ارمغان اعتماد
گذشته و آینده بانک قرض‌الحسنه مهر ایران در گفتوگو با مرتضی اکبری
حاصل این اعتماد اتفاقی است که مرتضی اکبری، مدیرعامل بانک قرض‌الحسنه مهر ایران، این‌طور روایت می‌کند: «طی ۱۰ سال فعالیت بانک قرض‌الحسنه مهر ایران هم‌اکنون مانده منابع قرض‌الحسنه این بانک به غیر از سرمایه‌ای که سهامداران آن آورده‌اند، به ۹ هزار و ۱۰۰ میلیارد تومان می‌رسد. از این میزان هشت هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان را وام قرض‌الحسنه داده‌ایم. یعنی حدود ۹۰ درصد را وام قرض‌الحسنه داده‌ایم و ۱۰ درصد هم سپرده قانونی نزد بانک مرکزی است.» وی در مصاحبه با دنیای اقتصاد به صورت شفاف توضیح می‌دهد که منابع این بانک چگونه تامین می‌شوند و از سوی دیگر این منابع قرض‌الحسنه چه مصارفی دارند. اکبری اعلام می‌کند: «در ۱۰ سال گذشته حدود ۲۰ هزار میلیارد تومان تسهیلات قرض‌الحسنه توسط بانک قرض‌الحسنه مهر ایران پرداخت شده که از این ۲۰ هزار میلیارد تومان، پنج هزار میلیارد تومان مربوط به هشت‌ماه نخست امسال بوده است.
یعنی ما امسال حدود ۲۵ درصد کل ۱۰ سال پرداخت تسهیلات قرض‌الحسنه، تسهیلات پرداخت کرده‌ایم.» وی علت این رشد پرداخت تسهیلات را سه عامل می‌داند: «اعتمادی که جلب شده، طرح‌های جدیدی که بانک عرضه کرده و در نهایت انگیزه کارکنان این بانک.» در عین حال مدیرعامل بانک قرض‌الحسنه مهر ایران از چالش‌های کار کردن در این حوزه سخن می‌گوید و متذکر می‌شود: «در حوزه قرض‌الحسنه هنوز آن اعتماد کامل شکل نگرفته است. مردم به دلیل ابهام داشتن کارکرد قرض‌الحسنه در سیستم بانکی هنوز به میزان کافی اعتماد نکرده‌اند و چالش دیگر این است که برند این بانک هنوز شناخته‌شده نیست.» به همین دلیل وی به برنامه‌های مسوولیت اجتماعی بانک قرض‌الحسنه مهر ایران و تبلیغات حتی رودررو برای این بانک اشاره و پیش‌بینی می‌کند تا پایان امسال منابع بانک قرض‌الحسنه مهر ایران رشد ۷۰درصدی نسبت به سال گذشته داشته باشد. متن کامل این مصاحبه را می‌خوانید.
طبق اعلام قبلی شما میزان جذب منابع در هشت‌ماه نخست امسال بیش از 50 درصد رشد داشته است. چگونه یک بانک قرض‌الحسنه توانسته به میزان قابل توجهی منابع خود را افزایش دهد؟
در هفته جاری دهمین سالگرد تاسیس بانک قرض‌الحسنه مهر ایران فرامی‌رسد که اولین بانک تخصصی قرض‌الحسنه کشور محسوب می‌شود و تنها رشته فعالیت آن قرض‌الحسنه است. شاید همین موضوع یعنی حرکت در همان رشته فعالیت مشخص خودش یکی از مهم‌ترین عوامل رشد منابع این بانک باشد و حرکت انحرافی از آن اهداف اولیه‌ای که برایش تعریف کرده بودند نداشته است. از ابتدا هم هر مدیری که در این بانک مشغول به کار شده، سعی داشته این بانک با یک ساختار مشخص و منظم رو به جلو حرکت کند. میراثی که به من رسیده، ایده‌آل بوده است. مدیران این بانک تمام تلاش خود را کرده‌اند که ساختاری برای جذب منابع بانک تشکیل بدهند که در درازمدت هم جوابگو باشد. در اوایل کار بانک، تا فرهنگ قرض‌الحسنه جا بیفتد مقداری طول کشید و از سوی دیگر عملکرد بانک‌های کشور در رشته فعالیت قرض‌الحسنه معمولاً با ابهام‌هایی مواجه بود. مردم و مسوولان ما همیشه انتقادی به سیستم بانکی دارند که آیا منابع قرض‌الحسنه صرف همین کار می‌شود یا خیر. مخصوصاً مسائل دیگر بانکی از جمله اختلاس و موارد مشابه دیگر که به گوش مردم رسیده باعث افزایش بی‌اطمینانی به سیستم بانکی شده است و عملاً به گونه‌ای پیش رفته‌ایم که انگار فرهنگ قرض‌الحسنه در کشور ما از بین رفته یا کم‌رنگ شده است.
