امروزه در اثر برخی مسائل حاکم بر کشورمان، بسیاری از صنایع با مشکلات دستوپنجه نرم میکنند. این مشکلات در بخش صنایع غذایی، به دلیل حساسیت بیشتری که برای آن قائل هستیم، پررنگتر میشود. حال در میان صنایع غذایی، این مشکلات در صنعت نان چه برای تولیدکننده و چه برای مصرفکننده بسیار آزاردهندهتر است. چراکه نان قوت غالب مردم بهشمار میرود و سرانه مصرف آن در کشور ما بسیار متفاوت با کشورهای دیگر است. خب در این میان دولت هم از بودجه و سیاستهای داخلی و خارجی خود تبعیت میکند. همچنین صدور بخشنامهها و مصوبههای نامناسب و همچنین بهکارگیری افرادی که در این صنعت تخصص لازم را ندارند، مشکل را چند برابر میکند.
تخممرغ یکی از مهمترین مواد غذایی در سبد غذایی مردم ایران و جهان است. تغذیه سالم و متعادل شامل تنوع در مصرف مواد غذایی مختلف نیز هست که مصرف تخممرغ در سبد غذایی مردم ایران بسیار مهم است. سرانه مصرف تخممرغ در ایران نیز با توجه به شرایط مختلف از جمله فرهنگ و سنتهای ایرانی، تاثیرات اقتصادی و اجتماعی، تغییرات جمعیتی و سایر عوامل متفاوت است. اما در این میان نکته قابل توجه این است که سرانه مصرف تخممرغ در ایران در سالهای اخیر افزایش یافته است اما در مقایسه با سایر کشورها، این میزان هنوز پایین است.
صنعت میوه و کنستانتره از نظر صادرات صنعت بسیار معتبری است. به این دلیل که مستقیماً به کشاورزی و صنایع تبدیلی وصل است. یعنی برای اینکه این صنعت راه بیفتد باید باغداری و باغبانی مملکت سر پا باشد. صادرات این صنعت علاوه بر اینکه بخشی از کشاورزی را رونق میدهد به صنعت حملونقل نیز کمک میکند. این صنعت در واقع به نوعی پدیده بعد از انقلاب است. قبلاً یک شرکت بیشتر نداشتیم که فقط این شرکت که پاکدیس ارومیه بود توان فعالیت داشت. این شرکت نیز تا حدودی میتوانست تولید داشته باشد و عملاً جوابگوی همه نیازها نبود. این شرکت بیشتر در خط تولید آبمیوه بود. واقعیت این است که بقیه یا همه کارخانههای متصل به این صنعت محصول بعد از انقلاب هستند. به خصوص در حوزه کنستانتره بعد از انقلاب شاهد رونق در این زمینه بودیم. کنستانتره به طور معمول به کمک خارج کردن آب از محلول یا سوسپانسیون، مانند حذف آب از آبمیوه و تبدیل آن به پودر یا عصاره تشکیل میشود.
صنایع خوراک دام، طیور و آبزیان امروز به یکی از مهمترین صنایع کشور تبدیل شده است. این صنعت هم با تجارت، واردات و صادرات گره خورده و هم با سلامت و توسعه پایدار رابطه مستقیمی دارد. هر اندازه که کارشناسان و فعالان این حوزه برای ارتقای صنعت خوراک دام، طیور و آبزیان ایران تلاش کنند به همان اندازه برای همه مردم کشور فایده ایجاد میشود. امروز صنعت مذکور زوایای مختلفی نسبت به سالهای گذشته پیدا کرده است. شکل صنایع خوراک دام، طیور و آبزیان ایران از حالت سنتی خارج شده و به جهان مدرن پیوسته است. در این میان نقش آموزش و سرمایهگذاری را نباید نادیده بگیریم. استفاده از نیروی کار آموزشدیده، ایدههای نوین در راستای کسب سود حداکثری برای کشور و سرمایهگذاریهای بخش خصوصی و حمایتهای بخش دولتی سبب شده تا بتوانیم با دیگر کشورهای دنیا بهویژه همسایگان توان رقابت داشته باشیم. در یادداشت زیر به بررسی مهمترین مسائل روز این صنعت میپردازم.
