به موضوع «مشارکت» بهخصوص مشارکت محلی به عنوان راهکار توسعه پایدار در ادبیات موضوع توجه ویژهای شده و این جمله بارها نوشته و بیان شده که توسعه پایدار با مشارکت مردم اتفاق میافتد. مردم که در جامعه نقشهای مختلفی را بازی میکنند و در اشکال مختلف گروهی به فعالیت اقتصادی و اجتماعی میپردازند: شرکت خصوصی، شرکت تعاونی، سازمان مردمنهاد و از این قبیل. بدیهی است که دستیابی به شاخصهای اقتصاد سبز و توسعه پایدار به تنهایی از سوی دولت امکانپذیر نیست و نقش مردم، نهادهای مردمی و بنگاههای خصوصی انکارناپذیر است.
در شرایطی که بحرانهای اقتصادی بسیاری از جوامع کوچک و بزرگ را در خاورمیانه و شمال آفریقا با وضعیت ناآرامیهای پیوسته روبهرو ساخته، دولتها در این مناطق بیش از هر زمانی به استیصال دچارند. کاهش چشمگیر درآمدهای ناشی از فروش مواد خام و افت درآمد حاصل از گردشگری موجب شده تا بنیه دولت به کمک به حل مسائل تنزل یابد و همین مورد موجب شده تا زندگی در این منطقه برای ساکنان آن بیش از هر زمانی سخت باشد. در این میان دولتهایی که با کرونا هم درگیرند، در دور باطلی از کاهش درآمد، افزایش هزینه و رشد سختگیری بر عوامل اقتصادی گرفتار شده از اینرو کشورها پیوسته توان کمتری برای بازسازی و توانبخشی طبقات پیدا میکنند.
«وضعیت امروز اقتصاد ایران بهویژه با یورش ویروس کرونا بر همه ابعاد زندگی ایرانیان بهگونهای است که بنگاههای ایرانی باید اندازه مصیبت را درک کنند و توجه داشته باشند که ماندن و زنده ماندن سرافراز ایران ارجمند بستگی به میزان پایبندی گروههای گوناگون جامعه به پیوندهای واقعی و گسترده دارد.» این جملات را حسین سلاحورزی نایبرئیس اتاق بازرگانی ایران پیرامون بار سنگین مسوولیتهای اجتماعی بنگاههای اقتصادی و صنایع بزرگ کشور در مواجهه با ویروس کرونا میگوید. او طی این گفتوگو برای اینکه در این باره به بیراهه نرویم و با این عنوان مسوولیت اجتماعی بنگاهها به امیدواریهای کاذب نرسیم و فضایی تازه علیه بنگاهها پدیدار نشود، ابتدا به فلسفه و پیدایش داستان مسوولیت اجتماعی بنگاهها در برابر شهروندان وقتی با مسائلی چون ویروس کشنده کرونا مواجه میشوند اشاره میکند و پس از آن به بررسی وظایف و انتظارات از آنها میپردازد.
کرونا در ماههای اخیر بحرانهای گستردهای را در جهان ایجاد کرده است؛ بیکاری، افزایش ملیگرایی، رکود تولید و مهمتر از همه تردید در اصول محکم فلسفی که جهان امروز ما بر پایه آنها ساخته شده است. کرونا باعث شد شکافهای موجود در جهان پررنگتر شود.
