم بسیارسنگین اعمال خواهد شد.

• چشم‌انداز صنعت فولاد ایران در جهان

  بزرگترین معضلی که درباره قیمت فولاد در کشور ما وجود دارد، این است که در دهه‌های اخیر و مخصوصا بعد از انقلاب ایران هرگز جایگاه مناسبی در مجامع و در سازمان‌های بین‌المللی نداشته‌ایم. ما هرگز در بازی تصمیم‌گیری قیمت‌گذاری‌ها نتوانسته‌ایم جایگاهی داشته باشیم. بنابراین وقتی بررسی قیمت جهانی فولاد می‌پردازیم باید بدانیم ما به عنوان یک کشور تولیدکننده بزرگ فولاد معلول اتفاقاتی خواهیم بود که جهان برای ما رقم می‌زند.

• گره زیرساختی زنجیره فولاد

  در زنجیره آهن و فولاد و در افق ۱۴۰۱، پیش بینی کردیم ۵۵ میلیون تن فولاد تولید کنیم. به همین دلیل، متناسب با آن، واحدهای بالادست را توسعه دادیم. در هنگام تعریف این پروژه، مزیت اصلی ما دسترسی آسان به آب‌های آزاد برای صادرات و واردات و همچنین رشد نرخ مصرف- براساس نرخ رشد اقتصادی پیش بینی شده- بود. از سوی دیگر، فرآیند صنعتی شدن و مزیت دسترسی به گاز و بقیه حامل‌های انرژی موجب خوش‌بینی ما در پیش‌بینی شده بود.

• رویکردهای مشکل‌زا برای صنعت فولاد ایران

  

  شاخص عملکرد صنعتی کشور نشان‌‌‌دهنده ارزش افزوده بالا و صادرات است که رتبه ایران در بین کشورهای دنیا حدود ۵۵ است. وقتی ترکیب صادرات را می‌‌‌بینیم حدود ۱۰‌درصد از صادرات، به صادرات صنعتی اختصاص پیدا می‌کند. صنعت فولاد کشور یکی از صنایع مادر و مهم کشور است و نیاز به تحول دارد. برای تحول به توسعه صنعتی نیاز داریم که این توسعه با برنامه‌‌‌ریزی راهبردی حاصل می‌شود. از طرفی توسعه صنعتی باعث رشد اقتصادی شده و با تنوعی که در تولیدات در کشور ما وجود دارد، ارزش افزوده و رشد اقتصادی را به همراه خواهد داشت.

• الزام حرکت به سمت تولید فولاد سبز

  محدودیت‌های بین‌المللی در حوزه حفاظت از محیط‌زیست و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای باعث شده تا بحث تولید فولاد سبز جدی‌تر از قبل در دستور کار تولید‌کنندگان فولاد قرار بگیرد.

• پیشرانه‌های معدنی اقتصاد

  صنعت معدن در ایران به دلیل وجود منابع غنی و متنوع معدنی، یکی از پر‌رونق‌ترین صنایع کشور بوده که با بیش از ۷۵۰ نوع معدن مختلف، از جمله سنگ آهن، مس، روی، زغال سنگ، طلا، سنگ‌های تزیینی و نفت ایران به‌عنوان یکی از بزرگترین صادرکنندگان مواد معدنی در جهان شناخته می‌شود.این صنعت از نظر اقتصادی، اشتغال‌زایی و تامین نیازهای جامعه بسیار مهم و در عین حال در ایران با چالش‌هایی مواجه است. برخی از مشکلات اصلی عبارتند از کمبود سرمایه‌گذاری و تکنولوژی برای بهره‌برداری بهینه از منابع معدنی، کمبود نیروی متخصص و ماهر در صنعت معدن، محدودیت‌های قانونی و مشکلات بروکراسی در فرآیند استخراج و بهره‌برداری از معادن، مشکلات مرتبط با ماشین‌آلات معدنی و وضعیت نامناسب محیط زیست و ایمنی در محل‌های استخراج معادن که با جذب سرمایه‌گذاری بیشتر به صورت داخلی و خارجی و تسهیل فرآیند قانونی و برنامه‌ریزی جهت بهبود محیط زیست و ایمنی در محل‌‌‌های‌ استخراج معادن، می‌‌‌توان در تسریع و بهبود عملیات معدنی اقدام کرد.

