کلید «ترافیک» در بودجه 97

به گزارش «دنیای اقتصاد» دولت در قالب تبصره ۱۸ بودجه پیشنهادی سال آینده به صراحت بر افزایش قیمت حامل‌های انرژی اشاره و تاکید کرده منابع درآمدی حاصل از این محل صرف اشتغال‌زایی خواهد شد. سیگنال اولیه از این تبصره که در گزارش روز دوشنبه «دنیای اقتصاد» نیز مورد پیگیری قرار گرفت بر این موضوع تاکید دارد که دولت در قالب لایحه پیشنهادی بودجه برای سال آینده بنا دارد قیمت بنزین را معادل ۵۰۰ تومان(۵۰ درصد) افزایش دهد. به این ترتیب در صورتی که مجلس با پیشنهاد دولت موافقت کند قیمت هر لیتر بنزین از هزار تومان فعلی به ۱۵۰۰ تومان خواهد رسید. در عین حال، اخیرا نیز به دنبال پیشنهاد شهردار تهران برای استفاده از مسیرهای جدید جهت حل بحران‌های پایتخت، سمیع‌الله حسینی مکارم، معاون مالی و اقتصادی شهرداری تهران اعلام کرد: مطابق برنامه‌ریزی‌های انجام شده، شهرداری تهران در قالب یک پیشنهاد از دولت درخواست کرده است در بودجه سال آینده معادل ۱۵ درصد از قیمت فروش بنزین در شهر تهران به‌عنوان مالیات سبز به شهرداری تهران پرداخت شود تا شهرداری تهران منابع حاصل از این مالیات را صرف توسعه حمل و نقل عمومی کند. با ارائه لایحه پیشنهادی بودجه سال ۹۷ از سوی دولت به مجلس در روز یکشنبه که محتوای آن از تصمیم دولت برای کمک به شهرداری تهران در حوزه حمل و نقل عمومی حکایت دارد، آزمون پنج وجهی مجلس برای حل دو بحران پایتخت یعنی ترافیک و آلودگی هوا آغاز شده است. به تعبیر دیگر براساس آنچه شهرداری پیشنهاد داده و دولت در قالب لایحه پیشنهادی بودجه به آن پرداخته است یک گام تا حل بحران اصلی پایتخت یعنی ترافیک باقی‌مانده است.

این گام باید توسط نمایندگان مجلس برای پذیرش این پیشنهادها برداشته شود. در حال حاضر مطابق نظرسنجی‌های انجام شده از شهروندان تهرانی ترافیک و آلودگی هوا دو معضل اصلی پایتخت‌نشینان است. بحران آلودگی هوا اگرچه در ظاهر یک معضل مستقل برای ساکنان این شهر تلقی می‌‌شود اما خود معلول عامل دیگری به نام ترافیک است. کارشناسان شهری معتقدند اگر حجم ترافیک خودروهای شخصی در شهر تهران از طریق توسعه حمل و نقل عمومی کاهش پیدا ‌کند معضل آلودگی هوا نیز خود به خود در یک روند نزولی قرار خواهد گرفت. در حال حاضر یکی از مهم‌ترین دلایل بالابودن ترافیک خودروی شخصی در شهر تهران، پایین بودن هزینه استفاده از خودروی شخصی برای شهروندان است. از این رو استفاده‌کنندگان از خودروی شخصی دو عارضه شامل افزایش حجم ترافیک و بالارفتن شاخص کیفیت هوای شهر از مرز استاندارد را به شهر تحمیل می‌کنند اما متناسب با عارضه تحمیلی به شهر، عوارضی را به شهر پرداخت نمی‌کنند.

این در حالی است که بررسی تجربه‌های جهانی نشان می‌دهد استفاده‌کنندگان از خودروی شخصی عوارضی را تحت عنوان مالیات سبز به شهرداری پرداخت می‌کنند. عوارض سوخت در کشورهای مختلف معادل ۱۰ تا ۵۰ درصد قیمت سوخت است و از آن به‌عنوان مالیات سبز یا عوارض سوخت شهری یاد می‌شود و درآمد حاصل از آن مستقیم به حساب شهرداری‌ها  برای توسعه حمل و نقل عمومی واریز می‌شود.