نایب رئیس پیشین اتاق بازرگانی از زمان شیوع بیماری کرونا تلاش بسیاری در اتصال بخشهای مختلف صنعتی و خدماتی کشور جهت کمک به دولت و آسیبدیدگان از پاندمی داشته و به خوبی از ضعف و قوت شرکتهای ایرانی در بخش مسوولیت اجتماعی آگاه است. تسلط پدرام سلطانی روی مباحث مدیریت بنگاه و پرسش از مسوولیت اجتماعی شرکتی ما را به جاهای جالبی کشاند. او یک راست از طرح نظریه مسوولیت اجتماعی شرکتی در دهه ۷۰ میلادی به عصر کرونا پا گذاشت و با یادآوری مثالهایی نغز از نحوه مداخله اجتماعی شرکتهای بزرگ در دنیا، تجربه ایران در این حوزه را مرور کرد. سلطانی با تجلیل از همکاری خوب بخش خصوصی و اتاق بازرگانی در این زمینه که همزمان با شیوع کرونا به کمک جامعه شتافتند، از همین زاویه به برخی از شرکتهای متمول دولتی انتقاداتی وارد کرد و کمک آنها به جامعه در دوره کرونا را همسطح توان مالی و پشتیبانی آنها ندانست. این فعال اقتصادی معتقد است سرمایهگذاری در مسوولیت اجتماعی شرکتی نهتنها زیان و هزینه نیست که با توجه به تاثیرات شگفتی که در رشد ارزش برند و داراییهای نامشهود دارد، در بلندمدت به سودآوری و فروش بیشتر شرکت منجر میشود.
بررسی روندهای رشد و توسعه اقتصادی و ملزومات آن از آغاز صنعتی شدن جوامع مختلف نشان میدهد این رشد و توسعه به دلیل حرکت در بستر منابع طبیعی و محیط زیست پیش و بیش از هر چیزی این دو بخش را درگیر خود ساخته است. در واقع تحولات ناشی از نوسازی و صنعتی شدن از ابتدای انقلاب صنعتی تمامی ساختارهای محیطی را تحت تاثیر خود قرار داده و با ایجاد رقابت در نیل به صنعتی شدن در میان کشورهای مختلف، این روند به شکل فزایندهای تداوم یافته و تخریب مداوم و مستمر منابع طبیعی و محیط زیست را منجر شده است.
مسوولیت اجتماعی در قبال محیط زیست یک رسالت همگانی و ملی است. این مسوولیت علاوه بر اینکه بر دوش شرکتها، کارخانهها، نهادها و موسسات است، بر دوش تکتک مردم نیز هست. با وجود این برای درک بهتر مسوولیت اجتماعی نیاز به نوعی آموزش همگانی نیز وجود دارد. جامعهای سالمتر است که محیط زیست بهتری داشته باشد. محیط زیست بهتر جز با مسوولیتشناسی جامعه امکانپذیر نیست. بنابراین در بخشهای مختلف میتوان رد پای آموزش و مسوولیتپذیری را شاهد بود. با این حال برای عملی شدن اجرای مسوولیت اجتماعی نیاز به واکاوی دلایل نقص این واقعیت وجود دارد.
کمک بدون چشمداشت به محیط زیست از سوی مردم و شرکتها و نهادها تعریف ساده پذیرش مسوولیت اجتماعی در قبال محیط زیست است. محمد درویش متخصص و فعال محیط زیست میگوید؛ در ایران و بسیاری از کشورهای دنیا اصل قانونی حفاظت همگانی از محیط زیست نشان میدهد از نظر قانونی مساله محیط زیست و مسوولیت اجتماعی به درستی درک شده است اما برخی از موسسات و نهادها تلاش دارند با هزینههای اندک در حمایت از سازمانهای محیط زیستی یا چاپ بروشور و کتاب، آلودگی عمیق حاصل از فعالیت خود را پنهان کنند که این نوعی فساد است که به آن سبزشویی گفته میشود. به باور او این سبزشویی آفتی است که باید هرچه سریعتر با آن برخورد شود و محیط زیست به عنوان یک مساله همگانی مورد توجه همه باشد و مسوولیت اجتماعی را در قبال آن به خوبی اجرا کنیم.
