مسیرهای صرفه‌جویی مصرف سوخت از سوی خودروسازان بررسی شد
اهرم کاهش مصرف بنزین
آنچه مشخص است اینکه میزان مصرف سوخت خودروهای داخلی در ایران بالاست؛ دلیل آن نیز به پلت‌فرم‌های قدیمی و از رده خارج محصولاتی برمی‌گردد که هم اکنون پایه خودروسازی کشور ما را تشکیل می‌دهد. در حال حاضر کم‌مصرف‌ترین خودروهای داخل حدود ۹ لیتر در هر ۱۰۰ کیلومتر پیمایش درون شهری مصرف بنزین دارند، در حالی که سازندگان خودروهای جهانی این رقم را تا حدود ۵ تا ۶ لیتر در هر ۱۰۰ کیلومتر پیمایش درون شهری کاهش داده‌اند. مشخص است که خودروسازان مطرح دنیا با پیگیری استفاده از سوخت‌های جایگزین و همچنین با استفاده از تکنولوژی روز اقدام به بهینه‌سازی سطح مصرف بنزین کرده‌اند.این در شرایطی است که در ایران وضعیت ناگوار رعایت استانداردهای مصرف سوخت توسط خودروسازی کشور، هر گونه ابتکار عمل در صرفه جویی سوخت را از مشتریان گرفته است. بر این اساس برچسب‌های مصرف انرژی محصولات داخلی که سال ۸۷ برای تمامی خودروها الزامی شد خود نمایانگر وضعیت ناگوار داخلی‌ها در استفاده از این فرآورده نفتی است. به‌طوری‌که سال گذشته در آخرین مرحله واگذاری برچسب مصرف انرژی هیچ خودرویی نتوانست در زمینه مصرف انرژی برچسب ای(A) را دریافت کند، در واقع بالاترین امتیاز کسب شده توسط خودروهای داخلی نشان بی (B) بود. همچنین هشت محصول از ۶ کارخانه تولیدکننده خودرو در کشور نتوانستند هیچ‌یک از استانداردهای مصرف سوخت (A تا G) را کسب کنند و به طور کلی فاقد استاندارد مصرف سوخت تشخیص داده شده‌اند. به این ترتیب به نظر می‌رسد که اگر اراده‌ای برای صرفه جویی در مصرف سوخت شکل گرفته ابتدا باید تحولاتی در خودروسازی‌های کشور و به دنبال آن محصولات عرضه شده به بازار روی دهد.
در حال حاضر نگاهی به سبد محصولات خودروسازان گویای این نکته است که مباحث مرتبط با کاهشی کردن میزان مصرف یا به عبارتی تولید محصولات کم مصرف در خطوط تولید این شرکت‌ها به هیچ عنوان دغدغه آنها نیست.شرکت‌های خودروساز در سال‌های اوج خود این امکان را داشتند که با حرکت به سمت تولید پلت‌فرم‌ها و طراحی تولید محصولات جدید ، زمینه را برای کاهش مصرف بنزین فراهم کنند. اما همان طور که شاهد بودیم خودروسازان به جای تلاش برای تولید پلت فرم‌های جدید، تولید محصولات روی پلت فرم‌های قدیمی را در دستور کار قرار دادند و شاید تنها اقدامی که در ارتباط با توسعه محصول در این زمینه انجام دادند، فیس لیفت کردن خودروهای موجود در سبد محصولاتی‌شان بود.به این ترتیب اگر قرار است فکری برای کاهش مصرف سوخت در کشور شود دولت باید در گام اول تغییری در ساختار صنعت خودرو آن هم با از رده خارج کردن خودروها و پلت‌فرم‌های قدیمی دهد.ظاهرا خودروسازان نیز در این مورد احساس نیاز کرده بودند چرا که مدیرعامل وقت ایران خودرو در پسابرجام به طور جدی به دنبال طراحی و ساخت پلت‌فرم جدیدی در این شرکت بود.اما استفاده از سوخت‌های جایگزین همچون گاز و برق و ساخت خودروهای دوگانه سوز نیز می‌تواند هم سبد محصولاتی خودروسازان را توسعه دهد و هم به صرفه جویی بنزین کمک کند.