اگر هم بررسی کنید می‌بینید طی سال‌های اخیر منابع قرض‌الحسنه در بانک‌های دیگر کاهش قابل توجهی داشته است. از سوی دیگر موضع بانک‌های تجاری با موضع بانک‌های قرض‌الحسنه مقداری متفاوت است. همه ما می‌دانیم بانک‌های تجاری با این هدف شکل نگرفته‌اند که منابع مردم را جمع کنند و دوباره به خود مردم بدهند. بانک‌ها منابع خرد را جمع می‌کنند تا با در نظر گرفتن یک حاشیه سود به بخش‌های تولید یا بازرگانی یا اشخاص حقوقی و حقیقی تسهیلات بدهند. اما شاید هضم این مساله برای مردم کمی سخت باشد و فکر می‌کنند بانک‌های تجاری هرآنچه از مردم دریافت می‌کنند را باید به همان میزان به مردم پرداخت کنند. از آن طرف می‌بینیم مردم درخواست دارند که بابت سپرده‌های بانکی خود از بانک سود 20درصدی دریافت کنند اما در مقابل گلایه می‌کنند چرا بانک‌ها بابت تسهیلات پرداختی خود به مردم سود 20 یا 25 درصد می‌گیرند!
این در حالی است که بانک یک بنگاه اقتصادی است که باید یک حاشیه سود سه یا چهاردرصدی برای فعالیت خود در نظر بگیرد و بر اساس آن، هرچقدر که تجهیز شود، آن منابع را تخصیص می‌دهد. همه ما می‌دانیم که اقتصاد کشور ما شدیداً تحت تاثیر بحران‌های سیاسی و اقتصادی قرار می‌گیرد. ما یک دوره‌ای بحران جنگ را داشتیم و بعد از آن دوره سازندگی را در کشور خود شاهد بودیم. از سوی دیگر تورمی که در کشور حادث شده و نوسان‌های نرخ ارز را هم داشتیم و سپس به تحریم رسیدیم. در واقع شاهد اتفاقات عجیبی در اقتصاد ایران بودیم که به شدت فعالیت‌های اقتصادی را در کشور ما تحت تاثیر قرار داده‌اند. علاوه بر این، برخی مسائل رانت‌هایی در کشور ایجاد کرد که این مساله نیز به آن اتفاق‌های اثرگذار در اقتصاد اضافه کرده است. در شرایط رخ دادن این اتفاقات و وقوع بحران‌ها عملاً ریسک تجهیز منابع در سیستم بانکی افزایش می‌یابد و نمی‌توان انتظار داشت که بانک‌های ما مانند بانک‌های اروپایی بتوانند تجهیز منابع کنند. در شرایط رشد ریسک در اقتصاد قاعدتاً افراد به راحتی سرمایه‌گذاری نمی‌کنند. مثلاً اگر یک سرمایه‌گذار خارجی بخواهد برای سرمایه‌گذاری خود بین امارات و ایران یک کشور را انتخاب کند، ترجیح می‌دهد در امارات که ریسک کمتری وجود دارد حتی با نرخ سود دو درصد نه شش‌درصدی که در ایران به او می‌دهند، سرمایه‌گذاری کند. حال در این شرایط که بانک ما سپرده ارزی با نرخ سود شش درصد دارد، به تولیدکننده ما تسهیلات با نرخ بهره ۱۰درصدی می‌دهد اما تولیدکننده اماراتی با توجه به آن سود سپرده‌های دودرصدی در بانک‌های اماراتی، می‌تواند تسهیلات با بهره سه‌درصدی از این بانک‌ها دریافت کند. در مورد سپرده‌های ریالی هم وضعیت همین‌طور است.
وقتی کسی در بانک سپرده‌گذاری ریالی می‌کند حداقل انتظارش این است که به میزان تورم بتواند از بانک سود سپرده دریافت کند. نمی‌توان انتظار داشت که مثلاً تورم ۲۰ درصد باشد و فرد از سپرده‌گذاری در بانک تنها ۱۵ درصد سود دریافت کند. این امکان‌پذیر نیست. بنابراین تجهیز منابع در سیستم بانکی کار بسیار سخت و گران‌قیمتی است. رقابت در سیستم بانکی به دلیل وجود موسسه‌های مالی و اعتباری که در گذشته به آنها مجوز داده بودند تشدید شد و بانک‌ها مجبور شدند نرخ‌های سود خود را بالا ببرند و مسائل جدیدی را ایجاد کردند. از جمله اینکه مطالبات معوق بانکی به شدت افزایش یافت و وقتی مطالبات بانک‌ها افزایش پیدا کند، قاعدتاً پول‌ها در اقتصاد گردش پیدا نمی‌کند و بانک‌ها عملاً به غیر از آن سه چهار درصد سودی که انتظار داشتند بهره دیگری نبردند. این میزان سود هم برای تامین هزینه‌های جاری بانک‌ها نیاز بود و به این ترتیب دیگر حاشیه سودی برای بانک‌ها وجود نداشته است. گردش پولی هم که دیگر اتفاق نمی‌افتد و در نتیجه خودبه‌خود بانک‌ها با مشکل مواجه می‌شوند.