بر اساس جدیدترین گزارش سازمان بینالمللی کار (منتشرشده در ۱۹ فروردین ۱۳۹۹)۱ از مجموع ۳/ ۳ میلیارد شاغل در کل جهان، با توجه به شرایط جدید ایجادشده حدود ۴۱ درصد مشاغل از آسیبهای احتمالی در کوتاهمدت مصون میمانند و حدود ۴۹ درصد مشاغل در کل جهان در معرض شوک جدی ناشی از همهگیری قرار دارند.
طی دو دهه گذشته اقتصاد ایران تحولات متفاوتی را تجربه کرده است و رویکردهای مختلف در حوزه سیاستگذاری کلان کشور اثرات آن را بر بسیاری از شئون اقتصاد خانوادههای ایرانی داشته است. شاید بتوان مساله تورم و بیکاری را دو دغدغهای دانست که تقریباً همهساله در صدر مشکلات ایرانیان قرار داشته است. طی ۱۵ساله منتهی به سال ۱۳۹۹ نرخ تورم با توجه به کسریهای مزمن هرساله بودجه و اثرات بیرونی مانند شوکهای ناشی از تحریمها در بازه ۹ درصد تا نزدیک به ۴۰ درصد نوسانات زیادی داشته است و درآمدها و هزینههای خانوارها بالاخص دهکهای پایین درآمدی را هرساله با ضربات مهلکی مواجه ساخته است.
علیاصغر سعیدی جامعهشناس معتقد است دلیل غافلگیری جوامع در برابر کرونا، عدم شناخت این نوع بیماری بود که آن هم ناشی از این است که نظامهای بهداشتی سالهاست روی موقعیت همهگیری یک بیماری متمرکز نیستند و سرمایهگذاریها بیشتر بر روی بیماریهای مزمن و برخی بیماریهای ناشی از جهانی شدن مانند ایدز و... استوار بوده است. این استاد دانشگاه واکنش کشورها به این بحران را محافظهکارانه میداند و میگوید کشورها در آغاز میخواستند بین تثبیت اقتصاد یا سیاست و کنترل این بیماری یکی را انتخاب کنند اما در واکنش نهایی این تردید از بین رفت و سیاست کنترل این بیماری، به هر هزینهای، انتخاب شد.
شستا در تلاش است یک شهروند خوب باشد. شهروند خوب در تعریف مدیرعامل شستا به معنای شرکتی است که تمام مسوولیتهای اجتماعی، تعهدات مالیاتی و حقوق و بیمه کارکنانش را بهموقع پرداخت کند و به مسوولیتهای محیط زیستیاش نیز پایبند باشد؛ به همین روی از منظر مدیریت شستا، مسوولیت اجتماعی شرکتها اشاره جدی به مقوله تاثیرات اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی شرکتها بر اعضای جامعه دارد.
شیوع ویروس کرونا و همهگیری آن آزمونی برای حضور بنگاهها در اجرای بار مسوولیت اجتماعی در جامعه بود. سرعت همهگیری این بیماری در شرایطی رقم خورد که درمان این بیماری هنوز به راهحل قطعی نرسیده و همین امر چالش این بیماری را دوچندان کرده است. در این بین شرکتهای گروه دارویی تامین که از زیرمجموعههای شستا هستند با برنامهریزی و حضور به موقع برای تهیه انواع داروهای مورد نیاز و همچنین مواد ضدعفونیکننده وارد عمل شدند. طی سه ماه گذشته این گروه رویکرد تامین اقلام مورد نیاز و توزیع گسترده این مواد را در دستور کار قرار داده تا بتواند بخش قابل توجهی از این اقلام را به دست مصرفکنندگان برساند. دکتر پویا فرهت مدیرعامل گروه دارویی تامین در این گفتوگو به گوشهای از آنچه در این سه ماه در این هلدینگ دارویی شستا انجام شد، اشاره کرده است که با هم میخوانیم.