فهرست بلندبالایی از چالشها و راهکارهای حل آنها پیشنهاد شده و بارها در مورد آن گفتوگو شده است؛ اما در این یادداشت با استفاده از قانون ۸۰-۲۰ یا قانون اقلیتهای حیاتی (اصل پارتو) به کلیدیترین عواملی که بیشترین اثر را بر صنعت آبزیان دارد میپردازیم. پرسش این است:
وضعیت امروز صنعت غذایی به عوامل مختلفی بستگی دارد. تکنولوژی، تورم، آموزش، قیمتگذاری دستوری، بازار بینالملل، رقابت و... اما یکی از مهمترین عوامل در ایران حمایت دولت با قانونگذاری درست است. در بسیاری از دستگاههای اجرایی مدیران حامی بخش تولید و صنعت هستند اما بخشهای دیگر یا قوانین مانعتراشی میکنند. سلامت مردم خط قرمز برای همه فعالان اقتصادی و بخش دولتی است و انتظار داریم دستگاههای نظارتی و تصمیمگیر در بخش مواد غذایی با حفظ اصول، از واحدهای تولیدی غذایی استان در جهت ادامه فعالیت حمایت کنند.
یکی از رسالتهای صنعت فرآوردههای گوشتی این است که بتواند از میزان کمتری ماده خام پروتئین حیوانی محصول پروتئینی بیشتر و با قیمت مناسبتر تولید کند تا به افزایش مصرف در حد مطلوب بینجامد. اما این به شرطی محقق میشود که حمایتهای لازم از این صنعت انجام شود، اما متاسفانه اصولاً حمایت خاصی از صنعت فرآوردههای گوشتی برای توسعه مصرف آن وجود ندارد. یکی از دلایل این موضوع وضعیت اقتصادی کشور است. با توجه به تشدید تحریمها و افزایش قیمت ارز در یک دهه گذشته -از سال ۹۰ به بعد- بهای تمامشده تولید محصولات پروتئینی افزایش یافته و طبیعتاً قدرت خرید مردم نیز کاهش پیدا کرده است. البته باید توجه داشت که پروتئین و محصولات پروتئینی در تمام دنیا ماده غذایی ارزانی محسوب نمیشود و جوامعی که درآمد بالاتری داشته باشند بالطبع دسترسی بیشتری به مواد پروتئینی دارند و همین موضوع باعث شده تا در جوامع توسعهیافته مصرف بیش از حد مواد پروتئینی را منع کنند چرا که به هر حال حد اعتدال باید وجود داشته باشد. اما همانطور که میدانیم در کشور ما مصرف مواد غذایی مختلف و به خصوص فرآوردههای گوشتی بسیار پایین است. بر اساس اطلاعاتی که انجمن فرآوردههای گوشتی و تشکلهای مرتبط در اختیار ما قرار دادهاند مصرف سرانه حدود چهار کیلوگرم است که این عدد در کشورهای صنعتی و توسعهیافته با توجه به اینکه میزان اشتغال و البته درآمد بالاست گاه به عدد ۴۰ کیلوگرم هم میرسد.