در این شرایط وجود بانک‌های قرض‌الحسنه می‌تواند حداقل به یکسری از افراد جامعه کمک کند. بانک‌های قرض‌الحسنه نمی‌توانند وارد مباحث مرتبط با شرکت‌های بزرگ شوند، چون منابع ارزان‌قیمت با حجم زیاد اصلاً وجود ندارد که ما به شرکت‌های بزرگ تولیدی اختصاص دهیم. پس ضرورت کشور ما هم فعالیت بانک‌های قرض‌الحسنه برای تامین خواسته‌های خرد مربوط به تسهیلات است و هم بانک‌های تجاری که هرکدام کاربرد خودشان را دارند. اینکه برخی انتظار دارند بانک‌های قرض‌الحسنه توسعه پیدا کنند که جای بانک‌های تجاری را بگیرند انتظار بجایی نیست و ما نمی‌توانیم هرگز چنین کاری کنیم و بانک‌های تجاری نیز هرگز نمی‌توانند کارکرد بانک‌های قرض‌الحسنه را داشته باشند. اما کارکرد بانک قرض‌الحسنه می‌تواند مکمل کارکرد بانک‌های تجاری باشد. درست است که بانک‌های تجاری منابع خرد مردم را جمع می‌کنند تا این منابع را به بخش‌های مولد جامعه اختصاص دهند اما یک بخش مسوولیت اجتماعی هم دارند که باید بخشی از منابع را به خود مردم در شرایط نیازمندی آنها برگردانند. ولی چون این بخش کمتر مورد توجه قرار گرفته و اگر هم کاری انجام شده به صورت شفاف نبوده است، اینجا کارکرد بانک‌های تجاری به دوش بانک‌های قرض‌الحسنه افتاده است. با این فلسفه و اتفاقاتی که اشاره کردم دو بانک قرض‌الحسنه مهر ایران و رسالت شکل گرفته است. بانک قرض‌الحسنه مهر ایران از سوی ۱۰ بانک بزرگ کشور پشتیبانی می‌شود و سهامداران آن بانک‌هایی مانند ملی، تجارت و صادرات هستند. این ۱۰ بانک پشتوانه بسیار عظیمی برای بانک قرض‌الحسنه مهر ایران محسوب می‌شوند و هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان سرمایه در این بانک قرار داده‌اند و اکنون برنامه ما این است که این رقم را به دو هزار میلیارد تومان برسانیم. یعنی در حال رایزنی هستیم که ۵۰۰ میلیارد تومان دیگر افزایش سرمایه در این بانک داشته باشیم. به دنبال این هستیم که در این زمینه مجوزی از بانک مرکزی بگیریم و در مجمع بانک از محل سودهایی که در بانک وجود دارد، افزایش سرمایه داشته باشیم.
این مساله نشان می‌دهد که ساختار بانک قرض‌الحسنه مهر ایران ساختار رهاشده‌ای نیست و بانک به تناسب افزایش منابعش باید سرمایه سهامدارانش را نیز افزایش دهد. ما در بانک‌های تجاری شاهد این مشکل هستیم که افزایش سرمایه نداشته‌اند و بدهی‌هایی را انباشت کردند که باعث شده سرمایه آنها کوچک شود. اما در بانک قرض‌الحسنه مهر ایران عملاً به این سمت حرکت می‌کنیم که همان‌طور که منابع قرض‌الحسنه افزایش می‌یابد سرمایه ما نیز افزایش یابد تا هیچ‌وقت توان این بانک تقلیل پیدا نکند. سهامداران ما هم راضی هستند و بانک مرکزی نیز از این موضوع استقبال کرده است و فکر می‌کنم تا چند ماه دیگر اگر مشکلی پیش نیاید، ما این افزایش سرمایه را شاهد باشیم.
این افزایش سرمایه که در برنامه دارید جدای از آن افزایش ۵۰درصدی منابع بانک قرض‌الحسنه مهر ایران است؟
افزایش ۵۰ درصدی مربوط به منابع مردمی می‌شود و اصلا منابع سرمایه‌ای نیست.افزایش سرمایه بانک از محل سود صاحبان سهام است.. بانک در ابتدای کارش با منابع قرض‌الحسنه دریافتی از مردم، کار خود را شروع کرد. در ۱۰ سال فعالیت بانک قرض‌الحسنه مهر ایران هم‌اکنون مانده منابع قرض‌الحسنه ما به غیر از سرمایه‌ای که سهامدار آورده است، به ۹ هزار و ۱۰۰ میلیارد تومان می‌رسد. از این میزان هشت هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان را وام قرض‌الحسنه داده‌ایم. یعنی حدود ۹۰ درصد را وام قرض‌الحسنه داده‌ایم و ۱۰ درصد هم سپرده قانونی نزد بانک مرکزی است. یعنی اگر به این سپرده هم دسترسی داشتیم آن را هم در قالب وام قرض‌الحسنه به متقاضیان واگذار می‌کردیم. رقم ۹ هزار و ۱۰۰ میلیارد تومان مانده منابع قرض‌الحسنه است اما در ۱۰ سال گذشته حدود ۲۰ هزار میلیارد تومان تسهیلات قرض‌الحسنه پرداخت شده که از این ۲۰ هزار میلیارد تومان، پنج هزار میلیارد تومان مربوط به هشت‌ماه نخست امسال بوده است. یعنی ما امسال حدود ۲۵ درصد کل ۱۰ سال پرداخت تسهیلات قرض‌الحسنه، تسهیلات پرداخت کردیم.