ویروس کرونا مسوولیت اجتماعی شرکتها را به آزمایش گذاشته است. به عنوان مثال در ایالات متحده آمریکا برای میلیونها خانواده، اقدام دولت برای کمکهای مالی مستقیم به آنها خیلی دیر انجام گرفت. زمانی که اقتصاد ایالات متحده وارد دوران «لاکداون» شد، چند هفته طول کشید تا دولت این کشور بستههای نجات اقتصادیاش را برای کمک به خانوارها و کسبوکارها بفرستد. وقتی چیزی همچون بحران کرونا رخ میدهد، کسبوکارها ممکن است بتوانند مخارجشان را به تاخیر بیندازند یا هزینههایشان را کاهش دهند و سعی کنند سرپا بمانند، اما کارکنان آنها که درآمدشان را با شیوع کرونا از دست دادند (آن هم بدون اینکه اطلاعیهای مبنی بر قطع شدن درآمدشان دریافت کنند) چنین امکانی را ندارند. آنها نمیتوانند مخارج روزانهشان را به تاخیر بیندازند یا از هزینههای ضروریشان بزنند. خانوادهای را تصور کنید که بدون حقوق ماهانهاش نمیتواند حتی از پس هزینههای خوراک و مسکن برآید.
میگویند فقر که از یک در داخل میشود، ایمان از در دیگر خارج میشود؛ محیط زیست که هیچ! بحران کرونا، محیط زیست را بیش از قبل به خطر انداخته است. مسوولیتهای اجتماعی زیستمحیطی کسبوکارها و کشورها با شیوع ویروس کرونا به حاشیه رفته و با مسیری که دنیا در پیش گرفته، محیط زیست بسیار بیشتر از قبل مورد بیتوجهی قرار خواهد گرفت.
با شیوع ویروس کرونا، کسبوکارهای آنلاین قدرت بیشتری گرفتند. قدرت بیشتر، مسوولیت بیشتر را هم به همراه دارد. یکی از غولهای تجارت الکترونیک در دنیا، شرکت آمازون است. زمانی که ویروس کرونا مردم را مجبور کرد در خانههایشان بمانند و بسیاری از کسبوکارها مجبور شدند فعالیتهایشان را متوقف کنند، شرکت آمازون مزایای تجاری قابل توجهی را به دست آورد.
یک سال از تولد برند جی پلاس میگذرد. اولین محصول عرضه شده با برند جیپلاس، تلویزیون تولیدی این شرکت بود که با استقبال خوبی روبرو شد. پس از آن ماشین لباسشویی و انواع یخچال و ساید، روانه بازار شدند. علاوهبرآن در حوزه کالاهای دیجیتال، گوشی تلفن همراه، مانیتور و کیبورد و ماوس جیپلاس با استقبال بسیار خوبی روبرو شدند و به زودی شاهد عرضه کولرهای گازی خانگی و ماشین ظرفشویی نیز خواهیم بود. در مجموع ۱۳ گروه محصول در اختیار مصرفکنندگان نهایی قرار گرفته است. گفتوگو با دکتر امیرعباس کائینی مدیر اجرایی گروه گلدیران را در ادامه میخوانید:
سازمانها یکی از اجزای مهم و بنیادین پیکره اجتماعی بشر امروزی هستند و در رسیدن به یک پیکره متعادل و متناسب جهانی، نقشها و وظایفی چند سویه دارند. بنگاه های اقتصادی برای ایفای تعهدات خود در حوزۀ مسوولیت اجتماعی، ارزشهای خویش را ابراز و اطمینان حاصل میکنند که این تعهدات در سراسر سازمان جاری شوند. به این ترتیب، مسوولیتپذیری اجتماعی برای آنان مزایای دوجانبهای خواهد داشت؛ به طوری که هم سازمان از رویکرد اخلاقیتر و منسجمتری نفع میبرد و هم جامعه نظر و برداشت بهتری از عملکرد و نقاط قوت سازمان خواهد داشت.