• رشد تولید محصولات ارزش‌افزا

  

  وقتی صحبت از فولادهای خاص با ارزش افزوده بالا می‌کنیم علاوه بر ارزش اقتصادی، پیش‌نیاز توسعه یافتگی بنگاه فولادی و جایگاه برتر کشور را نیز مدنظر داریم. تولید اشکال و ابعاد مختلف با شرایط سطحی و عملیات‌های حرارتی مختلف عواملی است که برای تولید فولاد با ارزش‌افزوده بالا مورد توجه قرار می‌گیرد. در تولید فولاد با ارزش‌افزوده بالا، وقتی می‌خواهیم به این سمت و سو حرکت کنیم باید نگاه سازمانی کاملی داشته باشیم. در دنیا بیش از ۶ میلیون نفر مستقیم و ۴۰ میلیون نفر غیرمستقیم و ۴۹ میلیون نفر در صنایع مصرف‌کننده فولاد اشتغال دارند.

• اثرات زیرساختی و انرژی در تولید، عدم پایداری اقتصادی و اجتماعی

  در حوزه صنعت فولاد کشور به ویژه در ده سال گذشته، رشد تولید و توسعه نسبت به توسعه زیرساخت‌ها سرعت بیشتری داشته است. یعنی در زمانی که صنعت فولاد در حال توسعه بوده، همزمان توسعه زیرساخت‌ها صورت نگرفته است. حالا فولادی‌ها با زیرساخت‌هایی مواجه‌اند که به اندازه خود صنعت فولاد توسعه نیافته‌ و توانایی تامین نیازهای این صنعت را ندارد. مشکلات زیرساختی همچون تامین انرژی در سال گذشته و سال پیش از آن، تبدیل به یکی از بزرگ‌ترین گلوگاه‌های فعالان حوزه فولاد در سال ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ شده بود. در سال۱۴۰۰ صنعت فولاد، حدود شش میلیون تن از برنامه تولید عقب افتاد. علی‌رغم این که مدیریت قطعی‌ها و کمبود گاز و برق کشور در سال گذشته بهتر بود، ما در سال ۱۴۰۱ تنها موفق شدیم به سطح تولید سال ۹۹ برسیم. اگر مشکلات انرژی در سال گذشته نبود، حدود ۳۶ میلیون تن فولاد تولید می‌شد. مشکل دیگر در حوزه زیرساخت‌ها،‌ بحث حمل و نقل و لجستیک است. در حوزه حمل‌و‌نقل در بخش‌های مختلف مشکل داریم. توسعه حمل‌و‌نقل ریلی به تناسب صنعت فولاد نبوده است. در بنادر و حمل جاده‌ای نیز مشکلات انبوهی داریم. اساسا مکان‌یابی صنعت فولاد به گونه‌ای بوده که توجه زیادی به مساله حمل و نقل نشده است.

• پاشنه آشیل تحقق افق ۱۴۰۴ فولاد

  امروز مقوله فولاد در کشور ما در حال تبدیل شدن به یک تیغ دو لبه‌ است. اساسا کشورهای دارای فولاد، کشورهای معتبری محسوب می‌شوند. به عبارتی صنعت فولاد برای کشورها آبرو به حساب می‌آید. براین اساس و باتوجه به افق ۱۴۰۴، در تلاش هستیم به ظرفیت تولید ۵۵ میلیون تن در حوزه فولاد دست پیدا کنیم تا به‌عنوان یکی از تولیدکنندگان برتر جهان شناخته شویم.

• حل تضاد «تولید» و «محیط زیست» با اهرم‌های اجباری

  

  مدیریت زنجیره تامین سبز بر آگاهی از محیط‌زیست در کل زنجیره تامین متمرکز است و شامل همکاری طولانی‌مدت و آگاهانه بین اعضای زنجیره تامین است. با ادغام جنبه زیست‌محیطی در هر مرحله از زنجیره تامین شرکت، چندین ذی‌نفع از جمله تامین‌کنندگان، تولیدکنندگان، مشتریان و شرکت‌های دفع‌کننده می‌توانند در نهایت محصولی بسیار سبز تولید کنند. اصطلاح زنجیره تامین سبز به فعالیت‌هایی اشاره دارد که هدف آن‌ها کاهش تاثیرات زیست‌محیطی یک محصول در کل چرخه عمر آن است. طهمورث جوانبخت، مدیرعامل مجتمع فولاد خراسان در گفتگو با دنیای اقتصاد به سوالات ما درباره فولادسازی سبز پاسخ داد.

