شیوه‌های نوین کسب‌وکار پخش
فروشگاههای آنلاین چگونه بر صنعت پخش اثر گذاشتهاند؟
یکی از مشکلات مهم پس از آزادسازی قیمت ارز در صنعت دارو، بروز چالش‌های نقدینگی برای این شرکت‌هاست. در این حوزه جلسات کارشناسی متعددی از حدود دو سال پیش با حضور شرکت‌های دارویی، پخش، دولتی‌ها و سازمان غذا و دارو و... برگزار شده و موضوعاتی مانند تبدیل ارز دولتی به نیمایی و مشکلات نقدینگی شرکت‌های دارویی در آن بررسی شده است. در این جلسات سندیکای صنایع دارویی، بیمه‌ها، نمایندگان بانک مرکزی، شرکت‌های پخش سه موضوع بیمه‌ها، برگشت به‌موقع مطالبات مراکز دولتی و سوم کمک‌هایی که بانک‌ها در این شرایط می‌توانستند انجام دهند مورد بررسی قرار گرفته که متاسفانه در هر سه موضوع، دولت نتوانست حمایت مناسبی انجام دهد. به عنوان مثال در دو سال گذشته، به ویژه در سال 1401، مشکلات زیادی در دریافت تسهیلات بانکی برای صنایع دارویی و شرکت‌های پخش به وجود آمد، در حالی که با هفت برابر شدن فاصله ارز دولتی و نیمایی، این فاصله که باید با حمایت بانک‌ها پر می‌شد، در عمل خالی باقی ماند و مبلغ زیادی تسهیلات که می‌توانست در گردش مالی شرکت‌های تولیدکننده دارو و پخش وارد شود راه نیافت. از طرفی اعداد درشتی از مطالبات در بخش دولتی متوقف شده که اکنون بیش از 12 هزار میلیارد تومان است که اگر همین مبلغ نیز به‌موقع به چرخه نقدینگی شرکت‌ها بازمی‌گشت، چنین مشکلاتی ایجاد نمی‌شد.
یکی از موضوعات بسیار مهم در صنعت دارو تخصصی بودن توزیع این کالا و تفاوت‌های جدی آن با صنعت FMCG است؛ تفاوت‌هایی که بر تخصصی شدن این حوزه و ضرورت ارتقای روش‌ها و سازوکار توزیع در این صنعت تاکید دارد. متاسفانه چالش‌های ملی در حوزه پخش دارو در ایران باعث شده منابع لازم برای توسعه زیرساخت‌های پخش در کشور متناسب با دنیا ارتقا نیابد. توزیع دارو کاری تخصصی است و در تمام دنیا روی این موضوع سال‌هاست مطالعه و کار انجام شده است. اولین شرکت پخش دارو در ایران در سال 1334 آغاز به کار کرده که شرکت داروپخش است و از این منظر چندان از دنیا عقب نیستیم، اما در دو دهه گذشته استفاده از تکنولوژی‌های نوین کسب‌وکار در صنعت پخش دارو توسعه یافته، اما در ایران متاسفانه همچنان از روش‌های سنتی استفاده می‌شود؛ گرچه این روش‌ها به درستی انجام می‌شوند و بیشتر مشکلات، به کمبود تولید دارو یا واردات مرتبط است، اما به هر حال قطعاً باید مکانیزاسیون و الگو‌های نوین کسب‌وکاری که سایر کشورهای پیشرفته از آن استفاده می‌کنند، به کار گرفته شوند تا هزینه‌ها کاهش و سرعت توزیع افزایش یابد، اما یکی از دلایلی که موجب شده شرکت‌های پخش به سمت مکانیزاسیون نروند، از یک‌سو به فرهنگ سنتی خرید مشتریان برمی‌گردد و بخش دیگر به مشکلات مالی شرکت‌ها مرتبط است. امروزه روش‌های فروش آنلاین دارو از طریق شرکت‌های پخش مثمرثمر نبوده است؛ هرچند در آینده نزدیک به سمت اصلاح این روش‌ها حرکت خواهیم کرد. نکته قابل ذکر دیگر در این زمینه آن است که تعداد شرکت‌های توزیع‌کننده در کشور ما در حوزه دارو بیش از استانداردهای جهانی در کشورهای دنیاست، در حالی که حتی میزان توزیع دارو در آنها بیشتر از ماست؛ از این رو این شرکت‌ها با سود بیشتر به سمت تحقیق و توسعه حرکت کرده‌اند و از مکانیزاسیون و اتوماسیون مناسبی استفاده می‌کنند، در حالی که تعدد شرکت‌های ایرانی و سود کم حاصل از گردش پایین در این شرکت‌ها مانع مهمی در برابر حرکت به سمت توسعه آنهاست.
