جای خالی شیر در برنامه هفتم توسعه
چرا سیاستگذاران به توزیع مناسب شیر بی‌توجه‌اند؟
فراموش نکنیم که در کشورهای توسعه‌یافته یا در کشورهای شمال اروپا سرانه مصرف لبنیات بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ کیلوگرم در سال است. نکته ظریف ماجرا اینجاست که در هر کشوری که توسعه‌یافته شناخته می‌شود یا در مسیر توسعه قرار دارد، سرانه مصرف محصولات لبنی بالا یا در مسیر افزایش است. این بدان معنی است که می‌توان یکی از شاخص‌های توسعه‌یافتگی کشورها را در میزان و اندازه سرانه مصرف لبنیات آنها دید.
بحران سرانه مصرف شیر و محصولات لبنی در خانوارهای ایرانی هشداری جدی برای نظام درمان و سلامت کشور است. نظام درمانی که بهرغم شعارهای بسیار درباره لزوم اتخاذ سیاست‌های پیشگیرانه، متکی بر درمان‌محوری است. افزایش هزینه‌های درمان خانوارهای ایرانی در بیماری‌هایی چون پوکی استخوان یا حتی پوسیدگی دندان، بسیار بیشتر از بودجه‌هایی است که می‌تواند در راستای فرهنگ‌سازی سرانه مصرف شیر و لبنیات هزینه شود.
با وجود تاکید متواتر در برنامه‌های پنج‌ساله توسعه بر لزوم فرهنگ‌سازی برای افزایش سرانه مصرف شیر و محصولات لبنی، نه‌تنها گزارشی از عملکرد دستگاه‌های متولی در این مورد وجود ندارد، بلکه در برنامه هفتم توسعه که هم‌اکنون در دهلیز تصویب مجلس شورای اسلامی قرار گرفته، خبری از توجه سیاستگذاران به این مهم نیست. نه شیر مدارس اجرایی شده و نه در برنامه توسعه خبری از توجه به آن است.
بی‌توجهی سیاستگذاران به شیر مدرسه در حالی است که ایران پیش و پس از انقلاب همواره در اجرای برنامه شیر مدرسه به عنوان یک الگوی جهانی معرفی می‌شد و اصولاً صنعت ۷۵ساله لبنیات ایران با هدف تامین شیر مدارس شکل گرفت.
همه آنچه رفت نشان می‌دهد مسوولان امر بیش از مردم، نیازمند آگاهی درباره لزوم مصرف شیر و محصولات لبنی هستند، چه اینکه خانواده‌های ایرانی بهرغم وجود شرایط تورمی و کاهش قدرت خرید، کماکان بر مصرف شیر برای حراست از سلامت خانواده‌های خود اصرار دارند اما گویا سیاستگذاران کشور جایی برای اتخاذ سیاست‌های پیشگیرانه در نظام درمان و همچنین فرهنگ‌سازی برای افزایش سرانه مصرف محصولات لبنی قائل نیستند.
به نظر می‌رسد مهم‌ترین اقدامی که باید برای آگاه‌سازی و نیز حراست از سلامت نسل‌های آتی ایران انجام پذیرد، احیای شیر مدارس از یک‌سو و از سوی دیگر اصلاح سیاست‌های حمایتی در حراست از قدرت خرید مردم است. اصلاح سیاست‌های حمایتی به این معنی است که دولت نباید یارانه‌ای را که دریافت آن برای تنها سه دهک محروم جامعه واجب و لازم است به دهک‌های تواناتر هم اختصاص دهد. صنعت لبنیات ایران آمادگی کامل دارد با هر طرحی که برای کمک به افزایش سرانه مصرف محصولات لبنی گامی بردارد، همراهی و همکاری همه‌جانبه داشته باشد.
فرهنگ‌سازی برای افزایش سرانه مصرف نیز از اقدامات مکمل در اصلاح سیاست‌های حمایتی است. به این معنی که امروز فضای رسانه‌ای به‌خصوص محتوای فضای مجازی پر است از اطلاعات غلطی که درباره شیر و محصولات لبنی منتشر می‌شود. از فلان سلبریتی که بی‌هیچ آگاهی از اصول تغذیه سالم توصیه به حذف شیر و جایگزینی کلم بروکلی برای تامین کلسیم مورد نیاز بدن می‌کند تا فلان پزشک عمومی که شیر استریل را بدون آگاهی از اصول صنایع غذایی حاوی نگه‌دارنده معرفی می‌کند. این نکته باقی است که صنایع لبنی هم در راستای ایفای مسوولیت اجتماعی خود باید نسبت به فرهنگ‌سازی مصرف شیر تلاش بیشتری از خود نشان دهند.
روند نزولی مصرف شیر و لبنیات در خانواده‌های ایرانی
روشنک روستایی، متخصص تغذیه و دانشجوی دکترای دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، به مناسبت روز جهانی شیر می‌گوید: روز جهانی شیر در سال ۲۰۰۱، از سوی سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد به منظور شناخت اهمیت شیر به عنوان یک غذای جهانی و گرامیداشت بخش لبنیات تعیین شده است. شیر و لبنیات از دیرباز بخشی از فرهنگ غذایی کشورهای مختلف از جمله ایران بوده است. اما در دهه گذشته مصرف لبنیات در خانوارهای ایرانی روند نزولی داشته است، به‌طوری که در چند سال گذشته مصرف لبنیات در ایران به مقادیر مصرف دهه ۷۰ و حتی کمتر از آن رسیده است.
این مساله در کنار افت کلی کیفیت رژیم غذایی جامعه در سال‌های اخیر نگرانی‌های جدی در زمینه تامین و حفظ سلامت عمومی ایجاد کرده است. به ویژه در شرایطی که در سال‌هایی نه‌چندان دور سالمندان بخش قابل توجهی از جمعیت کشور را تشکیل خواهند داد. غفلت از بهبود وضعیت تغذیه و پیشگیری از بروز بیماری‌های غیرواگیر در اثر تغذیه نامناسب، هزینه‌های هنگفت بهداشتی و درمانی برای جامعه به بار خواهد آورد.
علل متعددی در توضیح این روند کاهشی مصرف لبنیات گفته شده است که عوامل اقتصادی در صدر آن قرار دارند. بی‌ثباتی وضعیت اقتصادی در کشور و تورم بالا برای سال‌های متمادی باعث کاهش شدید قدرت اقتصادی خانواده‌ها شده و در نتیجه بسیاری از خانواده‌ها به ویژه خانواده‌های کم‌درآمد قادر به خرید لبنیات نیستند. اما در میان سایر عوامل تاثیرگذار بر مصرف لبنیات موضوعی که شاید کمتر بدان پرداخته شده تاثیر کاهش شدید سرمایه اجتماعی و قربانی شدن اعتماد به عنوان یکی از مهم‌ترین اجزای آن بر مصرف شیر و لبنیات است.