مفهوم مسوولیت اجتماعی شرکتها یعنی چگونه از طریق کسبوکار مسوولانه ایجاد ثروت کنیم. بنابراین مسوولیت اجتماعی شرکتها رفتارهای تجاری شرکت در حوزه کارکنان، مشتریان، پیمانکاران، محیط زیست و جامعه را شامل میشود. از این رو یک رابطه برنده برنده و خلق ارزش مشترک هم برای جامعه و هم برای بنگاه، زیربنای مفهومی موضوع مسوولیت شرکتی است. آنچه واضح است ، موفقیت کسب و کار با پیشرفت جامعه متصل است میدکو نیز با توجه به اهمیت این موضوع رویکرد خود را در دستورالعمل رفتاری کسب و کار تبیین کرد به گونه ای که توانائی میدکو در برقراری رابطه شفاف با اقشاری که در آن محیط زندگی میکنند، برای موقعیت آتی شرکت دارای اهمیت کلیدی دارد. هدف هلدینگ میدکو این است که در محیط و محلی که کار میکند مورد احترام اقشار مختلف جامعه بوده و بهعنوان یک شرکت نمونه و ارزشمند شناخته شود برای نیل به این هدف میدکو به صورت منظم، باز و صادقانه با مردمی که متأثر از فعالیتهای ما میباشند ارتباط برقرار کرده و نظرات و ملاحظات آنها را در تصمیماتش مدنظر قرار میدهد.
مسوولیت اجتماعی شرکتهای صنعتی مانند دیگر ارگانها و نهادها و حتی اشخاص برای بهبود کیفیت زندگی و حفظ محیطزیست، ایجاب کرده که شرکت صنعتی ذوبآهن اصفهان نیز به دلیل نوع فعالیت در زمینه تولید فولاد و... به سمت بهبود شرایط زیستمحیطی برود. این اتفاق از محیط پیرامون مثل کاشت درختان و ایجاد فضای سبز گرفته تا تلاش برای کاهش گازهای گلخانهای و مدیریت زیستمحیطی کورهها و منابع تولید آلاینده پیش رفته است. آموزش نیروهای انسانی در حوزه حفظ محیط زیست بهخصوص مدیریت آلایندهها نیز در دستور کار این شرکت اقتصادی است.
شرکت فولاد مبارکه نیز مانند دیگر پیشگامان عرصۀ مسوولیتهای اجتماعی، همواره در برنامههای خود مسوولیت اجتماعی را یک اصل محوری در نظر گرفته است. با این دیدگاه، شرکت فراتر از دستیابی به حداکثر تولید، ارزشآفرینی برای ذینفعان و مخاطبان خود را به هیچ عنوان ناقض سودآوری شرکت قلمداد نمیکند و بهخوبی میداند سازمان متعالی با عمل به مسوولیتهای اجتماعی خود در مسیر پایداری گام برمیدارد.
بانک سینا در راستای ایفای رسالت و مسوولیتهای اجتماعی با توجه به شرایط خاص ناشی از بحران ویروس کرونا برای یاری رسانی به شبکه بهداشت کشور اقدامات اساسی و مهمی را در چندین مرحله و در زمینه های مختلف انجام داده که نتایج مناسبی نیز به همراه داشته است.
اصلی ترین و بزر گترین ذ ینفع هر سازمان یا شرکتی، جامعه است. در این باره، تعامل مستقیم و بی واسطه سازمان با جامعه و ارزیابی ریسکها و مسائلی که ممکن است برای جامعه یا بخشی از آن در اثر فعالیت های سازمان به وجود آید، ضروری است.
در شرایط اضطراری نظیر پاندمی کرونا که فوریتها و سرعت عمل بالایی برای امدادرسانی مورد نیاز است، علاوه بر نقش اساسی و مهم دولت، مسوولیت های اجتماعی بنگاههای اقتصادی بزرگ نیز برجسته میشود.
