مشکل تلخ شکلات
بازار صنعت شیرینی و شکلات در ایران چگونه به تعادل میرسد؟
چالش‌ها
صنعت شیرینی و شکلات در حدود ۳۰ تا ۴۰ سال گذشته و در هر دوره‌ای با اعتلا از سطح و رشد و توسعه روبه‌رو بوده است اما در سال‌های اخیر به دلیل نوسانات ارز، تحریم‌ها و مشکلات قیمتی، با مشکلاتی روبه‌رو شده است. تنها مصرف مواد اولیه این صنعت داخلی نیست و بسیاری از مواد اولیه جانبی مانند روغن‌های تخصصی، نگه‌دارنده‌ها و کاکائو با ارز آزاد و نیمایی وارد می‌شود و در بخشی از بهای تمام‌شده این محصولات اثر دارد. به عنوان مثال روغن در بورس جهانی دارای قیمت جهانی است و روغن ایرانی نیز طبعاً با قیمت رقابتی عرضه می‌شود. قیمت تمام‌شده شیرینی و شکلات نیز به مولفه‌های مختلف از حقوق و دستمزد گرفته تا دورریز کالا و استهلاک خودروها بستگی دارد که همه این موارد باید در هزینه‌های تولید محاسبه شود.
این دو موضوع باعث بروز مشکلاتی در گذشته بوده و باعث می‌شود تولیدکنندگان برای تسویه تعهدات خود ناچار به خرید ارزهای آزاد شوند. در بازارهای داخلی حذف ارز دولتی باعث شد قیمت‌های صادراتی که رنج رقابتی را طی می‌کنند با قیمت‌های داخلی اختلاف پیدا کنند. گندم، شیرخشک، روغن، شکر و... همگی در داخل افزایش یافته و با توجه به نقدینگی ضعیف مردم تقاضا برای محصولات ما هم کاهش یافته و از آنجا که کالای ما کالای لوکس است و مردم به دنبال کالاهای اساسی هستند، بنابراین آسیب‌های زیادی متوجه تولید در این صنعت شده است.
رکود فروش
تنها قیمت شکر و گندم کالاهای اساسی رشد نکرده، بلکه قیمت همه کالاهای جانبی و مواد اولیه وارداتی نیز در نتیجه رشد بهای ارز افزایش یافته است. در بسیاری موارد این موضوع باعث رشد صددرصدی قیمت و رکود فروش این صنعت شده است. اکنون نیز دیگر تولید و انبار و فروش وجود ندارد و کارخانه‌ها بر اساس سفارش‌های روزمره تولید می‌کنند و تا سفارش دریافت نکنند دست به تولید نمی‌زنند، زیرا رسوب کالا در انبار باعث ضرر و زیان تولیدکننده می‌شود.
حاشیه سود از سال گذشته برای فعالان این صنعت از ۱۵ تا ۲۰ درصد به پنج درصد رسیده و این در حالی است که اکنون بحران مواد اولیه را تجربه می‌کنیم و این می‌تواند موجی از مشکلات را در آینده ایجاد کند. باید در نظر داشته باشیم که مواد اولیه خوب باعث ارتقای کیفی کالا می‌شود که البته نقش ماشین‌آلاتی که در تولید نقش دارند برجسته است. دانش فنی و تکنولوژی نیز بسیار موثر هستند و در ۱۰ سال اخیر از این نظر کمتر از کشورهای پیشرفته نیستیم، مشکل اصلی تامین کیفی مواد اولیه در تولید محصولات است.
کاهش سطح تولید
ابلاغ بخشنامه‌های متعدد، ناگهانی و حتی متناقض، کاهش قدرت خرید مردم و افزایش بهای تمام‌شده تولید انواع کالاها، موضوعاتی هستند که موجب کاهش سطح تولید در این بخش شده است. صدور بخشنامه‌های متعدد و برای مثال رویکردهای متفاوت وزارت بهداشت، سازمان استاندارد، وزارت ارشاد و... درباره موضوع خاصی مانند لیبل برندهای معتبر، تنها وضعیت تولید را در کشور سخت و پیچیده می‌کند و هیچ بهبودی به دنبال ندارد.
علاوه بر این، با توجه به کوچک شدن بازار در این بخش، تولید منوط به سفارش شده و دیگر موضوع تولید در سطح زیاد و نگهداری در انبار معنا ندارد. از طرفی انواع شیرینی و شکلات چون جزو اولویت سبد مصرف‌کنندگان نیست و از طرفی شاهد کاهش قدرت خرید مردم هستیم، بنابراین روند تولید در این حوزه با وضعیت نگران‌کننده‌ای مواجه است.
