محمد نهاوندیان در هشتمین همایش سیاست پولی اعلام کرد
دو خاستگاه تکرار ابرچالش‌ها
عكس: دنیای اقتصاد
حاضران در این گردهمایی سالانه که به ابتکار گروه رسانه‌ای «دنیای‌اقتصاد» برگزار شد، به این پرسش بنیادی پاسخ دادند که راز ماندگاری و رفت و آمد ابرچالش‌های اقتصادی ایران در مقاطع مختلف چیست؟ در این همایش که با حضور و سخنرانی علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی، مسعود نیلی، موسی غنی‌نژاد و جمع دیگری از فعالان، پژوهشگران اقتصادی و سیاست‌گذاران همراه بود، دلایل تکرار و ماندگاری چالش‌های اقتصاد ایران از جنبه‌های مختلف اقتصادی و غیر اقتصادی مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت.
در بخشی از همایش مذکور، معاون اقتصادی رئیس‌جمهوری به پرسش بزرگ اقتصاد ایران درخصوص راز ماندگاری چالش‌های اقتصادی پاسخ داد. از نگاه او ریشه اصلی تداوم و تکرار مشکلات در اقتصاد کشور در دو دسته کلی قابل تقسیم است. در این چارچوب کلی، عوامل «اقتصادی» و «غیر اقتصادی» متغیرهای اقتصاد کلان را در دوره‌های زمانی مختلف تحت تاثیر قرار داده است. در واقع نهادینه شدن این پارادایم در حدود ۵۰ سال گذشته به بازتولید ابرچالش‌های اقتصادی دامن زده و در عین حال باعث شده است که دوره‌های بهبود، برعکس دوره‌های بروز چالش‌ها،چندان ماندگار نشود. معاون اقتصادی رئیس‌جمهوری در تحلیل عوامل اقتصادی موثر در تداوم چالش‌ها، کج‌‌کارکردی‌هایی مانند «نگاه کوتاه‌مدت به مسائل و تصمیم‌گیری بر اساس مقتضیات روز»، «زیر سوال بردن بدیهیات علم اقتصاد» و«تفاوت تقویم سیاسی با تقویم منافع بلندمدت اقتصاد» را مورد توجه قرار داد. از سوی دیگر، «بی‌توجهی به ابعاد متنوع ساحت اجتماعی از سوی کارشناسان»، «اتخاذ نگاه آرمانی در مسیر سیاست‌گذاری و عدم تناسب این آرمان‌ها با امکانات موجود» و «کوتاه‌مدت بودن جامعه ایرانی» را می‌توان به‌عنوان مهم‌ترین عوامل سیاسی و فرهنگی در استمرار چالش‌های اقتصادی برشمرد.
محمد نهاوندیان در این همایش به بررسی و واکاوی ریشه چالش‌های اقتصاد ایران و دلایل تکرار آنها در دهه‌های گذشته پرداخت. او برگزاری همایش سیاست پولی و چالش‌های بانکداری و تولید را فرصت مناسبی برای پاسخ دادن به یکی از پرسش‌های اساسی و مهم اقتصاد ایران دانست. او عنوان کرد که در وضعیت فعلی که اقتصاد ایران با تحریم‌های خارجی مواجه است، شاید این سوال در ذهن برخی ایجاد شود که امروز وقت خوبی برای طرح چنین مباحثی نیست، اما اتفاقا پرداختن به ریشه مشکلات اقتصادی این پیام را منتقل می‌کند که ما تسلیم رفتارهای بدخواهان نمی‌شویم. بنابراین آنها نمی‌توانند خیال کنند که ما واکنش مورد علاقه آنها را نشان می‌دهیم. ما دچار لحظه‌شماری و شتاب‌زدگی نمی‌شویم بلکه در همین شرایط به مسائل ریشه‌ای می‌پردازیم و فرصت را به اصلاح ساختار تخصیص می‌دهیم.