جدا از محصولات گاز سوز که شرح آن در گزارش‌های قبلی ارائه شد، در حال حاضر به نظر می‌رسد که پیوستن به قافله خودروهای برقی، یک الزام به‌شمار می‌رود که راه گریزی از آن نیست.ازآنجاکه کل خودروسازی دنیا حرکت به سمت طراحی و تولید محصولات برقی را آغاز و در حال حاضر نیز چندین کشور نسبت به آن الزاماتی ایجاد کرده‌اند ، خودروسازی ایران نیز راهی جز قرار گرفتن در این مسیر ندارد. اما دولت نیز چندان بی توجه به این مساله نبوده است.به‌طوری‌که در سال ۹۳ هیات دولت وقت در تصویب نامه‌ای ارائه برنامه تولید و واردات خودروها و موتورسیکلت‌های برقی و هیبریدی در داخل کشور را بر عهده وزارت صنایع قرار داده بود. به این ترتیب در این راستا سه استراتژی برای تولید خودروهای برقی مدنظر قرار گرفت از جمله انجام پروژه تولید خودروی برقی روی پلت‌فرم موجود خارجی یا طراحی پلت فرمی دیگر و در نهایت نیز انجام پروژه تولید برقی‌ها بر پلت فرم موجود داخلی. این استراتژی هیچ گاه در دستور کار برنامه ریزان و سیاست‌گذاران صنعتی قرار نگرفت و دولت‌ها نیز الزامی از بابت اجرای این تصویب نامه برای خودروسازان تعریف نکردند. چرا که به نظر می‌رسد دولت، مشتریان و خودروسازان با توجه به یارانه بنزین نارضایتی از وضعیت فعلی خودروسازی کشور نداشته باشند.در هر صورت بی‌توجهی به این مساله در حالی اتفاق می‌افتد که خودروسازان هر از گاهی با انتشار اخباری دستیابی به دانش فنی تولید خودروهای هیبریدی و تولید نمونه‌های هیبریدی برخی از محصولات خود را رسانه‌ای می‌کنند، اما تولید این خودروها در حد ساخت همان نمونه‌ها متوقف می‌ماند و تا کنون شاهد نبودیم که خودروسازان به تولید انبوه این خودروها روی بیاورند. اما گام دیگر کاهش مصرف سوخت می‌تواند تمرکز بر ساخت و تولید محصولات کم مصرف باشد که این ایده نیز با ساخت پلت‌فرم یا سرمایه‌گذاری مشترک می‌تواند محقق شود که متاسفانه در شرایط کنونی به نظر می‌رسد مسیر اجرای آن به دلیل اعمال تحریم‌ها چندان روان نباشد.بنابراین همان طور که اشاره شد خودروسازان در این مدت می‌توانستند مسیرهایی را برای کاهشی کردن میزان مصرف محصولات خود در دستور کار قرار دهند، اما هیچ‌گاه به این سمت حرکت نکرده‌اند. شاید عمده‌ترین دلیل این مساله را بتوان در نبود فشار و تکلیف از سوی طرف تقاضا و همچنین حاکمیت جست‌وجو کرد.
مسیر خودروسازان جهانی
با توجه به مسیرهای پیش رو برای کاهش مصرف سوخت خودروهای داخلی حالا این سوال مطرح است که در شرایط فعلی آیا این امکان وجود دارد که نمودار مصرف نزولی شود؟
در این ارتباط کارشناسان دو مسیر متفاوت را پیشنهاد می‌دهند. برخی از آنها معتقدند شرکت‌های خودروساز داخلی باید ساخت پلت‌فرم‌های جدید را به منظور تولید محصولات به‌روزتر در دستور کار قرار دهند. در نقطه مقابل برخی دیگر از کارشناسان به دلیل اعمال تحریم‌های بین‌المللی بر اصلاح و بهبود موارد فنی خودروهای حاضر در سبد محصولات خودروسازان تاکید می‌کنند. پیشنهاد طراحی پلت فرم‌های جدید که از سوی کارشناسان مطرح می‌شود در عرصه بین‌المللی نیز مورد توجه قرار گرفته و نتایج قابل قبولی نیز به همراه داشته است، اما همان‌طور که عنوان شد با توجه به شرایط حاکم بر صنعت خودروی کشور چندان عملیاتی به نظر نمی‌رسد. در حال حاضر شاهد هستیم که خودروسازان به دلیل بازگشت تحریم‌ها نه تنها شرکای خارجی خود را از دست داده‌اند، در تولید همین محصولات پرمصرف نیز به مشکل خورده‌اند، آمار نزولی تولید خودرو از زمان بازگشت تحریم‌ها به خوبی این مساله را نشان می‌دهد. حال در این شرایط حرکت به سمت طراحی پلت فرم‌های جدید بدون حضور شرکای خارجی امکان‌پذیر نیست.