چرا در پرداخت تسهیلات قرض‌الحسنه چنین رشدی داشتید؟
این رشد چند دلیل دارد. اول اینکه مطالبات معوق ما یک درصد است، پس همه تسهیلاتی که قبلاً پرداخت کردیم در حال وصول است. بخش دیگر هم به طرح‌هایی که بانک ارائه می‌کند و برنامه‌ریزی‌ای که روی مشتریان خاص خود دارد مربوط می‌شود. ما توانسته‌ایم اعتماد مشتریان خاص خود را جلب کنیم و آنها اعتقاد پیدا کرده‌اند که کار قرض‌الحسنه در حال انجام است و طرح‌های جذابی را نیز ارائه کرده‌ایم که یکسری مشکلات را از خانواده‌های نیازمند حل کرده است. اکنون چند طرح دیگر نیز در حال تدوین است که در هفته سالگرد تاسیس بانک قرض‌الحسنه مهر ایران از آنها رونمایی می‌شود. یک موضوع دیگر روحیه خاص و البته جوان نیروهای بانک قرض‌الحسنه مهر ایران است. همین که یک مشتری پس از دریافت وام، آنها را دعا می‌کند یعنی انگیزه برای کار را مضاعف می‌کند. این مورد را در این بانک به عینه دیدم و این را لمس کردم. واقعاً لذتی را که در یک سال فعالیتم در این بانک داشته‌ام در فعالیت ۱۰ساله‌ام در بانک‌های دیگر نداشتم. دعایی که یک مشتری برای ما می‌کند روی انگیزه‌های ما خیلی تاثیر دارد. بنابراین اعتمادی که جلب شده، طرح‌های جدیدی که بانک عرضه کرده و یکی هم انگیزه همکاران من باعث رشد در پرداخت تسهیلات شده است. از سوی دیگر منابع ما هم امسال ۵۰ درصد رشد داشته است و در هشت‌ماه امسال به ۹ هزار و ۱۰۰ میلیارد تومان افزایش یافت. پیش‌بینی ما برای تا پایان امسال نیز رشد ۷۰درصدی منابع قرض‌الحسنه است که رکورد بسیار خوبی محسوب می‌شود.
منابع مردمی که شما اشاره کردید افزایش قابل توجهی داشته از سوی چه اشخاص و اقشاری از مردم تامین شده است؟
منابع مردمی ما سه قسمت می‌شود. گروه اول مردم عادی هستند که به دو شکل وارد بانک ما می‌شوند. یک شکل این است که حساب جاری خود را پیش ما می‌آورند و ما به میانگین حساب آنها اعتبار و امتیاز می‌دهیم که مثلاً پس از یک دوره شش‌ماهه می‌توانند از ما وام بگیرند. فقط گردش حساب در بانک ما داشته باشند کافی است تا بتوانند بعد از یک دوره‌ای از ما وام دریافت کنند. از این روش خیلی استقبال شده است، چون هم‌اکنون هیچ بانک دیگری به حساب جاری وام نمی‌دهد. اما در بانک ما این اتفاق افتاده است. روش دیگر بحث سپرده‌گذاری است. مثلاً بعد از یک دوره پنج یا شش‌ماهه پس از اولویت‌بندی و امتیازدهی به سپرده‌گذاران در این بخش وام می‌دهیم. مدل آن هم این است که مثلاً شما امروز در بانک سپرده‌ای قرار می‌دهید که ما مشکل یک فرد دیگر را حل کنیم، چند وقت بعد یک نفر دیگر سپرده‌گذاری می‌کند و ما با آن سپرده مشکل شما را حل می‌کنیم. یعنی معامله مکتوب نیست بلکه معامله عرفی‌ای است که ما آن را مدیریت می‌کنیم. این قسمت اول منابع ماست که تقریباً ۴۰ تا ۴۵ درصد کل منابع را شامل می‌شود.
بقیه منابع ما دو قسمت می‌شوند. یک دسته اشخاص حقوقی می‌شوند. اینها هم به دو روش وارد بانک می‌شوند. ما به خود آنها وام نمی‌دهیم. یک مدل این است که شخص حقوقی حساب جاری خود را به بانک ما می‌آورد و واریز و پرداخت‌هایش در این بانک انجام می‌شود و ما به گردش حساب آن اعتبار می‌دهیم اما از این اعتبار کارمند یا هرکس دیگری که آن شخص حقوقی معرفی کند می‌تواند بهره ببرد. پس اعتبار را شخص حقوقی می‌سازد اما استفاده‌کننده آن فرد حقیقی خواهد بود. از این مدل هم خیلی استقبال شده است. مخصوصاً شرکت‌ها برای توجه به مسوولیت اجتماعی کارکنان خود به توانمندسازی آنها توجه کرده‌اند و به جای اینکه پول خود را در حساب بانک‌های تجاری بگذارند به بانک قرض‌الحسنه مهر ایران آورده‌اند.