• اهمیت حیاتی بازتعریف فرصت‌های سرمایه‌گذاری در ایران

  اساسا ورود پول و سرمایه به زنجیره‌های ارزش معدنی، مخصوصا زنجیره فولاد، از اهمیت بالایی برخوردار است. سرمایه‌گذاری خارجی علاوه بر مزایایی که فعالان زنجیره فولاد بر آن واقف هستند، مانند توسعه و افزایش تولید، باعث فرهنگ‌سازی نیز خواهد شد. سرمایه‌گذار خارجی با کوله‌باری از تجربیات جهانی وارد کشور می‌شود، بنابراین می‌تواند صنایع کشور را با فرهنگ اقتصادی-سیاسی بین‌المللی آشنا کند.

• چالش‌های استخراج و بهره‌برداری معادن در ایران

  کشور ایران دارای ذخایر و منابع متنوع معدنی بوده و این منابع خدادادی به عنوان یک مزیت نسبی در اقتصاد کشور بسیار با ارزش است از این رو نحوه دسترسی به این منابع خود یکی از دغدغه‌های اصلی به شمار می‌رود. از یک‌سو اکتشاف صحیح و کشف ذخایر مواد معدنی و از سوی دیگر بهره‌برداری و استخراج مواد معدنی پاشنه آشیل این مزیت نسبی است.

• کلید توازن عرضه و تولید فولاد

  

  صنعت فولاد زمانی می‌تواند کاملا در خدمت اهداف توسعه صنعتی قرار گیرد که توسعه زیربخش‌‌‌ها و انواع خاص محصولات آن با توجه به استراتژی‌‌‌ توسعه صنعتی و اولویت‌‌‌های تعیین‌شده توسط آن صورت گیرد. اقتصاد ایران با برخورداری از صادرات ۵ میلیارد دلاری محصولات فولادی و برخورداری از ۶/ ۱‌ درصد از کل ذخایر سنگ معدن دنیا، ظرفیت مناسبی برای توسعه این صنعت و بهره‌‌‌گیری از آن در جهت تقویت توسعه صنعتی دارد.

• شعار سال و مسیر پویایی صنعت و اقتصاد

  فولاد از مهم‌ترین صنایعی است که بر رشد اقتصادی کشورها تاثیر جدی دارد و یکی از شاخص‌های قدرت صنعتی به شمار می‌رود. با اعمال تحریم‌های اقتصادی بر صنعت فولاد کشور بخش‌هایی از تولید و صادرات با مشکل مواجه شد اما به‌طور‌کلی صنعت فولاد کشور توانسته است در طول سالیان اخیر توان تولید و بهره‌وری خود را ارتقا دهد و همواره ایران را از حیث تولید فولاد درمیان ده کشور برتر دنیا نگه دارد. برای حفظ قدرت تولید و رقابت سرمایه‌گذاری، توسعه صنعت فولاد کشور با اتکا به دانش و فناوری روز دنیا و آموزش نیروی انسانی ضروری‌ست.

• از کاهش دخالت دولت تا واقعی شدن اقتصاد

  امروز در دنیا با تعریفی جدید برای تولید مواجه هستیم. در این تعریف گفته می‌شود، تولید عبارت است از ساخت یا فرآوری کالا یا خدمات با قیمت کمتر و کیفیت بهتر. یعنی اگر کالایی تولید شد که قیمت تمام شده آن از کالای مشابه‌اش در هر جای دنیا بیشتر و کیفیتش پایین‌تر بود، دیگر تولید انجام نگرفته بلکه اتلاف منابع صورت گرفته‌است. این نگرش جدیدی است که دنیا نسبت به مساله تولید دارد، در کشور ما هم اگر با این تعریف پیش برویم خواهیم دید چیزی در کشور تولید نمی‌کنیم بلکه تنها مشغول اتلاف منابع هستیم. بسیار کم پیدا می‌شود که در جایی در کشور این اتفاق رخ ندهد و جالب است که این موارد عموما در صنایع معدنی هستند زیرا از منابع خدادادی فراوانی بهره‌مندیم. در غیر این صورت براساس تعریف جدید کمتر می‌توانیم بگوییم کالایی را تولید می‌کنیم.