سفرنامه

سقوط صفویه یکی از وقایع مهم تاریخ ایران عصر جدید است و مسیر تاریخ ایران را تغییر داد، در نتیجه مورخان و پژوهشگران متعددی به این واقعه مهم توجه کرده‌اند. یکی از این منابع که شهرت زیادی در سراسر جهان کسب کرده است، سفرنامه کروسینسکی است.

«با گذشت سه ماه از محاصره اصفهان، در بازار چهارسوق نان و گوشت و ماکولات قدری یافت می‌شد ولی بعد از آن گوشت خر و استر فروخته می‌شد؛ و قیمت زردک (نوعی هویج) به ۱۲ تومان رسیده بود و خر را به ۵۰ تومان می‌خریدند.

متن سفرنامه ناصرالدین شاه به گیلان به‌صورت چاپ سنگی در شماره‌های پی در پی روزنامه‌ ایران در سال‌های ۱۲۸۸ و ۱۲۸۹ در شماره‌های ۱۷ الی ۱۱۰ این روزنامه به چاپ سنگی و خط نستعلیق میرزا رضای کلهر به چاپ رسیده بود. استاد منوچهر ستوده در سال ۱۳۶۷ از روی همان متن روزنامه ایران، سفرنامه را با چاپ حروفی و از سوی موسسه فرهنگی جهانگیری منتشر کرد.

آنتونی جنکینسون، تاجر و جهانگرد انگلیسی که طی سال‌های ۱۵۶۱ تا ۱۵۶۳ در دوره شاه طهماسب صفوی به ایران سفر کرده گزارش‌های جالبی از وضعیت پولی آن دوره به‌دست داده است. بنا به سفرنامه او در اواسط سده شانزدهم میلادی، هر شاهی برابر با یک شیلینگ انگلیس و هر پوند استرلینگ برابر با ۲۰ شیلینگ بوده است. بنابراین، یک تومان ایران برابر با ۱۰ پوند انگلیس بوده یعنی، ارزش پول ایران ده برابر پول انگلیس بود.

فرد ریچاردز، ‌عضو انجمن سلطنتی نقاشان و حکاکان انگلستان، در اوایل قرن حاضر، یعنی در نخستین سال‌های حکومت پس از قاجار، به ایران سفر می‌کند. وی در بازگشت سفرنامه‌ای را در رابطه با آداب و رسوم اجتماعی و زندگی ایرانیان به رشته تحریر در می‌آورد. در ادامه بخشی از اشارات او به نوروز را می‌آوریم. وی هنگام سال نو در اصفهان حضور داشته است.

اقتصاد تجاری ایران در آستانه به قدرت رسیدن رضاخان متاثر از پیامدهای ادغام ایران در اقتصاد جهانی در عصر قاجار بود. پیامد مهم ادغام ایران در اقتصاد جهانی در بخش تجاری اقتصاد ایران کسری موازنه تجاری بود. بررسی میزان دقیق کسری موازنه تجار در دوره قاجار اگرچه به دلیل وجود مشکلاتی چون نامشخص بودن وضعیت آمار، نامشخص بودن وضعیت اوزان، یکسان نبودن سیستم نظام گمرکی و نامنظم بودن اسناد دیوانسالاری با موانع جدی روبه‌رو است؛ اما گزارش‌های پراکنده موجود در سفرنامه‌ها و روزنامه‌های این دوره نشان‌دهنده کسری…

در دوره قاجار برنج مهم‌ترین غذا در میان تمام طبقات، به‌خصوص بین مردم متمکن در شهرها محسوب می‌شد. آن را به روش‌های گوناگون همراه با روغن گوسفندی می‌پختند. در رژیم غذایی مردم گیلان برنج بیش از نان و به‌صورت سرد و گرم مصرف می‌شد. زیرا نمی‌توانستند غله و حبوبات را در آن دیار کشت کنند. نیکیتین می‌نویسد: برای روستاییان کرمانشاه پلوخوراکی فوق‌العاده بود که فقط در اعیاد و جشن‌ها مصرف می‌کردند.

کمتر از دو هفته مانده به آغاز سال نو؛ در این‌ روزها بسیاری از اهالی مطالعه در پی خرید هدایای فرهنگی مناسب برای دوستان و آشنایانند. با توجه به تعطیلات نوروزی و حال و هوای بهاری، اغلب افراد حتی کتابخوان‌های حرفه‌ای و خوانندگان آثار تخصصی ترجیح می‌دهند چند صباحی به خود آسان بگیرند و ساعاتی را با آثار داستانی مفرح، طنز یا مطالبی از این دست، دور از هیاهو تمدد اعصاب کنند. از این‌رو این هفته چند کتاب تازه منتشر شده را با همین‌ رویکرد معرفی می‌کنیم شاید همانی باشد که مهمان نوروزی شما یا دوستان‌تان…

ساموئل گرین بنجامین، نخستین سفیر ایالات‌متحده آمریکا در ایران بود. وی سفرنامه‌ای تحت‌عنوان «ایران و ایرانیان» در دوره ناصرالدین‌شاه نوشته است که البته عمدتا شرحی از دربار و شاهزادگان و خلقیات و رفتار آنها است. وی در بخشی از سفرنامه خود ضمن پرداختن به خلقیات ظل‌السلطان، توضیحی از رفتار این شاهزاده با یک بازرگان آورده است و در رابطه با میزان خشونتی که به خرج می‌دهد، ابراز شگفتی می‌کند. بنجامین عملکرد ظل‌السلطان را با سیاستمداران غربی مقایسه کرده و معتقد است که در آنجا این دست مشکلات در وضعیت به…