دریافت عوارض سوخت در سایر شهرهای دنیا چندین تحول مثبت را به دنبال دارد. اولین تحول مثبتی که به دنبال اخذ عوارض تردد در شهرها ایجاد می‌شود، مدیریت تقاضای سفرهای درون شهری است. چراکه با اخذ عوارض تردد، سفرهای زائد درون شهری با خودروی شخصی کاهش می‌یابد، میل به استفاده از خودرو‌های شخصی کم می‌شود و همچنین سهم حمل و نقل عمومی در پوشش سفرهای درون شهری افزایش پیدا می‌کند. دومین تحول که به واسطه تحول اول در شهر ایجاد می‌شود، کنترل آلودگی هوای شهر خواهد بود. از سوی دیگر در راستای برقراری عدالت اجتماعی در شهر، هزینه‌های امکانات و خدمات شهری بر حسب میزان استفاده از آنها از شهروندان دریافت می‌شود که سومین تحول مثبت در شهر را به وجود می‌آورد.

این تجربه جهانی که اخیرا مورد توجه شهرداری تهران نیز قرار گرفته است در قالب یک پیشنهاد از سوی شهرداری به دولت ارائه شده است. آزمونی که هم‌اکنون پیش‌روی نمایندگان مجلس قرار دارد این است که در صورت افزایش ۵۰ درصد قیمت سوخت در کل کشور مطابق با پیشنهاد شهرداری تهران، در پایتخت ۱۵درصد عوارض سوخت از مصرف بنزین اخذ شود تا هزینه استفاده از خودروی شخصی در پایتخت با توجه به حجم ترافیک و آلودگی در این کلان‌شهر، متفاوت از سایر شهرها به شکل واقعی تعریف شود.

اگر پیشنهاد شهرداری تهران مورد موافقت دولت و نمایندگان مجلس قرار گیرد، محاسبات اولیه از سوی مدیران شهری نشان می‌دهد: از آنجا که در حال حاضر روزانه حجم بالایی بنزین معادل ۱۶ میلیون لیتر در شهر تهران استفاده می‌شود و همچنین بیش از ۵۵ درصد از سفرهای روزانه در شهر تهران با استفاده از خودروی شخصی انجام می‌شود اخذ این نوع مالیات می‌تواند سالانه دست‌کم یک‌هزار میلیارد تومان منابع درآمدی پایدار نصیب شهر تهران کند. به این ترتیب کسری شدید موردنیاز برای تامین اعتبار مالی توسعه مترو از این طریق تامین خواهد شد.

مطالعاتی که از سوی مرکز مطالعات شهرداری تهران انجام شده نشان می‌دهد اگر قیمت بنزین تا سطح واقعی افزایش پیدا کند و معادل ۱۵ درصد از قیمت فعلی بنزین به‌عنوان عوارض سوخت یا همان مالیات سبز به شهرداری تهران پرداخت شود؛ بخش قابل توجهی از ترافیک شهر تهران تحت تاثیر کاهش استفاده از خودروی شخصی کاهش پیدا می‌کند و به دنبال با کاهش استفاده از خودروی شخصی و کاهش ترافیک روزانه، آلودگی هوای شهر تهران نیز کاهش می‌یابد.

مطالعات کارشناسی نشان می‌دهد: اخذ هر ۱۰ درصد عوارض تردد بین ۱۵ تا ۲۰ درصد منابع مالی پایدار به بودجه شهرداری اضافه می‌کند. همچنین به ازای هر ۱۰ درصد افزایش عوارض تردد، یک درصد آلودگی هوا و یک درصد حجم ذرات آلاینده کاهش پیدا می‌کند. در عین حال پس از اخذ عوارض تردد به ازای هر ۱۰ درصد افزایش این نوع عوارض میزان مصرف خودرو ۵ درصد پایین می‌آید. بررسی‌ها  در دنیا حاکی از آن است شهرهایی که در سال‌های گذشته عوارض تردد را برای اولین‌بار دریافت می‌کنند ازدحام ترافیکی آنها ۷۵ درصد کاهش پیدا کرده است و افزایش قیمت سوخت اثر آنی بر رفتار ترافیکی در شهر دارد.