او اولین مولفه برای اصلاح ساختار اقتصادی را نهادینه کردن نگاه و رویکرد‌های بلندمدت در ساختار برنامه‌ریزی عنوان کرد. در چارچوب سیاستی مورد اشاره نهاوندیان، پیش‌نیاز اصلی برای کار بلندمدت فاصله گرفتن از برخوردهای سیاسی است. از سوی دیگر، در تحلیل معاون اقتصادی رئیس‌جمهوری نگرش مقطعی و کوتاه‌مدت به مسائل از نظرگاه «فرهنگی» و «اجتماعی» نیز قابل ارزیابی است.
از این منظر یکی از دلایل کلیدی در تداوم چالش‌ها، تفاوت تقویم سیاسی با تقویم منافع بلندمدت اقتصادی جامعه است. معاون اقتصادی رئیس‌جمهوری در همین باره اظهار کرد: معمولا دولت‌ها در چهار سال اول کارشان به یک شیوه عمل می‌کنند و در چهار سال دوم شیوه دیگری اتخاذ می‌کنند. بارها شاهد این امر بودیم که وعده‌های سیاسی بدون پشتوانه اقتصادی مطرح شده است. در واقع محاسبه امکانات در وعده‌های سیاسی جایگاهی ندارد. نهاوندیان در بخش دیگری از صحبت‌های خود با طرح چند سوال تلاش کرد که از یک زاویه دید تاریخی استمرار کج‌کارکردی‌های اقتصادی را در ایران مورد واکاوی قرار دهد. به گفته او بررسی برنامه‌های پنج ساله توسعه در قبل و بعد از انقلاب، نشان می‌دهد که خیلی از جملات تکراری و مشابه است، به این معنی که هم نحوه احصای مسائل و هم ارائه حل‌ها برای برون‌رفت از مشکلات یکسان بوده است.
از سوی دیگر این پرسش مطرح است که آیا ریشه اصلی مشکلات اقتصادی در نوعی دوگانگی میان نظام کارشناسی و تصمیم‌گیری است یا خیر؟ نهاوندیان در این زمینه گفت: مساله این است که میان تشخیص مشکل و ارائه راهکار دچار مشکل هستیم. کارشناسان باید برای اجرای یک پیشنهاد، اقناع سیاست‌گذاران را در ابعاد مختلف مورد توجه قرار دهند. کارشناسان باید با یک نگاه جامع، به این موضوع توجه کنند که آیا پیشنهاد‌هایی که ارائه می‌دهند در سطح اجتماعی قابلیت اجرا دارد یا خیر؟ ما باید واقعیت تحقق را مورد توجه قرار دهیم. کسی نمی‌تواند اسم خود را کارشناس بگذارد اما به واقعیت راهکارها توجه نکند. حیات اجتماعی حیطه وسیعی است که از سه ساحت سیاست، فرهنگ و اقتصاد تشکیل شده است. در ارائه راه‌حل‌های اقتصادی باید حتما ساحت‌های دیگر اجتماعی را لحاظ کنیم.