در روش دوم مربوط به اشخاص حقوقی، فرد حقوقی یک میزان ثابتی را نزد بانک قرض‌الحسنه مهر ایران می‌گذارد و دیگر حساب جاری نیست و سپرده محسوب می‌شود. معادل آن پولی که شخص حقوقی به بانک ما بیاورد، ما هم به آن مبلغ اضافه و در قالب وام پرداخت می‌کنیم. مثلاً اگر ۱۰ میلیارد تومان به بانک ما بیاورد ما هم ۱۰ میلیارد تومان در همان روز اول به مبلغ آنها اضافه می‌کنیم و آن وقت انگار یک صندوق ۲۰ میلیاردتومانی شکل می‌گیرد. آن وقت آن شخص حقوقی معرفی‌کننده دریافت‌کنندگان این وام می‌شود و ما هم این طرح را اجرا می‌کنیم. یعنی اگر آن شرکت هزار کارمند دارد و می‌خواهد با ۱۰ میلیارد تومان نفری یک میلیون تومان به هر کارمند خود بدهد، با مراجعه به ما می‌تواند نفری دو میلیون تومان به کارمندان خود بدهد که هم‌افزایی قابل توجهی خواهد داشت. این مدل دوم ما بود که اشخاص حقوقی با ما مشارکت می‌کنند. در این مدل با اقساطی که وام‌گیرندگان پرداخت می‌کنند سهم مشخصی نزد ما می‌ماند تا ما از آن مبالغ بتوانیم تعهدات دیگر خود را ایفا کنیم. این مدل سهمی حدود ۲۵ درصد از کل منابع ما را دارد.
۱۰ تا ۱۵ درصد دیگر از منابع ما هم به وجوه اداره‌شده برمی‌گردد. مثلاً یک نهادی می‌خواهد کار قرض‌الحسنه‌ای انجام دهد اما سازوکار آن را ندارند. هم اشخاص حقوقی و هم اشخاص حقیقی در این زمینه داریم که منابع خود را نزد بانک قرض‌الحسنه مهر ایران می‌گذارند و با کارمزد یک یا دو درصد به افرادی که آنها معرفی می‌کنند وام می‌دهیم. هم موسسه‌های خیریه و هم شرکت‌ها در این بخش حضور دارند که ما با دریافت کارمزدی از آنها، منابعی را که آنها در اختیار ما می‌گذارند در اختیار افراد مشخصی که آنها تعیین می‌کنند قرار می‌دهیم. این کلیت بخش‌هایی است که منابع ما از این طریق تامین می‌شود اما در مورد هرکدام از آنها ما تعریف‌های خاصی را در نظر گرفته‌ایم. مثلاً برای ازدواج یکسری منابع تعریف و در نظر گرفته شده است.
بیشترین افزایش منابع در کدام بخش بوده است؟
در بخش اول و دوم که اشاره کردم؛ اما در بخش آخر رشد چندانی نداشتیم. شعب ما در استان‌ها خیلی تلاش می‌کنند و تبلیغات ما رودررو است و مثلاً تبلیغات تلویزیونی نداریم. استقبال خوبی هم شده است. مخصوصاً در استان‌های محروم استقبال مناسبی شده است. مثلاً استان سیستان و بلوچستان رتبه دوم رشد را دارد. یعنی استقبال خوبی شده است. یاسوج و ایلام هم رتبه‌های بعدی را دارند. ما بانکی هستیم که مثلاً اهل تسنن سیستان و بلوچستان را جذب کردیم. معمولاً مردم این منطقه اعتقادی به سیستم بانکی کشور ندارند و می‌گویند ربوی است. ما چند ماهی تلاش کردیم و اکنون آنها جذب شده‌اند و تقریباً اگر کسی در این منطقه حساب بانکی داشته باشد، حساب بانکی‌اش نزد بانک قرض‌الحسنه ماست.
در مجموع حجم تقاضا برای وام‌های شما چطور است؟
ببینید حجم تقاضا بسیار زیاد است. چه کسی را سراغ دارید که وام قرض‌الحسنه چهار درصد نخواهد؟ پس همه نیاز دارند و حجم تقاضا قابل توجه است اما ما گروه‌ها را تقسیم‌بندی کرده‌ایم. مثلاً برای معرفی‌شده‌ها از سوی بهزیستی، معرفی‌شده‌ها از سوی کمیته امداد و پرداخت وام ازدواج بدون هیچ وجوه سپرده‌گذاری‌شده‌ای ما تسهیلات پرداخت می‌کنیم. اکنون ۱۰۰ میلیارد تومان برای پرداخت به زنان سرپرست خانوار را هم داریم و این پرداخت بدون اینکه وجوهی سپرده‌گذاری شود یا بدون اینکه دستگاه دولتی به ما بودجه بدهد، انجام خواهد شد. اخیراً این قشر را به عنوان جامعه هدف انتخاب کردیم و البته می‌دانیم اینها نمی‌توانند سپرده‌ای به بانک ما بیاورند اما بخش دیگری از جامعه را نیز در نظر داریم که توان سپرده‌گذاری دارند و ما می‌توانیم چند وقت بعد مبلغی را با توجه به سپرده آنها پرداخت کنیم. از همه این طرح‌ها استقبال می‌شود. دلیل آن هم این است که اکنون سیستم بانکی کشور ما به سختی وام می‌دهد و اگر هم وامی بدهند سود مثلاً ۱۸درصدی دارد که بازپرداخت آن بسیار مشکل است. حتی امتیازات ناشی از حساب جاری در بانک ما نیز قابل انتقال است و فرد دارای حساب جاری می‌تواند امتیاز دریافت وام خود را به فرد دیگری منتقل کند.