علاوه بر این وجه نخست که به‌صورت پیشنهاد از سوی شهرداری به دولت ارائه شده، چهار وجه و تدبیر دیگر نیز پیش‌روی نمایندگان مجلس قرار دارد که به‌صورت مستقیم در لایحه بودجه سال ۹۷ در راستای توسعه حمل و نقل عمومی پایتخت پیش‌بینی شده که مهم‌ترین آن شکست طلسم برداشت از صندوق توسعه ملی به نفع متروی شهر تهران است. به گزارش «دنیای اقتصاد» در قانون سال ۸۸ مصوب مجلس آمده است که معادل ۲ میلیارد دلار از صندوق توسعه ملی به نفع حمل و نقل عمومی شهری برداشت شود. با وجود تصریح بر این موضوع، طی همه سال‌های گذشته چنین اتفاقی به نفع حمل و نقل عمومی شهرها  نیفتاده است. اما دولت دوازدهم در بودجه ۹۷ پیش‌بینی کرده است که از منابع این صندوق در دو مرحله به نفع توسعه حمل و نقل عمومی برداشت شود.

پیش‌بینی شده است در مرحله نخست رقمی معادل ۱۰۰ میلیون دلار و در مرحله دوم رقمی معادل ۳۵۰ میلیون دلار برای توسعه حمل و نقل عمومی تهران و کلان‌شهرها و حمل و نقل ریلی از منابع صندوق توسعه ملی برداشت شود. این میزان اعتبار قرار است از ورودی سال ۹۷ صندوق پرداخت شود. سومین تدبیر پیش‌بینی شده در قالب لایحه بودجه ۹۷ نیز پرداخت رقمی معادل ۲۴۰ میلیارد تومان یارانه بلیت مترو و اتوبوس به شهرداری تهران و سایر شهرها است. علاوه بر این تدبیر دیگری که در محتوای لایحه پیشنهادی دولت برای بودجه سال ۹۷ آمده این است که به شهرداری تهران اجازه داده شده که معادل ۸ هزار میلیارد تومان اوراق مالی در سال ۹۷ برای تامین مالی پروژه‌های حمل و نقل عمومی منتشر کند. براین اساس شهرداری تهران هر اندازه برمبنای این مجوز، اوراق مالی برای توسعه حمل و نقل عمومی منتشر کند باید حداقل ۵۰ درصد اوراق صرف تامین منابع مالی مترو شود. همچنین ۵۰ درصد از اصل و سود اوراق مالی را باید دولت تضمین کند.

در آخرین تدبیر نیز به دولت اجازه داده شده برای احداث قطار حومه‌ای با بخش خصوصی مشارکت کند. از دیدگاه کارشناسان شهری و اقتصادی در حال حاضر یکی از نیازهای اصلی شهر تهران در بحث حمل و نقل عمومی توسعه استفاده از قطار حومه‌ای است؛ چرا که آمارها نشان می‌دهد روزانه حدود ۲ میلیون سفر از شهرهای حومه‌ای و اقماری به پایتخت انجام می‌شود که عمده این سفرها با استفاده از خودروی شخصی صورت می‌‌گیرد. از این رو علاوه بر این مجوز، در قالب لایحه بودجه ۹۷، یک ردیف اعتباری برای مطالعه طرح احداث قطارهای حومه‌ای در مجموعه شهری تهران پیش‌بینی شده است. چنین پیش‌بینی به معنای آن است که دولت بالاخره خود را برای ورود به شبکه ریلی مجموعه شهری تهران متعهد کرده است.

