مسوولیت اجتماعی سازمان‌ها؛ الزام یا اختیار؟
این مسأله باعث شده بسیاری از شرکت‌های بزرگ، در کنار عملکرد اقتصادی، پیامدهای اجتماعی و محیط‌زیستی فعالیتهای خود را نیز به طور جدی زیر نظر بگیرند. مسوولیت اجتماعی سازمان‌ها موضوعی فراتر از کار خیریه است، موضوعات متنوعی را در بر می‌گیرد و در دنیای امروز جزء جدایی ناپذیری از برنامه‌ی راهبردی سازمان‌ها و شیوه‌ی کسب وکار آنها است. در این میان باید گفت که مفهوم «پایداری بنگاه» پیشروترین و جامع‌ترین اصطلاح مرتبط با مسوولیت اجتماعی سازمان‌ها بوده و به این معنی به کار می رود: «ایجاد ارزش بلندمدت برای سازمان و ذینفعان آن با در نظر گرفتن تمامی ابعاد فعالیتهای سازمان در جنبه‌های محیط‌زیستی، اجتماعی و اقتصادی». این تعریف، هم راستا با پراهمیت شدن موضوع «توسعه پایدار» در عرصه‌ی جهانی و منطقه‌ای است. ایران، کشور ما نیز به عنوان کشوری در حال توسعه، به طور جدی با مسائل و چالش‌های مرتبط با توسعه پایدار درگیر است و سازمان‌های ایرانی، با عملکرد مسئولانه خود در قبال جامعه، محیط‌زیست و اقتصاد، می‌توانند نقش مهمی در هدایت فرآیند توسعه در کشور به سمت پایداری بر عهده گیرند.
بسیاری از شرکت‌ها در کنار گزارش‌های مالی خود، به طور داوطلبانه گزارشی از اقدامات، رویکردها و شاخص‌های عملکردی خود در زمینه مسوولیت‌های اجتماعی را نیز برای مخاطبان خود تهیه و منتشر می‌کنند. انتشار این گزارش‌ها در برخی کشورها نظیر هند حتی از الزامات قانونی به شمار می‌رود. بسیاری معتقدند که این گزارش‌ها در آینده نزدیک با گزارش‌های مالی سالانه شرکت‌ها ادغام شده و تحت یک گزارش واحد ارائه شوند. نتایج یک مطالعه بر روی صد بنگاه اول اقتصادی در 49 کشور دنیا( جمعا 4900 بنگاه) نشان می‌دهد در این کشورها به طور میانگین 75 شرکت از صد شرکت بزرگ این گزارش را به صورت استاندارد منتشر می‌کنند. این عدد در هند 99، نیجریه 88، ترکیه 50، امارات 44، عمان 30 و قزاقستان 25 بوده و این در حالی است که در ایران تنها 4 بنگاه از صد بنگاه اول این گزارش را منتشر کرده‌اند. این اختلاف فاحش با منطقه و کشورهای هم‌تراز، نشان از کم اهمیتی این موضوع نزد سازمان‌های ایرانی دارد.
گروه ماهتاب
گروه ماهتاب به عنوان یکی از سازمان‌های پیشگام در ایران از ابتدای تأسیس تاکنون براساس یک برنامه‌ی مشخص، نقش اجتماعی خود را در کنار فعالیت اصلی خود داشته است. گروه ماهتاب در سال 1380 تأسیس شده و فعالیت اصلی آن بر احداث نیروگاه و تولید برق متمرکز شده است. مدیران این گروه معتقدند هر فعالیت اقتصادی سودآوری برای شرکت می‌بایست منفعتی نیز برای جامعه محلی ایجاد نماید. نقش‌آفرینی اجتماعی و الگوسازی‌های منتج از آن، یکی از ارزش‌های بنیادین گروه تلقی می‌شود. با همین نگاه، از بدو تأسیس شرکت، برنامه‌ریزی و اجرای نظام‌مند فعالیتهای اجتماعی در محدوده نیروگاه‌ها و پروژه‌های شرکت، سرلوحه اقدامات آن قرار گرفته است. به موازات هر پروژه نیروگاهی، زمینه‌یابی و مطالعات فراگیر جهت اجرای فعالیتهای اجتماعی اثرگذار و جریان‌ساز به طور مداوم و مستمر انجام می‌شود. قرار گرفتن در جایگاه یک الگوی سرآمد و موفق در تعهد و عمل به مسوولیت‌های اجتماعی شرکتی، آرمانیست که ماهتاب برای دستیابی به آن پیگیر و فعال است. با افزایش حجم فعالیتهای اجتماعی این گروه در سال‌های اخیر و تأکید بر سیاست برون‌سپاری در گروه ماهتاب، هم‌زمان با تاسیس بنیاد نیکوکاری ماهتاب سازان ایرانیان در سال 1396، راهبری و اجرای فعالیتهای اجتماعی گروه ماهتاب به این بنیاد محول شده است. همچنین پروژه‌های جدید و سایر فعالیتهای نیکوکارانه منطبق با اساسنامه تعریف و اجرایی می‌گردد.