در حال حاضر ۵۳۰ شعبه بانکی دارید. آیا بنا ندارید با توجه به افزایش سرمایه و گسترش کارهای این بانک، توسعه شعب را در برنامه داشته باشید؟
اصلاً در سیستم بانکی کشورهای دنیا دیگر کسی سراغ توسعه فیزیکی شعب نمی‌رود. ما هم توسعه فیزیکی نداریم، البته جابه‌جایی شعب داریم. چرا که در مراکز استان‌ها شعبی داریم اما در شهرستان‌های کوچک شعبه نداریم. بانکداری الکترونیکی در مراکز استان‌ها و شهرهای بزرگ مرسوم است اما در شهرهای کوچک ممکن است امکان آن نباشد. عمده وقت و انرژی بانک را بر توسعه الکترونیکی آن گذاشته‌ایم. یعنی از نظر افتتاح حساب ما کاملاً آنلاین هستیم و برای کاهش مراجعات به بانک، سیستم آنلاین پرداخت تسهیلات را هم راه‌اندازی کرده‌ایم تا فرد تنها یک بار حضور فیزیکی داشته باشد و تنها برای امضا کردن به شعب بانکی ما بیاید.
البته به نظر می‌رسد مشتریان خاص شما دسترسی کمتری به سیستم‌های آنلاین داشته باشند.
در استفاده از تسهیلات بانک حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد مشتریان ما می‌توانند از سیستم‌های آنلاین استفاده کنند و حدود ۷۰ درصد از مشتریان احتمالاً امکان استفاده از سیستم‌های آنلاین را نداشته باشند. اما به هرحال ما به دنبال توسعه فیزیکی شعب نیستیم و چون می‌دانیم در آینده ضریب نفوذ فعالیت‌های اینترنتی افزایش می‌یابد به دنبال بانکداری الکترونیکی خواهیم بود. در سال‌های آینده این میزان ۳۰ درصد احتمالاً افزایش خواهد یافت، بنابراین نیازی نیست که ما به دنبال توسعه فیزیکی باشیم.
در مورد سقف تسهیلات چطور؛ آیا قرار است افزایش یابد؟
تا شش ماه پیش سقف تسهیلات ما ۱۵ میلیون تومان بود. سیاست دولت این است که در بحث قرض‌الحسنه چون تقاضا زیاد است، تعداد بیشتری تحت پوشش قرار بگیرند. اگر سقف تسهیلات افزایش یابد، تعداد افراد کمتری را می‌توان پوشش داد. برای اینکه ما بتوانیم به تعداد افراد بیشتری تسهیلات بدهیم تا سقف ۱۵ میلیون تومان تسهیلات می‌دادیم اما با توجه به تورم در جامعه این میزان جوابگوی نیازها نبود. به همین دلیل درخواست کردیم که سقف تسهیلات افزایش پیدا کند و به ۳۰ میلیون تومان برسد اما در جلسه شورای پول و اعتبار این میزان ۲۰ میلیون تومان تعیین شد. شورای پول و اعتبار هم برای اینکه تعداد بیشتری تحت پوشش این تسهیلات قرار بگیرند سقف ۲۰ میلیون‌تومانی در نظر گرفت.
در آن بخشی که اشاره کردید اشخاص حقوقی سپرده‌ای می‌آورند و شما معادل همان سپرده به آن اضافه می‌کنید تا به افراد مورد تایید آنها تسهیلات بدهید هم سقفی وجود دارد؟
از سهم ما ۲۰ میلیون تومان است اما از منبع طرف مقابل تا سقف ۱۵۰ میلیون تومان می‌توان پرداخت کرد. یعنی متقاضیان این بخش می‌توانند تا ۱۷۰ میلیون تومان تسهیلات با نرخ سود چهار درصد بگیرند. سهم ما بیشتر از همان ۲۰ میلیون تومان مورد اشاره نیست. کار دیگری که انجام دادیم بانکداری اجتماعی است که مثل همان وجوه اداره‌شده است اما سقف آن تا ۳۰ میلیون تومان هم می‌رسد. مدل آن خاص است و منابع آن به صورت عامل در وجوه اداره‌شده قرار می‌گیرد.
در بخش منابع توضیحات شفافی دادید اما در بخش مصارف هم می‌توانید توضیحاتی بدهید؟ معمولاً در این بخش برای مردم سوال است که چه کسانی از منابع قرض‌الحسنه بهره می‌برند و آیا کارکنان بانک‌های قرض‌الحسنه خودشان از این منابع بهره نمی‌برند؟
این قسمت در بانک ما خیلی شفاف است. ما وام کارمندی داریم. در کنار آن وام مسکن و وام ضروری هم برای کارمندانمان داریم اما منابع آن از منابع قرض‌الحسنه نیست. سهامدار ما هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان پول در این بخش گذاشته است. به ما اعلام کردند که از این محل سه بخش را می‌توان پوشش داد. اول هزینه‌های مربوط به ساختمان، تجهیزات و اموال، دوم بحث وام به کارکنان خود بانک است و سوم اوراق مشارکت برای تجهیز و تقویت منابع بانک. بنابراین وام کارکنان این بانک، از منابع قرض‌الحسنه این بانک نیست. سهامداران این اختیار را به ما داده‌اند تا یک سقف مشخص به کارمندان خود وام بدهیم. اگر از این سقف عبور کنیم آن وقت می‌توان به این موضوع انتقاد کرد. مطمئن باشید حسابرس ما هم این موارد را به دقت رعایت می‌کند. من اشاره کردم ۹ هزار و ۱۰۰ میلیارد تومان منابع جذب کردیم که ۹۰ درصد آن را تسهیلات قرض‌الحسنه دادیم و اگر شما بررسی کنید حتی یک ریال از این میزان به کارمندان ما تعلق نگرفته است.