ورشکستگی
تولیدکنندگان این صنعت یک خط تولید دارند که کالای داخلی و صادراتی را با کیفیت یکسان تولید و عرضه می‌کند، بنابراین سعی بر آن است که بازارهایی که ایجاد کرده‌اند، اعم از بازارهای داخلی و خارجی از دست نروند. اکنون بازارهای خارجی را در اختیار داریم و شرکت‌های مختلف صادراتی به حفظ کیفیت تولید خود توجه ویژه‌ای دارند. اما متاسفانه کارخانه‌های متعددی بوده‌اند که در سال‌های اخیر در نتیجه مشکلات اقتصادی ورشکسته شده‌اند. این کارخانه‌ها تا ۲۰۰ نفر هم نیروی انسانی در اختیار داشته و ناچار به تعطیلی شده‌اند. البته برندهای معروف و معتبر که سهم داخلی قابل توجهی دارند و صادرکننده نیز هستند شرایط متفاوتی را تجربه می‌کنند و از حاشیه امنیت بالاتری برخوردار هستند.
قیمت‌گذاری دستوری
قیمت محصولات ما به نوعی دستوری است؛ درست است که قیمت‌گذاری به صورت پسینی است و دست تولیدکننده است، اما اگر قیمت به هر شکلی بی‌رویه و بدون مستندات افزایش یابد، مشمول پیگیری و سخت‌گیری تعزیراتی خواهد شد. این در حالی است که رشد قیمت مواد اولیه داخلی و وارداتی در هر دو بخش باعث شده ۳۰ تا ۴۰ درصد بازار داخل را از دست بدهیم و این در حالی است که افزایش قیمت‌ها بر اساس ضرایب افزایش حقوق و دستمزدها و مواد اولیه و هزینه‌های جانبی رشد کرده است. البته افزایش قیمت کالای نهایی متناسب با رشد هزینه‌ها نبوده و باید گفت از سوی دیگر افزایش قیمت به نوعی خودزنی برای تولیدکننده محسوب می‌شود، زیرا باعث از دست رفتن مشتریان می‌شود.
کاهش صادرات
صادرات ما از سال ۱۳۹۶ به بعد کاهش پیدا کرده است. در سال ۱۳۹۶ حدود یک میلیارد دلار صادرات داشتیم که این حجم از صادرات به مرور زمان افت پیدا کرده و در سال گذشته به ۵۰۰ میلیون دلار رسیده است. اگر بسترها فراهم شود، امکان صادرات تا ۵/ ۱ میلیارددلار در سال فقط به کشورهای همجوار وجود دارد. به عبارت دیگر برای صادرات یکسری مولفه‌ها و مواردی وجود دارد که باید دولت در اختیار ما بگذارد، از‌جمله جلوگیری از نوسانات ارز، تهیه مواد اولیه تولید، مساله حمل‌ونقل که مساله بسیار مهمی در صادرات هستند و از همه مهم‌تر مشوق‌ها و حمایت‌های دولت که از صادرکننده انجام می‌دهند. مساله مالیات بر صادرکننده نیز فشاری مضاعف به صادرکننده وارد می‌کند و از طرفی حمل‌ونقل با مشکل روبه‌رو است.
در حال حاضر بزرگ‌ترین رقیب ما در منطقه ترکیه است که منتظر تصاحب بازارهای صادراتی ماست. وقتی قیمت‌های ما بالا می‌رود توان رقابت کم می‌شود. نوسان ارز روی قیمت تمام‌شده ما تاثیر می‌گذارد. از سوی دیگر تامین مواد اولیه در داخل هم به مراتب گران‌تر از سال‌های گذشته شده است. وقتی قیمت تمام‌شده بالا می‌رود روی توان رقابت ما تاثیر منفی می‌گذارد.
مقاصد صادراتی
در صنعت شیرینی و شکلات، به کشورهای زیادی در دنیا، صادرات داریم که قسمت اعظم آن، مختص کشورهای همجوار مثل عراق، افغانستان، پاکستان و کشورهای حوزه خلیج‌فارس است و مابقی هم به کشورهای اروپایی، به‌ویژه اروپای شرقی و کشورهایی مانند ژاپن، کره و روسیه اختصاص دارد. دو شاخص از محصولات ما مثل بیسکویت و آدامس، در تمام فصول سال صادر می‌شود و شکلات و کاکائو که بیشتر در زمستان مصرف می‌شود در شش‌ماه دوم سال، صادر می‌شوند.