بنیاد ماهتاب
بنیاد ماهتاب سازمانی مردم‌نهاد، غیرانتفاعی، غیرسیاسی و غیردولتی است که در حوزه‌های نیکوکارانه به فعالیت می‌پردازد. با احداث بنیاد ماهتاب علاوه بر تمرکز سازمانی بیشتر بر روی موضوع مهم مسوولیت‌های اجتماعی، ضمن استقلال نسبی این بخش از فعالیتهای جاری سازمانی، همکاری با سایر سمن‌ها و سازمان‌ها افزایش یافته است. همچنین در چشم‌انداز ده ساله، این بنیاد یک سازمان مردم نهاد با امکان جذب منابع مالی و حمایتی برون سازمانی و فعال در حداقل ده استان ایران خواهد بود که با نوآوری، الگوسازی و اهرم کردن منابع، نقش خود را در توسعه پایدار ایران ایفا کرده است.
یکی از مأموریت‌های اصلی بنیاد ماهتاب نوآوری و الگوسازی در نحوه ایفای مسوولیت اجتماعی است. آموزش، محیط‌زیست، اشتغال پایدار و بهداشت چهار حوزه‌ای است که بنیاد ماهتاب تاکنون در آن فعالیت داشته است. در انتخاب این حوزه‌ها سعی شده است تا فعالیت‌ها در راستای توسعه پایدار منطقه باشند.
پروژه‌های اجتماعی
مدرسه فردا (آموزش)
مدرسه فردا در داخل نیروگاه رودشور و در کیلومتر 43 آزادراه تهران-ساوه در شهرستان زرندیه استان مرکزی واقع شده است. این مرکز دارای 600 متر مربع فضای سرپوشیده و 450 مترمربع فضای روباز است. این مدرسه که حاصل سه سال کار پژوهشی در خصوص روش‌های نوین آموزشی است، بر اساس الگوی آموزشی مونته سوری طراحی شده است و به سبک روش‌های نوین آموزشی، ماهیت کارگاهی دارد. شعار این مدرسه «اختیار، انتخاب و خلاقیت» است. در مدرسه فردا شرایط محیطی به گونه‌ای مهیا شده است که کودکان آزادی عمل داشته و در برابر فعالیتهای متنوع و تجارب تازه، انتخاب کردن را تمرین کنند. مخاطبان مدرسه فردا، دانش‌آموزان مهدکودک تا پایه سوم ابتدایی هستند. الگوسازی برای معلمین و سایر متولیان آموزشی نیز از اهداف اصلی این مجموعه است.
پارک‌های انرژی (آموزش)
اولین پارک انرژی گروه ماهتاب در داخل نیروگاه رودشور با فضای مسقف 500 متر مربع و فضای باز 1500 مترمربع و در تیر 1396 به بهره‌برداری رسید. پارک انرژی نیروگاه رودشور مرکزی تفریحی آموزشی برای دانش‌آموزان پایه چهارم تا دوازدهم است. انتقال مفاهیم مد نظر پارک انرژی به دانش‌آموزان به گونه‌ای است که کسب تجربه با تمام حواس پنجگانه صورت گیرد. همچنین، بر تجربه‌اندوزی دانش‌آموزان بر پایه بازی و کنجکاوی طبیعی تاکید می‌شود. پارک انرژی شوباد که در آبان 1397 به بهره‌برداری رسیده است در داخل نیروگاه شوباد واقع در شهرستان کهنوج در جنوب استان کرمان با فضای مسقف 400 متر مربع و فضای باز 750 مترمربع ساخته شده و مورد استقبال چشمگیر مدارس منطقه قرار گرفته است. مربیان و معلمان مدارس به همراه دانش‌آموزان و با تعیین وقت قبلی، در قالب اردوهای نیمروزه در این مجموعه‌ها حضور مییابند. بازدیدهای این مجموعه‌ها کاملاً رایگان است، اما برای فرهنگ‌سازی و ایجاد حس مسوولیت در کودکان و نوجوانان نسبت به محیط‌زیست، زباله‌های پلاستیکی جمع‌آوری شده توسط دانش‌آموزان به‌عنوان ورودی دریافت می‌شود.