ایجاد تغییرات فنی روی محصولات حاضر پیشنهاد دیگری است که در فضای بین‌المللی پیش‌تر نیز تجربه شده است. به‌طوری‌که با استفاده از رینگ و لاستیک‌های سبک‌تر، ایجاد تغییرات در سیستم ترمز و سبک‌سازی آن و همچنین مصرف جعبه دنده‌هایی که وزن کمتری دارند تا حدودی می‌توانیم مصرف سوخت را کاهش دهیم. تلاش برای کاهش وزن بدنه محصولات خودروسازان از طریق استفاده از مواد جدید مانند فیبرکربن و پلاستیک فشرده از راهکارهایی است که خودروسازان بین‌المللی مد نظر قرار داده‌اند. بنابراین به نظر می‌رسد راه حل دوم که از سوی کارشناسان مطرح می‌شود با وضعیت شرکت‌های خودروساز داخلی هماهنگ‌تر است. در کنار این دو مسیر آنچه شرکت‌های خودروساز بین‌المللی را در پیمودن موفقیت‌آمیز کاهشی کردن نمودار مصرف سوخت محصولات خود کمک کرده است، اتخاذ سیاست‌گذاری‌های صحیح است.به‌عنوان مثال موسسات نظارتی در بخش‌های محیط زیستی و ترافیکی با تعریف چشم‌اندازی برای مصرف اقتصادی و بهینه سوخت در خودروها در واقع سندی راهبردی را پیش روی خودروسازان قرار داده‌اند تا با ایجاد تغییرات لازم، مصرف سوخت در خودروها را کاهشی کنند. وجود سازمان‌های ناظر نیز می‌تواند به نوعی فعالیت خودروسازان را در این بخش زیر ذره‌بین قرار داده و هر گاه آنها از مسیر خارج شدند، هشدارهای لازم را به آنها بدهد. به‌طور مثال در ایالات متحده آمریکا، آژانس حفاظت از محیط‌زیست (EPA) و اداره ملی ایمنی ترافیک بزرگراه‌های این کشور (NHTSA) هر ساله گزارش‌هایی در رابطه با وضعیت مصرف سوخت محصولات تولیدی خودروسازان در این کشور منتشر می‌کنند. همچنین خودروسازان باید مجوزهای لازم را برای تولید محصولات خود از این دو نهاد دریافت کنند.
راهکارهایی برای کاهش مصرف
اما شرکت‌های خودروساز در دنیا معمولا به دو دلیل به سمت اصلاح میزان مصرف سوخت در سبد محصولات خود رفته‌اند. یکی به دلیل فشار نهادهای بالادستی شرکت‌های خودروساز مانند نهادهای حاکمیتی و دلیل دیگر مطالبه‌ای است که مشتریان این شرکت‌ها به‌عنوان طرف تقاضا از آنها دارند. این دو دلیل مورد توجه حسن کریمی‌سنجری، کارشناس خودرو نیز قرار دارد. کریمی‌سنجری با مقایسه خودروسازان داخلی با شرکت‌های بین‌المللی به «دنیای اقتصاد» می‌گوید در حال حاضر شاهد هستیم که شرکت‌های خودروساز داخلی از طرف سیاست‌گذار و مشتریان تحت فشار نیستند. بنابراین تا‌کنون آن‌طور که باید و شاید به سمت اصلاح میزان مصرف سوخت در میان محصولات خود نرفته‌اند. این کارشناس خودرو معتقد است که نبود فشار روی مدیران خودروساز نیز سبب شده تا آنها هیچ‌گاه تلاشی برای ارتقای تکنولوژی خطوط تولید شرکت‌های تحت امر خود انجام ندهند. در حالی کریمی‌سنجری روی بحث ارتقای تکنولوژی تولید محصولات در شرکت‌های خودروساز تاکید می‌کند که شاهد هستیم خودروسازان بین‌المللی به دنبال این هستند تا طی یک دهه آینده حداقل ۳۰ درصد از محصولات خود را با سوخت غیر فسیلی تولید کنند. این کارشناس با اشاره به اینکه خودروسازان بین‌المللی سرمایه‌گذاری سنگینی روی این بخش انجام داده‌اند، می‌گوید: خودروسازان داخلی مسیرهای غلطی برای سرمایه‌گذاری انتخاب کرده‌اند.