معاون اقتصادی رئیس‌جمهوری زیر سوال بردن بدیهیات علم اقتصاد را یکی دیگر از عوامل اقتصادی در رفت و برگشت ابرچالش‌های اقتصادی دانست و اظهار کرد: در اقتصاد بدیهیاتی داریم که نمی‌توان آنها را زیر سوال برد. ای کاش در حرفه اقتصاد هم سوگندنامه‌ای مانند سوگندنامه پزشکی داشتیم تا کسی نتواند چارچوب‌های مشترک علم اقتصاد را مورد سوال قرار دهد، گاهی در منازعات سیاسی اظهاراتی مطرح می‌شود که تعجب هر اقتصاد‌خوانده‌ای را برمی‌انگیزد. اما تصمیم‌سازی‌های روزمره از سوی سیاست‌گذار یکی دیگر از محورهای مهمی بود که در کانون توجه معاون اقتصادی رئیس‌جمهوری قرار گرفت. او در این باره گفت بعضی از تصمیمات بر اساس اقتضائات روز گرفته می‌شود و وقتی مدتی زمان می‌گذرد و شرایط تغییر می‌کند، دیگر نمی‌توان تصمیمی را که قبلا اتخاذ شده حفظ کرد. بنابراین باید در برنامه‌ریزی‌ها به این نکته توجه کرد. معاون اقتصادی رئیس‌جمهوری عنوان کرد که علاوه بر آنکه چالش‌ها در اقتصاد ایران ماندگار است، دوره‌های بهبود، دوام زیادی نداشته است. به گفته او، دوره‌هایی بوده است که اقتصاد ایران به سمت عملکرد مطلوب حرکت کرده اما این مطلوبیت ادامه نیافته است. او عنوان کرد: در سال‌های ۹۲ تا ۹۶ رشد نقدینگی از ۲۵ درصد به ۲۲ درصد کاهش پیدا کرد. تورم ۳۴ درصدی به ۹ درصد رسید و رشد اقتصادی منفی به ۲/ ۳ درصد افزایش یافت. این موارد واقعیت‌هایی است که در این فاصله زمانی اتفاق افتاد، اما به یکباره کل این روند تکان خورد. حال باید به این پرسش پاسخ دهیم که خاستگاه این تغییر رویه در کجا است. آیا خاستگاه این تکانه‌ها اقتصادی بوده است یا سیاسی؟ اینکه اقدام یک دولت خارجی در بازار ما تلاطم ایجاد می‌کند، مطمئنا عامل سیاسی است. وقایع دی ماه ۹۶ چه پیامی را به آنها داد؟ اتفاقات دی ماه، بدخواهان را به طمع انداخت که بخواهند به ایران ضربه بزنند. بنابراین نباید حوزه سیاسی را از نظر دور داشته باشیم.
نباید خیال کنیم مشکلی که طبیعت سیاسی دارد با راهکاری اقتصادی قابل حل است. وی ادامه داد: تحریم یک واقعیت تحمیل شده به اقتصاد ایران است اما آنچه مهم است واکنش ما به تحریم‌ها است. در این شرایط برخی می‌گویند دولتی کردن اقتصاد در شرایط تحریم جواب می‌دهد اما اتفاقا جواب مناسب به تحریم‌ها تسهیل اقتصاد است. ما باید تحریم‌ها را با روان‌سازی اقتصادی جواب بدهیم. اقتصاد ایران در شرایطی تاب‌آوری بیشتری خواهد داشت که همه فعالان احساس کارآیی و اثرگذاری کنند. دشمنان از طریق به‌هم‌ریختگی اقتصاد به انشقاق داخلی امید بستند، اما جواب آنها انسجام و وحدت در عرصه داخلی است. نهاوندیان با استفاده از تعبیر دکتر همایون کاتوزیان مبنی بر کوتاه‌مدت بودن نگرش‌ها در جامعه ایرانی، بخشی دیگر از استمرار مشکلات اقتصادی در ایران را نشات گرفته از عوامل فرهنگی دانست. به گفته او، نگرش کوتاه‌مدت به مسائل، صرفا مختص به دولت یا بنگاه‌های اقتصادی نیست، بلکه این نگاه در فرهنگ ما ریشه دارد. عدم توجه به محیط زیست، عمر کوتاه ساختمان‌ها در ایران نسبت به بسیاری از کشورها یا کم اهمیت بودن موضوع بیمه در رفتار اجتماعی و سبد خانوارهای ایرانی همگی ریشه عمیق فرهنگی دارد. وی ادامه داد: در مواقعی هم آرمان‌هایی مشخص می‌کنیم که در بخش اجرا، زمینه تحقق ندارد. وقتی از آرمانی سخن می‌گوییم، باید ببینیم سازو‌کار اجرایی آن وجود دارد یا خیر. گاهی هم ناهماهنگی میان مراجع تصمیم‌گیر باعث مشکل می‌شود. اینکه مثلا برای یک تصمیم کوچک باید به مراجع مختلف مراجعه شود. این اتفاق منجر به تداخل و تعارض می‌شود و در نهایت باعث می‌شود اقتصاد گران اداره شود.
ارسال نظر