در ارتباط با چالش نقدینگی شرکت‌های زنجیره دارو باید گفت اکثر تامین‌کنندگان دارویی درگیر تولید و تامین هستند که ریشه در مسائلی مانند نقدینگی و ارز و سیاستگذاری و معوقات دارد. لازم است بگویم متاسفانه همان‌طور که در ابتدا گفته شد حمایت‌هایی که در سال‌های 1397 تا 1399 و اوایل 1400 از صنایع دارویی می‌شد، در یک سال گذشته و همزمان با افزایش نرخ ارز از این صنایع صورت نگرفت و اگر مسوولان خیلی سریع به داد این صنعت نرسند، به زودی با کمبودهای شدید دارویی روبه‌رو خواهیم شد؛ کما اینکه در یک سال اخیر کم‌و‌بیش با این مشکل روبه‌رو هستیم. اکنون نیز در شرکت‌های تولیدکننده مواد اولیه و محصول نهایی -با توجه به اطلاعی که از این شرکت‌ها داریم- موجودی مواد اولیه‌شان به کمترین حد رسیده و این موضوع بسیار نگران‌کننده است.
شیوه‌های نوین کسب‌وکار پخش در دنیا
همچنین لازم است با اشاره به تجربه شرکت‌های بزرگ پخش جهانی بگویم بسیاری از شرکت‌های بزرگ بین‌المللی و حتی شرکت‌هایی مانند آمازون و وال‌مارت که در صدر 500 شرکت برتر فورچون قرار دارند، از الگو‌های نوین کسب‌وکار استفاده کرده‌اند و خود را به مشتری نهایی نزدیک کرده‌اند. باید به این موضوع اشاره کنم که یک تغییر فرهنگ در خرید مردم صورت گرفته است، حتی در ایران نیز به تدریج جامعه مصرف‌کننده به این سمت حرکت کرده‌اند و در حوزه FMCG خرید خود را از فروشگاههای کوچک به فروشگاههای بزرگ و زنجیره‌ای منتقل کرده‌اند که قدرت انتخاب بیشتر، قیمت پایین‌تر و جاذبه‌های دیگر را برای آنان به همراه دارد و در نتیجه این موضوع باعث تغییر مسیر خرید از حالت سنتی به مدرن شده که البته این موضوع گریزناپذیر است و حتی ممکن است در آینده الگو‌های دیگری نیز مطرح شود که این کسب‌وکارهای فعلی را تحت تاثیر قرار دهد؛ به عنوان مثال در حال حاضر فروشگاههای آنلاین یک پله از فروشگاههای زنجیره‌ای جلوتر هستند و این احتمال وجود دارد که در آینده استفاده از الگو‌های هوش مصنوعی یا پرینترهای سه‌بعدی روی الگو‌های کسب‌وکار اثر بگذارد که البته بیشتر این تحولات در حوزه محصولات غیردارویی کارایی دارد و دارو هنوز درگیر این الگو‌ها نشده است و حتی در کشورهای دیگر دارو باید از طریق داروخانه‌ها در دسترس مردم قرار بگیرد، زیرا ضوابط موجود، محدودیت‌هایی را ایجاد می‌کند که دارو همانند کالاهای اساسی نمی‌تواند در اختیار مصرف‌کنندگان قرار بگیرد.
در مجموع در بحث تهیه و تامین و توزیع دارو در کشور مشکلات زیادی وجود دارد، اما با توجه به گزارش‌هایی که وجود دارد یکی از بدترین شرایط تامین دارو در یک سال گذشته اتفاق افتاده که پیچیدگی‌های صنعت و مشکلات تامین ارز و نقدینگی در این موضوع موثر بوده و انتظار داریم دولت بیش از گذشته مشکلات این صنعت را در نظر بگیرد و حمایت‌های لازم را برای آن اعمال کند، چرا که از کمبودهای این صنعت استراتژیک که جایگزین خاصی نیز برای آن وجود ندارد، نمی‌توان به راحتی کم گذشت چرا که صدمات جبران‌ناپذیری به جامعه وارد خواهد کرد.