در برنامه هفتم توسعه که هماکنون در دهلیز تصویب مجلس شورای اسلامی قرار گرفته، خبری از توجه سیاستگذاران به فرهنگسازی مصرف شیر نیست. اول ژوئن، همزمان با ۱۱ خرداد به پیشنهاد فائو به عنوان روز جهانی شیر شناخته میشود. جالب است بدانید که شیر تنها ماده غذایی است که دو روز جهانی در تقویم سازمان ملل و سازمانهای بینالمللی به نام خود دارد. یکی روز جهانی شیر و دیگری روز جهانی شیر مدرسه. همانطور که زندگی با شیر آغاز میشود، نوع بشر هم از همان زمان که رو به ایجاد تمدنهای مختلف در طول هزاران سال گذشته تا به امروز آورده، در تلاش بوده است شیر را به عنوان یک غذای سالم و کامل همواره در دسترس خود داشته باشد. در حالی روز جهانی شیر را در خردادماه ۱۴۰۲ گرامی میداریم که سرانه مصرف لبنیات در خانوارهای ایرانی در خوشبینانهترین حالت به حدود ۷۰ کیلوگرم برای هر فرد در سال رسیده است. این در حالی است که در سند چشمانداز قرار بود سرانه مصرف لبنیات در ایران به استاندارد جهانی یعنی قریب به ۱۶۰ کیلوگرم در سال برسد. هدفی که در میانه دهه ۸۰ تا حدود ۹۵ کیلوگرم در سال رسیده بود.
مینو؛ نامی آشنا و برندی شناخته شده برای تمام مردم ایران زمین و کشورهای منطقه است. این گروه با نزدیک به ۶۴ سال تولید توامان و عملکردی رو به رشد، به بخش جدا ناشدنی از حافظه ی نوستالژیک مردم ایران تبدیل شده است و هم اینک نیز در برخی گروه های کالایی همچنان انتخاب اول مردم به حساب می آید. هر چند مصرف کنندگان، این شرکت را بیشتر با ابر برندهایش همانند «ساقه طلایی»، «رنگارنگ»، «پفک نمکی»، «ترد»، «شیک»، «مروارید»، «پتی بور»، «تک تک» و... می شناسند، اما طی چهار سال گذشته، گروه صنعتی مینو اقدامات قابل توجهی را در زمینه توسعه ی فعالیت های تولیدی اش انجام داده است و با حفظ شیرین کامی در صنعت شیرینی و شکلات، سفره ی محصولاتش را با تولید محصولات متنوع صنعت غذا، رنگین تر کرده است تا مهمان جدید نمایشگاه بین المللی صنایع کشاورزی، مواد غذایی، ماشین آلات و صنایع وابسته باشد.
قیمتگذاری دستوری در گام نخست نماد آشکار و بارز مداخله فعال دولت در بازار است. دولت به چه ترتیب به بازار ورود میکند؟ اگر به انتهای هر زنجیرهای که در بخش تولید و عرضه وجود دارد نگاه کنیم جای پای دولت را میبینیم و این جای پا خود را در قیمت تمامشده تکتک کالاها و خدمات نشان میدهد. اگر برای مثال بخش معدن را بررسی کنیم خواهیم دید که دولت همهساله مواد معدنی را با تعیین بهره مالکانه و حقوق دولتی شرکتهای معدنی قیمتگذاری میکند و معمولاً نیز این تعیین قیمت دیر اتفاق میافتد و به اول سال تسری پیدا میکند که البته آن موضوع مجزایی است. اما تعیین بهره مالکانه و حقوق دولتی شرکتهای معدنی و افزایش هرساله آن اثر خود را روی قیمت تمامشده مواد معدنی خام نشان میدهد.
در شرایط کنونی صنعت شیرینی و شکلات در ایران شرایط چندان مطلوبی ندارد. این موضوع طی دو سال اخیر پررنگتر نیز شده است. برای تولید محصول باکیفیت، بقا در بازارهای خارجی و حتی حفظ بازارهای داخلی، تولیدکنندگان به پشتوانههای بزرگی مانند تامین مواد اولیه نیازمند هستند. متاسفانه در این مدت شرکتهای تولیدکننده شیرینی و شکلات در تامین مواد اولیه چالشهای بسیاری را تجربه کردهاند. مشکلات شرکتها تنها معطوف به تامین مواد اولیه از بازارهای خارجی نیست، بلکه مواد اولیه تولید ایران نیز این روزها به سختی تامین میشود. مواد اولیه داخلی مانند روغن و شکر مدتهاست وارد فاز بحرانی شده، این کالاها در رده مواد اولیه حیاتی صنعت شیرینی و شکلات است. یا در زمینه روغن، مشکلات بسیار زیادی را تجربه کردهایم که عمدتاً در نحوه قیمتگذاری این محصول بوده است. در محصولات دیگر مانند آرد نیز این موضوع تکرار شد که با افزایش قیمت بسیار زیادی همراه و در نهایت به افزایش بهای تمامشده کالا منتج شده است.
