ویژه نامه سراسری صنعت پخش

• آینه ای از صنعت پخش در ایران

• دوری از دنیا

  

  آدام اسمیت، فیلسوف هوشمند بریتانیایی، با تیزهوشی مساله بسیار بااهمیت فایده‌های فزاینده تقسیم کار را در یک کارگاه کوچک تولید سنجاق دید و آن را دستمایه نظریه بسیار بااهمیت خود در پیشرفت اقتصادی جامعه‌ها و نیز افزایش ثروت کشورها جا انداخت. پس از نوشتن متن متین و علمی-کارشناسی آدام اسمیت درباره تقسیم کار بود که مدیران شرکت‌ها و کشورها و نیز اقتصاددانان نظریه او را گسترش دادند و انقلابی در اقتصاد کارخانه‌ای و نیز در تجارت خارجی کشورها رخ داد.نظریه مزیت نسبی در تجارت خارجی را می‌توان از پیامدهای اندیشه اسمیت در تقسیم کار دانست. این نظریه بعدها به تقسیم کار در تولید و توزیع کالاها و حتی خدمات نیز رسید.

• صنعت رابطِ صنایع

  

  صنعت پخش در ایران با آنکه در چهار دهه گذشته توانسته جایگاه مهمی را در تولید ناخالص داخلی کشور کسب کند، اما نتوانست جایگاهی در ذهنیت مدیران دولتی و سیاستگذاران به دست آورد. همین امر باعث شد تا اتخاذ سیاست‌های شتاب‌زده و نادرست در خلال دهه‌های گذشته برای حوزه توزیع از یک‌سو و تعدد متولیان و نبود نظارت واحد از سوی دیگر توان نوآوری و ارتقای این صنعت را با چالش روبه‌رو کند و به شکاف میان صنعت پخش ایران با استانداردهای دنیا منجر شود. سهراب کارگر، رئیس انجمن صنعت پخش ایران در این مورد با بیان اینکه یکی از تفاوت‌های مهم صنعت پخش در ایران و جهان به درجه استقلال آنها از تامین‌کننده‌ها برمی‌گردد می‌گوید: در ایران تولیدکنندگان برای آنکه بتوانند امکانی برای توزیع کالاهای تولیدی خود فراهم کنند، اقدام به تاسیس شرکت‌های پخش می‌کنند، در حالی که در دنیا شرکت‌های پخش به صورت مستقل ایجاد شده‌اند و وابستگی به تولیدکنندگان ندارند. در گفت‌وگو با رئیس انجمن صنعت پخش کشور به بررسی چالش‌های جدی در حوزه توزیع کالا و دارو پرداخته شده است.

• افزایش توان رقابت‌پذیری

  فعالان صنعت پخش در ایران معتقدند تا زمانی که دولت دست از قیمت‌گذاری‌های دستوری برندارد و سیاستگذاری‌های کنونی در صنعت توزیع از سوی نهادهای تصمیم‌گیر متعدد به عمل آید، نمی‌توان انتظار توسعه جدی متناسب با استانداردهای بین‌المللی را برای این صنعت داشت. به استدلال آنها هرچند با همه محدودیت‌های موجود فعالان این صنعت تلاش کرده‌اند از دنیا عقب نمانند، اما واقعیت آن است که سرعت توسعه در جهان با محدودیت‌ها و قوانین بازدارنده در ایران همخوانی ندارد و به عبارتی دنیا منتظر نمی‌ماند تا مسوولان دولتی در ایران درباره آینده صنایع مختلف از جمله صنعت توزیع تصمیم بگیرند و این در حالی است که این صنعت یکی از شاهرگ‌های حیاتی برای اقتصاد کشور محسوب می‌شود که عقب‌ماندگی در آن به بروز مشکلات اساسی در سایر بخش‌ها دامن می‌زند.

• شیوه‌های نوین کسب‌وکار پخش

  هرچند فعالان صنعت دارو همواره خواستار آزادسازی بهای ارز در این صنعت بوده و هستند، اما نبود راهکارهای مناسب از سمت دولت در شرایطی که کل زنجیره مذکور باید همه نیازهای خود را با ارز نیمایی تامین کند، مشکلات جدیدی را در برابر آنان قرار داده است. اکنون این صنعت پس از حذف ارز دولتی با چالش‌های متعددی روبه‌رو شده است.