حال با وجود این پنج وجه، یک گام دیگر برای حل بحران ترافیک و آلودگی هوای پایتخت پیش‌روی مجلس قرار دارد. در همین راستا روز گذشته محمدعلی نجفی شهردار تهران از مدیران ارشد شهرداری و اعضای شورای شهر تهران درخواست کرد در قالب تشکیل یک تیم کارشناسی، رایزنی با نمایندگان مجلس را آغاز کنند تا به این ترتیب تا حد امکان موارد ارائه شده در لایحه بودجه سال آینده و همچنین پیشنهاد ارائه شده به دولت در این حوزه مورد پیگیری و موافقت نهایی قرار گیرد. محمدعلی نجفی روز گذشته در جمع خبرنگاران عنوان کرد: دولت جدولی برای استفاده از منابع صندوق توسعه ملی پیش‌بینی کرده که سه مورد از این جدول مواردی است که کلان‌شهرها و شهر تهران به‌طور خاص می‌توانند استفاده کنند.

او در این باره این‌طور توضیح داد: مورد نخست ۲ میلیارد دلار برای برنامه‌های مربوط به آلودگی هوا و محیط زیست و جمع‌آوری پسماند در نظر گرفته شده است. علاوه بر این حدود ۳۵۰ میلیون دلار برای حمل و نقل ریلی و ۱۰۰ میلیون دلار برای حمل و نقل غیر ریلی شهری پیش‌بینی شده است که تهران می‌تواند استفاده کند. به گفته وی همچنین ۱۰۰ میلیون دلار برای نوسازی بافت‌های فرسوده در نظر گرفته شده است.

شهردار تهران با بیان اینکه این دو رقم ۱۰۰ میلیون دلار به نظر ما کم است، اظهار کرد: از این رو به نظر می‌رسد این دو رقم بهتر است با نظر نمایندگان مجلس افزایش پیدا کند در دولت هم مطرح کردیم اما دوستان برای افزایش رای ندادند. اگر این چند مورد به تصویب نمایندگان مجلس برسد و ارقام مقداری افزایش پیدا کند می‌توان سال آینده را سال پر رونق از نظر اجرای فعالیت‌های مختلف و تسریع در اجرای طرح‌های توسعه تهران دانست.

نجفی در عین حال در مورد پیگیری سایر پیشنهادهای ارائه شده به دولت و مجلس نیز گفت: دو، سه پیشنهاد دیگر از قبل با نمایندگان صحبت کردیم که امیدواریم نمایندگان به‌صورت خاص به لایحه اضافه کنند. نجفی با بیان اینکه تیم شهرداری و شورای شهر تهران با همکاری یکدیگر تلاش می‌کنند تا در دو هفته آینده اصلاحیه بودجه ۹۶ شهرداری را انجام دهند، گفت: در میان ۸هزار میلیارد  تومان اوراق مشارکتی که برای کلان‌شهرها در نظر گرفته شده ۴هزار میلیارد تومان آن برای پروژه‌های ریلی اختصاص داده شده است و همچنین تبصره‌ای درخصوص محدوده اجرای طرح LEZ در هیات دولت به تصویب رسیده که براساس این لایحه دولت جدولی را برای استفاده از صندوق توسعه ملی پیشنهاد داده است و براساس این جدول ۲ میلیارد دلار به بحث محیط زیست و آلودگی هوا و پسماند اختصاص داده شده است که ما می‌توانیم از آن استفاده کنیم.

به گزارش «دنیای اقتصاد» کارشناسان شهری معتقدند در صورتی که مجلس با تدابیر پیش‌بینی شده در قالب لایحه بودجه ۹۷ موافقت کند و همین‌طور پیشنهاد شهرداری به دولت برای اختصاص درصدی از قیمت بنزین به‌عنوان عوارض سوخت، سال آتی دولت و شهرداری می‌توانند گام‌ مهمی در راستای کاهش ترافیک و آلودگی هوا از طریق توسعه حمل و نقل عمومی بردارند.