چالشهای موجود در صنایع کنسرو کشور این روزها شرایط را برای ادامه فعالیت در این صنعت با مشکلات عدیدهای روبهرو کرده است که دولت باید با توجه به پیشنهادهای فعالان این صنعت، مسیر را برای رونق این صنعت هموار کند. در این زمینه مسعود بختیاری، رئیس سندیکای صنایع کنسرو ایران، معتقد است: صنعت کنسرو مانند سایر صنایع درکشور با چالشهای فراوانی روبهروست. بخش عمدهای از این چالشها، چالشهای عمومی است که صنایع کشور به طورکلی با آن مواجه است. مانند کمبود ماده اولیه، کمبود نقدینگی، نامساعد بودن محیط کسبوکار، مسائل مالیاتی، مسائل بیمهای، مشکلات قانون کار و... اما چالشهای دیگر چالشهای اختصاصی است که به صنایع کنسرو مربوط میشود. مهمترین چالش این صنعت قیمتگذاری دستوری است که در حال حاضر برای دو کالای استراتژیک ما مشکل ایجاد کرده است. ایشان در ادامه توضیح دادند: در طی سالهای اخیر شعار مقامات عالیرتبه کشور همواره حمایت از تولید بوده است اما دوستان ما در ستاد تنظیم بازار ظاهراً اولویتها و مشغلههای مهمتری از تولید دارند. شاید این اولویتها موضوع ارز باشد یا شاید موضوع مسکن، شاید هم مساله خودرو. به هر حال عملکرد ستاد تنظیم بازار نشان میدهد که تولید اولویت این ستاد نیست. ما براساس شواهد و قراین صحبت میکنیم، نه براساس نیتها. شاید نیت دوستان حداکثر حمایت از تولید باشد اما در عمل اتفاق دیگری افتاده است. در ادامه این گفتوگو را میخوانید.
زعفران ادویه معروف ایرانی در بازار ادویه جهان است. علاوه بر مصرف خوراکی زعفران در تولید دارو و محصولات شیمیایی هم کارکرد دارد و از ایران به کشورهایی مانند چین، امارات متحده عربی، اسپانیا و... صادر میشود. با این حال فعالان این صنعت بر این باور هستند که در این صنعت ظرفیت توسعه بازارهای صادراتی وجود دارد. در این راستا با احسان مصطفوی، عضو هیاتمدیره اتحادیه گیاهان دارویی، زعفران و فرآوردههای غذایی ایران گفتوگو کردیم که در ادامه مشروح این گفتوگو را میخوانید.
فروشگاههای زنجیرهای در حال حاضر سهمی در حدود ۱۵ درصد از صنعت خردهفروشی کشور را داشته که قابلیت توسعه دارد و در حال حاضر به دلیل تنوع کالا و کیفیت کالایی که در اختیار مردم قرار میدهد سهم بسیار خوبی از بازار کشور را به خود اختصاص داده و پاسخگوی درخواستها و نیازهای متنوع مردم و مشتریان امروز است. با این حال این فروشگاهها نیز برای توسعه در کشور با چالشهایی روبهرو هستند. در این راستا، با داوود قربانیان، مدیرعامل شهروند، مصاحبه کردیم که در ادامه مشروح آن را میخوانید.