• سیاست‌های ضدتوسعه در صنعت پخش

  صنعت پخش در ایران می‌توانست بسیار قوی‌تر از آنچه اکنون شاهد آن هستیم باشد. اما هم از بعد تاریخی و تغییر شرایط اقتصادی و سیاسی کشور و هم از بعد تحولات سیاستگذاری، روند توسعه متوقف شد و سرانجام به معکوس شدن روند توسعه در این صنعت نیز منتهی شد. دولت نیز در خلال این سال‌ها نتوانست تعریف درستی از مفاهیمی مانند حمایت یا توسعه در صنعت پخش ارائه دهد و دقیقاً در نقطه مقابل توسعه این صنعت ایستاد و با سیاست‌هایی مانند قیمت‌گذاری دستوری و مارجین‌های دستوری، مانع توسعه این صنعت شد. در ادامه با بررسی سیاست‌ها و تصمیماتی می‌پردازیم که از سوی دولت گرفته شده و مانع از توسعه این صنعت شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد آنچه باعث وقفه در روند توسعه صنعت پخش پس از انقلاب شد، عقب ماندن عرضه از تقاضا و کاهش سطوح تولید و تنوع آن و همچنین چالش‌های حوزه مارکتینگ و عدم ایجاد نیاز در کشور بود که در نهایت باعث شد اهمیت صنعت پخش، لجستیک و... کاهش یابد و انقطاع زمانی و نسلی در کشور ایجاد شود و در نتیجه کشور از رشد و توسعه‌ای که در جهان اتفاق افتاده بود جا ماند. بعد از دهه ۷۰، اما بار دیگر برخی شرکت‌ها در حوزه پخش و توزیع، دوباره شروع به رشد کردند؛ که این امر باعث شد شاهد اندکی بهبود در حوزه‌های فروش و پخش در کشور باشیم؛ اما متاسفانه پخش و فروش به معنای آنچه در جهان توسعه‌یافته بود رشد نکرد و این امر باعث شد شاهد شکل‌گیری حلقه‌های توسعه این صنعت در کشور باشیم.

• آهنگ کند رشد فروشگاه‌های زنجیره‌ای

  دو دهه پیش ساختار توزیعی در کشور به حدی سنتی و غیراستاندارد بود که به دلیل شرایط خاصی که بر اقتصاد کشور حاکم بود، این ساختار سنتی به بروز مشکلات و چالش‌های بسیاری دامن زد. توزیع غیرهدفمند، ترافیک بالای کسب‌وکارهای خرد و اغلب غیرپایدار که هرازگاهی در محله‌های مختلف رشد یافته و سر برآورده بود، پراکندگی بالا، غیرشفاف بودن و... همگی از چالش‌های ساختار سنتی توزیع در ایران محسوب می‌شود. با این حال با ایجاد و راه‌اندازی فروشگاه‌های زنجیره‌ای بخشی از این مشکلات مرتفع شد. به عنوان مثال فروشگاه‌های مذکور با ساماندهی نحوه توزیع کالا، تامین بخش تقریباً کاملی از نیازهای خانوار، فراهم کردن فضایی مناسب و حتی شاد برای خانوارها که باعث شده تا خرید به نوعی تفریح برای خانواده‌های ایرانی تبدیل شود، ارائه امکانات مناسب و تخفیف‌ها برای خرید کالاها، ارائه برندهای متنوع و ده‌ها مورد دیگر توانستند سیستم گذشته سنتی حاکم بر فضای فروشگاه‌داری را تغییر دهند. در چنین فضایی البته موضوعاتی نیز پیرامون رشد این فروشگاه‌ها وجود داشت و مشکلاتی نیز در ارتقای کارکرد آنان به وجود آمد که باعث شد برخی از این فروشگاه‌ها نتوانند کارایی مناسبی داشته باشد.

• زیرساخت با دولت

  

  در سال ۱۹۸۵ وقتی PC در دنیا وارد عمل شد و با ارائه اینترنت، دگرگونی دیگری به عنوان انقلاب صنعتی سوم در دنیا ایجاد شد و همه امور را با تغییرات چشمگیری همراه کرد. عملکرد PCها به این صورت نبود که فاکتور صادر کنند؛ بلکه آنها شروع به اقدامات دیگری از جمله حسابداری، پخش یعنی تحویل دادن کالا به مشتری و... را انجام دادند. در واقع PCها کار آنچنانی انجام ندادند و همان روش‌های قدیم را با توجه به نرم‌افزار مکانیزه کردند و دو مورد در این قسمت اتفاق افتاد؛ اول اینکه دقت بالا رفت و دوم اینکه سرعت عمل بالا رفت. به این ترتیب تغییرات به تدریج اضافه شد تا اینکه استارت‌آپ‌ها روی کار آمدند و در دگرگونی استارت‌آپ‌ها، پخش تغییر شکل پیدا کرد.