همچنین با حفظ رویکرد الگوسازی، ایده احداث پارک‌های انرژی در مجاورت نیروگاه‌ها توسط گروه ماهتاب به سایر نیروگاه ها ارائه شد و در چند نیروگاه دیگر نیز در مراحل مطالعه و یا اجرا قرار دارد.
گردهمایی سالانه مدیران نیروگاه‌های کشور (آموزش)
یکی از اهداف گروه ماهتاب ایجاد تحول و نوآوری در صنعت بهره‌برداری و تعمیر و نگهداری نیروگاهی کشور با استفاده از ابزارها و روش‌های نوین و اثربخش مدیریتی و نیز به اشتراک‌گذاری تجارب برتر است. در همین راستا از سال ۱۳۸۹ و به صورت سالانه، گردهمایی آموزشی برای مدیران نیروگاه‌های سراسر کشور در محل نیروگاه رودشور برگزار می‌شود و از افراد برجسته مراکز علمی و صنعتی از داخل یا خارج کشور برای ارائه سخنرانی دعوت به عمل می‌آید.
پویش کهنوج بدون پلاستیک (محیط‌زیست)
تعداد چشمگیر دانش‌آموزان بازدیدکننده از پارک انرژی شوباد، انگیزه‌ای شد تا این ظرفیت با جذب مشارکت سایر شهروندان برای موضوع حیاتی محیط‌زیست شهر هشتاد هزار نفری کهنوج به کار گرفته شود.
چشم‌انداز این پویش، تبدیل کهنوج به شهر نمونه و دوست‌دار محیط‌زیست در زمینه زباله به‌ویژه زباله‌های پلاستیکی است. پویش کهنوج بدون پلاستیک یک برنامه مستمر است و به صورت دوره‌ای، برنامه زمانبندی این طرح تدوین و اجرا می‌شود.
در همه بخش‌های پویش تلاش شده است تا حد ممکن مشارکت افراد، مقامات و سازمان‌های محلی جذب شود و ضمن افزایش پایداری پویش، کهنوج بتواند الگویی برای سایر شهرها باشد. در این زمینه بنیاد ماهتاب در تلاش است تا با همکاری شهرداری کهنوج این شهر را برای دریافت نشان «شهر یادگیرنده» سازمان یونسکو نامزد نماید.
احداث نیروگاه‌های خورشیدی برای بانوان سرپرست خانوار (اشتغال پایدار)
با توجه به مصوبه هیأت دولت در خصوص خرید تضمینی بیست ساله برق تولید شده از نیروگاه‌های خورشیدی 5 کیلوواتی، فرصتی بود تا بنیاد ماهتاب با دسترسی به توان تخصصی و مدیریتی گروه ماهتاب در زمینه توسعه طرح‌های نیروگاهی، ایجاد درآمد پایدار برای اقشار محروم مناطق آفتاب‌خیز استان کرمان را در دستور کار قرار دهد.
در گام اول، این طرح نوآورانه و فنآورانه بصورت پایلوت اجرا شد تا با بهره‌گیری از تجارب حاصل آن و شناسایی نقاط ضعف و قوت، به اجرای کامل طرح در جامعه هدف اقدام شود. لذا در سال 1396 با مشارکت بنیاد ماهتاب و کمیته امداد امام خمینی (ره) استان کرمان در قالب یک پروژه پایلوت، 11 نیروگاه خورشیدی احداث و به بهره‌برداری رسید.
نظر به موفقیت طرح پایلوت احداث نیروگاه‌های خورشیدی برای بانوان سرپرست خانوار تحت پوشش کمیته امداد، در نیمسال دوم سال 1396، بنیاد نیکوکاری توافقنامه‌ای را با کمیته امداد امام خمینی (ره) استان کرمان جهت مدیریت احداث 2000 نیروگاه خورشیدی برای بانوان سرپرست خانوار استان کرمان منعقد نمود که در فاز اول این پروژه تعداد 520 نیروگاه خورشیدی در 9 شهرستان و 125 روستای استان کرمان در طول یک مسیر 800 کیلومتری در روزهای پایانی سال 1397 افتتاح و وارد چرخه‌ی تولید برق کشور گردید.