از اواخر بهمن ماه سال ۱۳۹۸ که ویروس Covid ۱۹ یا کرونا در کشور مشاهده و اخطار و توصیه های بهداشتی از طرف مسوولین ابلاغ گردید، مدیریت شرکت عمران مومان چابهار ضمن داشتن کارگاه های متعدد استخراج، بهره برداری و فرآوری مواد معدنی در نقاط مختلف کشور که همگی دایر و مشغول فعالیتند ، با احساس مسوولیت اجتماعی در عرصه تولید و سازندگی کشور ، جهت جلوگیری از توقف تولید و انجام تعهدات، اقدام به رعایت تمامی پروتکلها و دستورالعمل های وزارت بهداشت و ستاد مبارزه با کرونا در خصوص محافظت از کلیه پرسنل و ضدعفونی بودن محیط کار در مقابله با این بیماری مبنی بر تحویل به موقع محصول و بار به خریداران و مشتریان نموده و در این راستا، نسبت به تهیه و تامین کلیه لوازم و مایحتاج بهداشتی ، اعم از تب سنج و ماسک و دستکش و مواد ضدعفونی کننده و در اختیار گذاری آنها جهت تمامی پرسنل شرکت ، اقدام عاجل صورت گرفت و با تعیین و انتخاب یک نفر با شرح وظایف خاصی که تمام مسوولیت های فوق را بپوشاند، پیشگیری های لازم را مد نظر قرار داد. همچنین اقدامات و مراقبت های بهداشتی روزانه و متداومی در حال انجام است که بخشی از آنها را می توان مختصرا در ذیل برشمرد:
با گسترش بیش از پیش تأثیرگذاری سازمانها بر محورهای تشکیلدهندهی توسعه پایدار، یعنی «اقتصاد»، «جامعه» و «محیطزیست»، در دهههای اخیر، مفهومی به نام مسوولیت اجتماعی سازمانها وارد ادبیات دنیای مدیریت شده است. مسوولیت اجتماعی سازمانها از این سخن میگوید که سازمانها فقط در مقابل سهامدارانشان مسئول نیستند. بلکه سازمانها در ارتباط با ذینفعان دیگری نیز مسوولیت دارند که بایستی آنها را هم در تصمیمگیریهای خود لحاظ کنند. این موضوع، فقط جنبه اخلاقی ندارد. چرا که در نظر نگرفتن این انتظارات مشروع، جدای از نارضایتی و ایجاد چالش با ذینفعان، سوددهی اقتصادی بلندمدت سهامداران سازمان را نیز به خطر می اندازد و بر شهرت و برند سازمان نیز اثر میگذارد.
در دهه های اخیر و با گسترش روز افزون اثرگذاری سازمان ها بر محورهای تشکیل دهنده توسعه پایدار یعنی اقتصاد، جامعه و محیط زیست، مفهومی به نام مسوولیت اجتماعی در سازمانها نهادینه شده است. شرکت سیمان هرمزگان همواره خود را در قبال جوامع محلی مسئول می داند چرا که از منابع انسانی و طبیعی و اقتصادی آن استفاده می کنند. این شرکت همچون دیگر سازمان های پیشرو علاوه بر دغدغه سوددهی اقتصادی برای سهامداران، برنامه های ویژه ای را در راستای مسوولیت های اجتماعی برای سایر ذینفعان شرکت اعم از کارکنان، مشتریان، جوامع محلی، محیط زیست، رسانه ها، نهادهای مردمی، شهروندان ، دولت و … اجرا میکند. این شرکت با توجه به پیشینه خود در این حوزه و به جهت ارائه برنامه پایدار و جامع مسوولیت پذیری شرکتی و داشتن تعهد نسبت به عملکرد کسب و کار در حوزه های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی در سومین جایزه مسوولیت اجتماعی و توسعه پایدار بنگاههای اقتصادی موفق به دریافت نشان برتر شد.