این انتخاب‌های غلط دست آنها را برای سرمایه‌گذاری روی بخش‌هایی مانند تولید خودروهای برقی و هیبریدی بسته است. وی ادامه می‌دهد که سرمایه‌گذاری غلط شرکت‌های خودروساز در سال‌هایی که وضعیت مالی خوبی داشتند، اتفاق افتاده است، چرا که در آن مقطع خودروسازان می‌توانستند تولید محصولات با سوخت‌های غیر فسیلی را کلید بزنند. اما مدیران خودروساز به جای این مسیر، منابع مالی موجود را در مسیرهای دیگر مانند ایجاد سایت‌های تولیدی در کشورهای دیگر، تاسیس بانک و خرید اموال غیر تولیدی سرمایه‌گذاری کردند. کریمی‌سنجری معتقد است این جنس سرمایه‌گذاری‌های غلط، عملا دست خودروسازان را برای توسعه محصولات با سوخت غیر فسیلی در خطوط تولید بست. این کارشناس با توجه به عقبه خودروسازان در این بخش می‌گوید شرکت‌های خودروساز برای جبران سیاست‌های غلط خود در بخش سرمایه‌گذاری باید در اولین گام به اصلاح ساختارهای خود بپردازند. کریمی‌سنجری تاکید می‌کند خودروسازان باید کوچک‌سازی را در دستور کار قرار دهند. همچنین افزایش درآمدها در کنار کاهش هزینه‌ها باید مدنظر مدیران خودروساز باشد. کریمی‌سنجری همچنین با توجه به شرایط موجود پیشنهاد می‌دهد دو خودروساز بزرگ کشور می‌توانند به منظور جلوگیری از اتلاف منابع مالی و نیز کاهش هزینه‌های خود، به سمت سرمایه‌گذاری روی پلت‌فرم مشترک برای تولید محصولات برقی حرکت کنند. این کارشناس در توضیح پیشنهاد خود می‌گوید دولت می‌تواند سرمایه لازم را برای این منظور فراهم آورد. هر یک از دو خودروساز بزرگ کشور نیز می‌توانند دانش فنی خود را در این زمینه به اشتراک بگذارند. در مواردی نیز که دانش فنی داخلی کافی نبوده، می‌توان از طریق شرکت‌های دانش‌بنیان خارجی که حاضر به همکاری با طرف‌های ایران هستند، دانش فنی را در این زمینه به دست آورد. فربد زاوه کارشناس خودرو نیز با کریمی‌سنجری درباره نبود فشار روی شرکت‌های خودروساز برای ایجاد اصلاحات روی میزان مصرف سوخت محصولات خود موافق است. زاوه به خبرنگار ما می‌گوید: دلیل عمده این مساله نبود بازار رقابتی در داخل کشور است. این کارشناس معتقد است خودروسازان به دلیل برخورداری از بازار انحصاری و نبود رقیب هیچ‌گاه به دنبال تولید محصولات با مصرف سوخت پایین نبودند. البته ارزان بودن نرخ سوخت در کشور در مقایسه با سایر کشورها باعث شده مشتریان نیز چنین مطالبه‌ای از آنها نداشته باشند. در حالی که کریمی‌سنجری روی تولید خودروهای هیبریدی از طریق سرمایه‌گذاری روی پلت‌فرم مشترک توسط دوخودروساز تاکید می‌کند. زاوه معتقد است با تغییراتی روی خودروهای موجود در سبد محصولات دو خودروساز بزرگ کشور می‌توان مصرف سوخت آنها را حداقل تا ۳۰ درصد کاهش داد. این کارشناس به‌عنوان نمونه نصب سیستم استارت استاپ را مطرح می‌کند و می‌گوید نصب آن روی محصولات موجود هم امکان‌پذیر است و تکنولوژی خاصی نمی‌خواهد. همچنین زاوه تاکید می‌کند هنگامی که درباره کاهش مصرف سوخت صحبت می‌شود همه تصور می‌کنند این اتفاق تنها از مسیر تولید موتورهای کم مصرف امکان‌پذیر است این در حالی است که به‌روز کردن گیربکس مورد استفاده در خودروها و همچنین ارتقای تکنولوژی تولید لاستیک می‌تواند به شرکت‌های خودروساز کمک کند تا محصولاتی با مصرف سوخت کمتر تولید کنند. البته این کارشناس می‌گوید قدم‌های خوبی نیز در زمینه طراحی موتور با حجم‌های پایین تر از موتورهای فعلی در شرکت‌های خودروساز برداشته شده است؛ اما به دلیل اینکه نرخ سوخت همواره پایین بوده است، نه طرف تقاضا نه سیاست‌گذار کلان، خودروسازان را مجبور به تولید انبوه این موتورها نکرده است.