در این پروژه به هر مددجو وام قرض‌الحسنه با بازپرداخت 5 ساله از منابع کمیته امداد و بانک صنعت و معدن تعلق گرفته است که هزینه خرید و نصب نیروگاه از محل این وام تأمین شده است.
تا پنج سال به طور متوسط حدود 70 درصد از درآمد فروش برق کسر و اقساط وام پرداخت می‌گردد. پس از پنج سال کل درآمد فروش برق به مددجو خواهد رسید و هزینه جزئی بابت تعمیر و نگهداری تجهیزات بر عهده مددجو خواهد بود. این طرح درآمد خانوارهای تحت پوشش را در پنج سال اول دو برابر و پس از پنج سال به بیش از پنج برابر (به قیمت‌های ثابت) افزایش می‌دهد و این خانوارها را بعد از پنج سال با داشتن درآمد پایدار پانزده ساله از پوشش کمیته امداد خارج خواهد کرد. در این پروژه نیز بنیاد ماهتاب توانست الگوی مناسبی از همکاری و حفظ منافع ذینفعان اعم از بخش دولتی (کمیته امداد)، بخش خصوصی (بنیاد ماهتاب، شرکت‌های مشاور، پیمانکار و حامیان) و تأمین‌کننده‌ی مالی (بانک) ارائه نماید.
کمک به اشتغال مجدد هموطنان زلزله‌زده (اشتغال پایدار)
پس از زلزله استان کرمانشاه، پروژه ساخت جایگاه دام برای ساکنین یکی از روستاهای شهرستان ثلاث باباجانی در ابتدای بهمن ماه 1396 تعریف و در سریع‌ترین زمان ممکن به اجرا درآمد. ظرف مدت 45 روز، تعداد 65 جایگاه دام مقاوم در برابر زلزله برای کلیه‌ی خانوارهای ساکن روستا احداث شد و به مالکین محلی تحویل گردید. در این روستا، دامداری عمدهترین منبع درآمد و اشتغال مردم است، لذا جایگاه دام به نوعی ابزار تولید مردم و پیش‌نیاز اشتغال آنان است. لازم به ذکر است پس از اتمام موفقیت‌آمیز پروژه در روستای قوله‌رش‌والی، جریانی ایجاد شد تا با مشارکت خیّرینی دیگر، در این منطقه مجموعاً 548 جایگاه دام احداث گردد.
کمک به درمان کودکان (بهداشت)
گروه ماهتاب از سال 1387 تا 1397 و بنیاد ماهتاب از سال 1397 تاکنون با خیریه بین‌المللی "زنجیره امید" در قالب عقد تفاهم‌نامه‌های سالانه همکاری داشته است. مطابق این تفاهم‌نامه‌ها هزینه‌های درمان و جراحی بیماران مورد معرفی از سوی زنجیره امید در 7 استانی که گروه ماهتاب در آنها نیروگاه دارد از سوی گروه ماهتاب تأمین می‌شود. این مدل همکاری می‌تواند الگویی باشد برای بنگاه‌هایی که به لحاظ سازمانی علاقه‌ای به ایجاد واحد مجزا برای ایفای مسوولیت اجتماعی ندارند. آنها می توانند با کمک مالی به سمن‌ها و خیریه‌های موفق، این نقش را ایفا کنند و به نوعی مسوولیت‌های اجتماعی شرکت خود را برون‌سپاری کنند.گروه ماهتاب به عنوان یکی از پیشتازان حوزه‌ی مسوولیت‌های اجتماعی شرکتی، معتقد است این حوزه بسیار کمتر از آنچه باید و شاید مورد توجه قرار گرفته است. لذا همواره در جهت گسترش فرهنگ ایفای مسوولیت اجتماعی بین سازمان‌های ایرانی تلاش کرده و در این زمینه از سایر سازمان‌ها و سمن‌ها دعوت به همکاری و اشتراک تجارب می‌نماید.
***
برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص پروژه‌های اجتماعی معرفی شده می‌توانید به وب‌سایت گروه ماهتاب و بنیاد ماهتاب به نشانی‌های زیر مراجعه فرمایید:
www.mah-taab.com
www.mahtaabsazan.com