اما سه تکلیف روی این منابع ۹ هزار و ۱۰۰ میلیاردتومانی است. یکی بحث وام ازدواج است که بانک مرکزی برای ما در نظر گرفته، یکی بحث معرفی‌شده‌های بهزیستی و یکی هم بحث معرفی‌شده‌های کمیته امداد است. در مورد بهزیستی و کمیته امداد هر سال در قانون بودجه برای ما میزانی را تعیین می‌کنند و در مورد وام ازدواج هم بانک مرکزی سهمیه‌ای را برای ما در نظر می‌گیرد. از ابتدای امسال تاکنون ما به حدود ۲۷ هزار نفر وام ۱۰ میلیون‌تومانی ازدواج دادیم که کل این رقم به بیش از ۲۷۵ میلیارد تومان می‌رسد، چون برخی هم از سهمیه‌هایی مانند ایثارگران استفاده کرده و وام ازدواج ۲۰ میلیون‌تومانی گرفته‌اند. در بخش کمیته امداد هم ۵۰ میلیارد تومان سهمیه برای امسال در نظر گرفته بودند که ۸۰ درصد آن عملیاتی شده است. در مورد بهزیستی هم حدود ۲۵ تا ۳۰ میلیارد تومان برای ما در نظر گرفته بودند که آن هم تکلیفی محسوب می‌شود. همه اینها از آن ۹ هزار و ۱۰۰ میلیارد تومان منابع پرداخت می‌شود و به غیر از این مواردی که اشاره کردم تکلیف دولتی دیگری روی دوش ما نیست، اما منابع دولتی هم نزد ما نیست. هیچ حساب دولتی نزد ما نیست و هیچ شرکت یا نهاد دولتی نزد ما پولی ندارد.
در بحث مطالبات معوق چطور عملکردی داشته‌اید؟
سهم مطالبات معوق ما به یک درصد می‌رسد که از نرم جهانی هم بهتر است. اگر این میزان بیشتر از یک درصد شود بانک زمین می‌خورد. علت این موفقیت ما به چند عامل برمی‌گردد. اولاً بحث اعتقادی است. وقتی که فردی وام قرض‌الحسنه می‌گیرد معمولاً این اقساط کوچک را پرداخت می‌کند. دلیل دوم این است که فرد می‌خواهد با این بانک به صورت بلندمدت کار کند، بنابراین به خاطر ۵ یا ۱۰ میلیون تومان اعتبار خود را خدشه‌دار نمی‌کند. دلیل سوم آن هم به پیگیری‌های همکارهای ما برمی‌گردد و واقعاً آنها در این زمینه تلاش زیادی می‌کنند. چون اگر روزی سهم مطالبات معوق ما به ۷، ۸ یا ۱۰ درصد برسد دیگر از محل کارمزد نمی‌توانیم هزینه‌های خود را پوشش دهیم و سود چهاردرصدی هم کفاف نمی‌دهد.
مطالبات مشکوک‌الوصول هم تاکنون داشته‌اید؟
به میزان ناچیزی داریم. از آن ۹ هزار و ۱۰۰ میلیارد تومان مانده منابع ما رقمی حدود ۸۹ میلیارد تومان معوق داریم که حدود یک درصد می‌شود و از این میزان حدود ۱۸ یا ۱۹ میلیارد تومان مشکوک‌الوصول است که این مبلغ هم به دلیل مشکلات افراد از جمله فوت یا بیمه نبودن است که البته در این مورد هم پیگیری‌هایی انجام می‌شود. اما در مجموع سهم یک‌درصدی آنقدر مساله نگران‌کننده‌ای نیست. با این حال خیلی پیگیر این بخش هستیم تا این معوقات را دریافت کنیم.
بانک‌های قرض‌الحسنه در کشور ما با چه چالش‌هایی مواجه هستند؟
در حوزه قرض‌الحسنه می‌توان گفت هنوز آن اعتماد کامل شکل نگرفته است. مردم به دلیل ابهام داشتن کارکرد قرض‌الحسنه در سیستم بانکی هنوز به میزان کافی اعتماد نکرده‌اند. چالش دیگر این است که برند این بانک هنوز شناخته‌شده نیست. معمولاً رسانه‌ها به این بانک کوچک علاقه ندارند و در این قسمت بیشتر خودمان رودررو در حال فعالیت هستیم. ما از سال گذشته تاکنون کارهایی انجام داده‌ایم که در جامعه نمود داشته است. مورد دیگر این است که برای فعالیت بلندمدت یک بانک قرض‌الحسنه سهامداران آن باید کمک کنند که همزمان با رشد منابع آن، سرمایه آن بانک هم افزایش پیدا کند. البته در این بانک، چون ۱۰ بانک سهام دارند با این قضیه خیلی مخالفت ندارند و در این مورد فکر نمی‌کنم معضل خاصی داشته باشیم. از نظر ساختاری هم خوشبختانه این بانک از فیلد تخصصی خود خارج نشده است. مطمئن هستیم در آینده هم این فیلد تخصصی حفظ می‌شود مگر اینکه فردی بخواهد این بانک را به سمت بنگاهداری ببرد که البته این موضوع در اساسنامه ما وجود ندارد.