امروزه استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات، الگوهای کسبوکار را تغییر داده و در بسیاری از صنایع با استفاده از تکنولوژی، ابزارهای فناورانه و سیستمهای اطلاعاتی پیشرفته، ماشینها جای انسانها را در انجام فرآیندهای کسبوکار گرفتهاند. ساختارهای سازمانی در بستر فناوری، از اشکال هرمی و بلندمرتبه به ساختارهای کوتاه، متحدالمرکز، ماتریسی و... تغییر یافتهاند و تصمیمسازی و تصمیمگیری از طریق تحلیل اطلاعات کسبوکار انجام میشود. بسیاری از افراد سازمان امور اجرایی را به لطف اینترنت از راه دور و دورکاری انجام میدهند، بنابراین معماری سازمانی بر معماری ساختمانهای اداری تاثیر گذاشته و سازمانها با ایجاد دفاتر کاری باز، بهترین استفاده را از فضا داشته و سعی در مدیریت هزینههای شرکتداری داشتهاند. این در حالی است که گویا شرکتهای پخش به علت ماهیت شغلی خود، هنوز با این فضا بیگانهاند. چرا که حتی با وجود استفاده از سیستمهای مدیریت یکپارچه منابع و فناوری اطلاعات و ارتباطات، هنوز به حضور فیزیکی منابع انسانی خود وابستهاند.
صنعت ماکارونی این روزها با چالشهایی همچون «بلاتکلیفی در قیمتگذاری گندم»، «کمبود گندم باکیفیت» و «ورود دلالها به بخش صادرات ماکارونی» روبهرو است که بخشی از آنها ناشی از اعمال تحریمهاست و بخش دیگر ریشه در سیاستگذاریهای نادرست سیاستگذار در بخش تجاری و ارزی دارد؛ اما برای خروج از این محدودیتها و در مقابل توسعه و رشد صنعت ماکارونی باید چه اقداماتی در دستور کار متولیان و تصمیمسازان قرار گیرد؟ در این نشست، مهندس مهرداد نوری رئیس هیاتمدیره انجمن صنفی کارفرمایان کارخانههای ماکارونی ایران، مهندس رسول مژدهشفق سخنگو و مشاور انجمن صنفی کارفرمایان کارخانههای ماکارونی ایران، مهندس علیمحمد رضائی عضو هیاتمدیره انجمن صنفی کارفرمایان کارخانههای ماکارونی ایران و دکتر فرزین حاجیکریملو عضو هیاتمدیره انجمن صنفی کارفرمایان کارخانههای ماکارونی ایران، حضور داشتند. در ادامه مشروح این نشست را میخوانید.
با توجه به افزایش جمعیت، بالا رفتن سطح فرهنگ، بهداشت و قدرت خرید، امکان تامین پروتئین مورد نیاز کشور به صورت بومی نبوده و باید با افزایش بهرهوری و صنعتی شدن بهرهبرداریها به این موضوع دست یافت. حدود ۶۰ سال از ورود گاوهای شیری صنعتی به ایران میگذرد و در این مدت، این حرفه همگام با دیگر زیربخشهای کشاورزی و صنایع وابسته رشد چشمگیری داشته است، ولی همچنان نارساییهایی در این زمینه به دلیل نداشتن شناخت کامل از ویژگیهای گاو پربازده صنعتی و ضعف مدیریتی وجود دارد. یکی از اهداف و استراتژیها افزایش کمی و کیفی محصولات دامی است که با استفاده مطلوب و اصولی از منابع و امکانات و با بهکارگیری روشهای نوین امکانپذیر میشود. بررسیها نشان میدهد که طی سالهای گذشته تعداد و عملکرد گاوداریهای صنعتی افزایش قابل ملاحظهای داشته است، بهطوری که ایران جزو کشورهای مطرح در صنعت دامپروری دنیاست. در حال حاضر ایران همراه با کانادا رتبه دوم را دارد، رتبه اول متعلق به آمریکاست و هلند در رتبه سوم این فهرست قرار دارد.