• ارتقای صنعت پخش در گرو لجستیک

  

  صنعت لجستیک، حلقه استراتژیک در توسعه اقتصادی کشورهاست که هرچقدر بهره‌ورتر، کارآمدتر و اثربخش‌تر باشد، قدرت رقابت‌پذیری را برای کشورها در بازارهای جهانی ایجاد می‌کند. لجستیک مدیریت جریان محصول، مواد اولیه، داده و جریان نقدی در کل زنجیره تامین است و این موضوع به دلیل عدم امکان توسعه اقتصادی بدون لجستیک، اهمیت دارد. طبق آمار بانک جهانی سهم لجستیک بیش از ۱۰ درصد GNP در کشورهای اروپایی است که رقم بسیار بالایی است. اگر قرار باشد لجستیک را ارتقا دهیم نیاز به توسعه زیرساختی مناسبی است. طبق آمار جهانی و بررسی‌ها هر یک درصد توسعه لجستیک به دو درصد رشد اقتصادی کشور منجر می‌شود.

• شفافیت‌زایی در اقتصاد «پخش»

  

  صنعت پخش با سهم بسیار قابل توجهی که از اقتصاد ملی در اختیار دارد، نقش مهمی در ارتقای شفافیت در حوزه کالا اعم از کالاهای حوزه دارویی و هم FMCG بر عهده دارد، با این حال ارتقای شفافیت در این مسیر، میسر نخواهد شد مگر آنکه دولت در موضوع ساماندهی خدمات خرده‌فروشی در کشور اقدامات مقتضی را به عمل آورد. در این میان در خلال سال‌های گذشته دولت‌ها بارها بر ضرورت شفاف‌سازی خرده‌فروشی تاکید کرده‌اند اما به عقیده فعالان حوزه پخش هنوز این شفافیت به صورت یک الزام درنیامده است. از سوی دیگر دولت نتوانسته ابزارهای نظارتی خود را در این موضوع فعال کند، به‌طوری‌که به عنوان مثال در موضوع مالیات و ارزش افزوده، کارشناسان معتقدند دولت می‌توانست بخش مهمی از فرار مالیاتی را که از طریق خرده‌فروشی اتفاق می‌افتد شناسایی و ساماندهی کند. از سوی دیگر دولت قرار بود موضوع سامان‌دهی مجوزهای کسب‌وکار را برای سطح خرده‌فروشی در دستور کار خود قرار دهد، اما در عمل هنوز این اتفاق نیفتاده است.

• بستر سرمایه‌گذاری

  طی چند سال اخیر حمایت از تولید ملی مورد سفارش مقام معظم رهبری قرار گرفته و در این راستا بر ضرورت کمک وزارتخانه‌ها و نهادهای مرتبط به رونق تولید داخلی و فراهم کردن بازار فروش این تولیدات تاکید شده است. بدیهی است که تحقق این هدف یعنی حمایت از تولید داخل، در کنار توجه به تولید کالاهای خوب و باکیفیت، نیازمند توزیع و پخش مطلوب این محصولات به عنوان مهم‌ترین ابزار رسیدن به این هدف است.

• توسعه از طریق پخش

  یکی از عوامل مهم بازاریابی که نقش تعیین‌کننده‌ای در موفقیت تولیدکنندگان در بازارهای جهانی دارد، توزیع مویرگی است. با توجه به رقابتی شدن صنایع، نیاز به سیستم توزیع یکپارچه و هماهنگ بیش از گذشته احساس می‌شود. فرآیند توزیع و پخش فرآیند پیچیده‌ای نیست ولی این فرآیند از حساسیت بالایی برخوردار است، چراکه روش پخش، زمان تحویل کالا و حضور فعال و پررنگ در بازار باعث می‌شود تا یک برند در ذهن مشتری ثبت شود.