واردات
واردات زمینه رقابت را فراهم می‌کند و این رقابت به افزایش کیفیت محصول تولیدی منجر می‌شود. اما قاچاق کالا به ایران مقوله‌ای کاملاً مجزاست. این موضوع زمینه رقابت را کمتر می‌کند و ما تلاش می‌کنیم از طریق نهادهای مختلف جلوی آن را بگیریم. واردات رسمی شکلات به ایران نسبت به تولید داخلی بسیار اندک است. وضع تعرفه باعث شده تا محصولات بسیار اندکی وارد کشور شود. اما از نظر کیفیت محصول تولیدی، ایران تکنولوژی روز را در اختیار دارد. اگر بتوانیم مواد اولیه مناسب و باکیفیت وارد کنیم، مطمئناً نه‌تنها از کشورهای اروپایی عقب نیستیم، بلکه محصول مطلوب‌تری را می‌توانیم به مشتریان خود ارائه دهیم.
تاثیر تحریم
به دلیل تحریم، واردات مواد اولیه و اسانس از اروپا متوقف شده و محصولاتی از کشورهای جنوب شرق آسیا همچون مالزی، اندونزی و چین جایگزین شده که کیفیتی به مراتب پایین‌تر دارند و به همین دلیل در مجموع کیفیت محصولات شیرینی و شکلات نیز دستخوش تغییر شده است.
با توجه به اینکه شیرینی و شکلات جزو کالاهای اساسی مردم نیست (جزو اولویت چهارم یا پنجم مردم است) و به نسبت قدرت خرید در فهرست خرید آنها قرار می‌گیرد، تنها راهکار حفظ وضعیت تولید شیرینی و شکلات، صادرات است که در حال حاضر با مشکلات تحریم و کمبود تامین مواد اولیه باکیفیت دست و پنجه نرم می‌کند.
داشتن توانایی فنی
از آنجا که قسمت اعظم محصولات ما با چاپ و بسته‌بندی در ارتباط است، این مورد هم برای صاحبان این صنعت بسیار مهم است. گرچه برای مشتری بیشتر کیفیت و طعم محصول در اولویت است، بسته‌بندی در جذب مشتری نقشی بسزا دارد. خوشبختانه در بسته‌بندی صنعت شیرینی و شکلات، در ۲۰ سال اخیر پیشرفت‌های خوبی داشته‌ایم و در ایران، تمام مقدمات چاپ و بسته‌بندی محصولات حتی از نظر ماشین‌آلات فراهم است و خداراشکر در این زمینه به کشورهای خارجی نیازی نداریم. باید بگویم که صنعت ما، تعامل خوبی با صنف چاپخانه‌داران دارد. با ورود ماشین‌آلات بسیار مجهز چاپ توانسته‌ایم از این مزیت استفاده کنیم.
اقدامات انجمن شیرینی و شکلات
انجمن شیرینی و شکلات در سال ۷۷ با کمک تنی چند از تولیدکنندگان بزرگ صنعت شکل گرفت و ثبت شد. از موارد مثبت این انجمن گسترده بودنش در سطح ایران و فراگیر بودنش است و اعضا هر روز که می‌گذرد قوی‌تر و تشکل نیز قدرتمندتر می‌شود. این انجمن سیاست رفع مشکلات و دفاع مشروع از منافع صنعت شیرینی و شکلات را در دستور کار دارد. عوارض، تعرفه‌ها، مواد اولیه و مالیات از مهم‌ترین مواردی است که طی سال‌های اخیر از طریق انجمن پیگیری شده است و همچنان در دستور کار قرار دارد. به‌عنوان مثال، مشکل ارزی همچنان گریبان تولیدکنندگان را گرفته است و شرکت‌ها را دچار چالش‌های بسیاری کرده است که در این راستا ما رایزنی‌های بسیاری داشته‌ایم تا بتوانیم این مشکلات را مرتفع کنیم.
راهکار
آزادسازی قیمت کالاها یکی از مواردی است که مطمئناً می‌تواند بازار را به تعادل قابل توجهی برساند. به‌عنوان مثال، اگر ما خودمان بتوانیم شکر را وارد کنیم، قیمت تمام‌شده آن بسیار پایین‌تر از قیمت‌های فعلی است؛ اما به‌دلیل شرایط سخت مجوز گرفتن و پرداخت مابه‌التفاوت‌ها، صرفه اقتصادی ندارد.