برای احیای کامل اعتماد مردم برنامه خاصی دارید؟
در این بخش بیشترین تلاش ما در حوزه مسوولیت اجتماعی است. اواخر سال گذشته تفاهم‌نامه‌ای با وزارت بهداشت داشتیم که بر اساس آن ۵/۲ میلیارد تومان به ساخت بیمارستان روان‌درمانی در جاده مخصوص کرج اختصاص دادیم. یا در اول مهرماه امسال ۵/۱ میلیارد تومان در قالب ۳۳ هزار بسته آموزشی و بهداشتی آماده کردیم که با هماهنگی وزارت آموزش و پرورش در مدارس شبانه‌روزی ۱۰ استان کم‌برخوردار توزیع شود. منابع این کارها هم از منابع بخش تبلیغاتی ماست و ما از محل کارمزدهایی که کسب می‌کنیم هزینه‌ای را برای تبلیغات در نظر می‌گیریم. یا در زلزله خراسان رضوی ۵۰۰ وام پنج میلیون‌تومانی را تقبل کردیم و علاوه بر این نفری ۵۰۰ هزار تومان کمک بلاعوض دادیم. در زلزله اخیر کرمانشاه هم نزدیک سه هزار وام چهار تا پنج میلیون‌تومانی هماهنگ کردیم که پرداخت شود. به اضافه اینکه هزینه ساخت سه مرکز بهداشت و سه مدرسه روستایی را تقبل کردیم. ما روزی که زلزله رخ داد به همراه بانک ملی جزو اولین بانک‌هایی بودیم که همان روز مراجعه کردیم و هشت کامیون وسایل برای زلزله‌زدگان فرستادیم. همچنین وام تامین نیازهای اساسی مانند لوازم خانه در این محل پرداخت کردیم. البته چون مبالغ وام ما کم است در نحوه مصرف وام‌ها ورود نمی‌کنیم.
برای اشتغال و توانمندسازی برنامه‌ای ندارید؟
در حوزه توانمندسازی چند تفاهم‌نامه امضا کردیم که آن هم بحث جداگانه‌ای است. با بسیج سازندگی تفاهم کردیم که شغل‌های روستایی معرفی‌شده از سوی آنها را حمایت کنیم. یک تفاهم‌نامه هم می‌خواهیم با وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی منعقد کنیم که در حوزه مشاغل خانگی است. همچنین در بحث بنیاد مسکن برای تقویت خانه‌های روستایی تفاهم‌نامه‌ای حدود ۵۰ میلیارد تومان داریم و بخشی از این مبلغ هم پرداخت شده است. حمایت از زندانیان غیرعمد پس از آزادی نیز در برنامه ماست و طبق قراردادی با سازمان زندان‌ها قرار است مبلغی به این افراد پرداخت شود تا بتوانند شغلی برای خود مهیا کنند.
می‌توان گفت مهم‌ترین رسالت شما و این بانک احیای کامل اعتماد مردم است؟
هم بحث احیای اعتماد است و هم موضوع برطرف کردن نیازهای ضروری یا توانمندسازی برای مشاغل خرد است. موفقیت من هم در این است که بتوانم کاری را که قبل از من شروع شده بسط بدهم.
چشم‌انداز شما از تسهیلات خرد در نظام بانکی کشور ما چیست؟
شما می‌دانید کشوری که رکود داشته باشد تقاضا برای خرید کالاهایش کم است. مثلاً بحث کارت‌های اعتباری عملاً خودبه‌خود در این بانک در حال اجراست. چون هدف ما هم این است که پولی به خانوار بدهیم که بتواند در بازار تقاضایی ایجاد کند و این پول عملاً با نام قرض‌الحسنه خیلی هم می‌تواند کمک کند. پس در دوران رکود بانک‌های قرض‌الحسنه می‌توانند در تقویت تقاضا نقش داشته باشند. این بانک‌ها در دوران رونق هم می‌توانند منابع خود را برای اشتغال‌های کوچک هدایت کنند. هر دو رویکرد به گونه‌ای است که بانک‌های قرض‌الحسنه می‌توانند موفق شوند اما اکنون بیشتر بحث روی تقویت تقاضاست. در این حوزه بانک‌های تجاری و بانک‌های قرض‌الحسنه متفاوت هستند. اگر انتظار داشته باشیم که همه بانک‌های کشور بانک قرض‌الحسنه شوند این خواسته عملی نیست و اصلاً آن بانک‌ها نمی‌توانند چنین کاری کنند. چون قرار نیست بانک‌های تجاری مثلاً منابع ۱۵درصدی جذب کنند که تسهیلات چهاردرصدی بدهند. اگر این کار را بکنند آن وقت باید تسهیلات ۱۸درصدی به بخش تولید بدهند که تولید هم نمی‌تواند این منابع را بازگرداند. حالا اگر بخش مولد ما نمی‌تواند از تولید خود ۱۸ درصد بازده به دست بیاورد بانک‌ها نباید جور آن را بکشند. این یک معادله اقتصادی است اما متاسفانه در کشور ما به این معادله توجه نمی‌کنند و بیشتر از تولید حمایت می‌کنند و بانک‌ها را تحت فشار قرار می‌دهند.
ارسال نظر