• لجستیک در خدمت پخش

  

  لجستیک (به فارسی: آماد، آمادگاری) (به انگلیسی: Logistics) فرآیند برنامه‌ریزی و اجرای کارآمد حمل‌ونقل و نگهداری هر نوع کالا (مانند محصول و اطلاعات) از مبدأ تا نقطه مصرف است. هدف لجستیک برآوردن نیازهای مشتری به‌موقع و مقرون‌به‌صرفه است. در اصل، لجستیک نقش حیاتی جابه‌جایی پرسنل نظامی، تجهیزات و کالاها را ایفا می‌کرد. در حالی که لجستیک مانند همیشه در ارتش مهم است، این اصطلاح امروزه بیشتر در زمینه جابه‌جایی کالاهای تجاری در زنجیره تامین استفاده می‌شود. بسیاری از شرکت‌ها در مورد لجستیک تخصص دارند و خدمات لجستیکی را به تولیدکنندگان، خرده‌فروشان و سایر صنایعی که نیاز زیادی به حمل‌ونقل کالا دارند ارائه می‌دهند.

• توزیع سریع

  پاندمی کرونا بازار پخش صنعتی را به شدت تحت تاثیر قرار داده بود. توزیع‌کنندگان کالاهای بهداشتی و درمانی و عرضه‌کنندگان مواد غذایی و رستوران‌ها در این مدت ضربه سنگینی را متحمل شدند. مقررات سفت و سخت با توجه به قرنطینه بازار را متاثر کرده بود. برخی از تولیدکنندگان کالاهای غیرضروری در این میان به‌طور کامل فعالیت خود را متوقف کردند و بسیاری هم در این بازار به شدت محدود شدند. با این حال اندازه بازار توزیع صنعتی در سال ۲۰۲۲ حدود هفت هزار و ۷۲۰ میلیارد دلار برآورد شده و انتظار می‌رود اندازه این بازار با رشد متوسط سالانه ۵/ ۴درصدی تا سال ۲۰۳۲ به حدود ۱۲ هزار میلیارد دلار برسد. کالاهای تولیدی از طریق یک شرکت باید از سوی تولیدکننده توزیع شود تا به مصرف‌کننده برسد.

• تکنولوژی در خدمت پخش

  

  در حال حاضر و در میانه سرعت پیشرفت تکنولوژی، هرروزه بخش‌های بیشتری از صنایع، شرکت‌ها، خدمات و... به سمت الکترونیکی شدن و بهره‌گیری از فضای موجود پیش می‌روند. پیشرفت و تغییرات به حدی است که هر کسب‌وکار و خدماتی، با کمی تعلل از بازار اصلی دور می‌ماند و تنها راه بقا در این فرآیند، همراه بودن با آن به‌ویژه با تکنولوژی است. شرکت‌های پخش و توزیع به عنوان یکی از حلقه‌های اصلی میان تولیدکنندگان کالا و مصرف‌کنندگان، نقش مهمی در این روند خواهند داشت. در سیستم مارکتینگ و در چرخه فروش محصولات نواقص و کمبودهایی وجود دارد که می‌توان با همین رویکرد جدید، آنها را رفع کرده یا بهبود بخشید.

• رنج کمبود سرمایه‌گذار

  هر صنعتی با توجه به شرایط اقتصاد کلان و سیاستگذاری‌های عمومی کشوری که در آن فعال است با چالش‌های منحصربه‌فردی روبه‌رو می‌شود. در ایران نیز صنعت پخش با چالش‌های متعددی روبه‌رو است که با چالش‌های سایر صنایعی که در ایران فعال هستند تفاوت دارد. در این مقاله ۱۴ مورد از چالش‌های صنعت پخش یا همان صنعت توزیع را که شرکت‌های فعال در این حوزه با آنها روبه‌رو هستند بررسی می‌کنیم.

• صنعت راه ابریشم

  

  توسعه و پیشرفت صنعت لجستیک مستلزم داشتن زیرساختی مناسب و توسعه‌پذیر در کنار استفاده مطلوب از فناوری است. تا زمانی که توجه لازم به زیرساخت‌های مورد نیاز نشود، توسعه حداقلی، برحسب ضرورت و با بهره‌وری پایین خواهد بود. با توجه به این امر، آینده لجستیک در ایران نیز وابسته به اقدامات زیرساختی است که دولت، صاحبان کسب‌وکار لجستیک و خدمت‌گیرندگان در آن نقش مهمی دارند. سهم دولت مربوط به قانونگذاری بالادستی و تدوین قوانین شفاف، تشویقی و حمایتی برای فعالان بخش خصوصی است و سهم بخش خصوصی، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری به‌ویژه در بخش توسعه تکنولوژی است. در راستای واکاوی مشکلات حمل‌ونقل و لجستیک ایمان فرزین دکترای مهندسی عمران با گرایش برنامه‌ریزی حمل‌ونقل نشستی با برخی از مدیران هلدینگ