در بین غذاهای دوست‌داشتنی ایرانی، آش کمی با بقیه متفاوت است. وقتی کسی به سفری طولانی می‌رود برایش آش پشت‌پا می‌پزند تا به سلامت به خانه بازگردد. از این جهت برای اهل سفر کاسه‌ آش، قصه خانه‌ای است که چشم به‌راه بازگشت مسافرش نشسته و برایش آرزوهای نیک می‌کند. پیش از آنکه راهنمای سفر شوم، همیشه فکر می‌کردم آش‌ها فقط همانی است که در تهران پیدا می‌شود اما بعدها آموختم که شهر به شهر و اقلیم به اقلیم این غذا نیز تغییر می‌کند. در این سفرنامه برایتان از کاسه‌های آش متفاوتی می‌گویم که تجربه‌ آنها بسیار…

در دیدگاه اسلامی و شریعت، پیشه‌وران از احترام زیادی برخوردار بودند. امام محمدغزالی نظریه‌پرداز، عبارت مشهوری دارد: «کاسب حبیب خداست.» چراکه به اعتقاد وی آنان علاوه بر اینکه از طریق پسندیده‌ای امرار معاش می‌کردند، نیازهای جامعه خود را نیز تامین می‌کردند. این موضوع که آموختن فنون مشاغل برای نخبگان سیاسی و حتی شاهان نوعی فضیلت به‌شمار می‌آمد، نکته حائزاهمیتی است. سیمون یکی از کشیش‌های کارملیت در سال ۱۰۱۶ق./ ۱۶۰۸م نقل می‌کند که «شاه عباس اول به آموخته‌های مختلف خود مباهات می‌کرد: وی از ساختن…

ژان باتیست تاورنیه، جهانگرد فرانسوی در عهد صفوی بارها به ایران سفر کرده و مشاهدات خود در رابطه با ایران را در قالب سفرنامه‌ای به رشته تحریر درآورده است او در بخشی از این سفرنامه به جواهرات ایران اشاره کرده و در توضیح اوضاع فیروزه و مروارید این کشورمی‌نویسد:

آبراهام والنتاین ویلیامز جکسن استاد دانشگاه کلمبیا بود و مدت ۴۰ سال تدریس زبان‌های هند و ایرانی را در آن دانشگاه برعهده داشت. او یکی از محققان نامدار آمریکا در رشته زبان و ادبیات و دین و آیین در ایران باستان به‌شمار می‌رفت. در ۱۸۸۷ از دانشگاه کلمبیا موفق به دریافت درجه دکترا شد و در همان سال، دانشگاه با تقاضای مرخصی یک سال و نیمه او موافقت کرد تا برای تکمیل مطالعات هند و ایرانی خود به آلمان برود. در ۱۹۰۱ جکسن به آرزوی دیرین خود رسید؛ به هندوستان رفت و با پارسیان هند از نزدیک آشنا شد. در ۱۹۰۳…

عبدالصمد میرزا عزالدوله (برادر ناصرالدین شاه) که در اولین سفر اروپا در سال ۱۲۹۰ ق (حدود ۱۲۵۲ شمسی) همراه شاه بود، ترن را که برای اولین بار می‌دید، این‌گونه توصیف می‌کند:

جدیدترین کتاب منصور ضابطیان به نام «چای نعنا» منتشر شد. این کتاب سفرنامه و تصاویر سفر ضابطیان به مراکش و پنجمین کتاب سفرنامه او است.

سال ۱۹۰۵ میلادی فرمان جالبی از سوی مظفرالدین شاه صادر می‏شود که مضمون آن بیانگر ترویج و اشاعه دستگاه نوظهور گرامافون در ایران است. این محصول جدید شاید حدود ۱۰ سال پس از اختراعش به ایران وارد شد و طبق معمول نیز سر از دربار درآورد و ناصرالدین شاه اولین استفاده ‌کننده آن بود که با چگونگی استفاده از آن آشنایی داشت. وی در سفرنامه‌اش به اروپا ــ سومین سفر ــ به سال ۱۸۸۹ نمایشی را که به منظور آشنایی وی با جدیدترین اختراعات قرن ترتیب داده بودند چنین شرح می‏دهد:

علاقه به قرض گرفتن در نزد ایرانیان وجود دارد. این نکته‌ای است که در سفرنامه‌ها فراوان به آن اشاره شده، گذشته از این مدام به دنبال چیزی هستند که ضمانتی برای قرض مجدد شود و این قرض مجدد ممکن است صرف تجمل شود. نکته دیگری که در سفرنامه‌ها از جمله سفرنامه بنجامین به کرات به آن اشاره شده، آن است که ایرانیان علاقه به مزد گرفتن دارند و ترجیح می‌دهند همواره آب باریکه‌ای وجود داشته باشد و ظاهرا چندان روحیه کارآفرینی در میان آنان وجود ندارد. در این زمینه اشاره جدی وجود دارد مانند آنکه حدود ۶۰ تا ۸۰ درصد…

«التدقیق فی سیر الطریق» سفرنامه‌ای مفصل به قلم یکی از بزرگان و حاکمان جنوب کشور به نام محمدعلی خان سدیدالسلطنه مینابی بندرعباسی است. مولف متولد ۱۲۹۰ قمری و متوفی در سال ۱۳۲۰ خورشیدی و شخصی صاحب قلم و اهل ادب و معرفت بوده است و از رجال اواخر دوره قاجار و پهلوی اول محسوب می‌شود. مولف در این کتاب شرح بعضی سفرهای خود را نگاشته است که وقایع دو سفر او به تهران در سال‌های ۱۳۱۴ قمری (۱۲۷۶شمسی) و ۱۳۰۸ شمسی را نیز در برمی‌گیرد. او نگاه دقیقی به پدیده‌های اجتماعی و مسائل اقتصادی دوره خود دارد. در میان…

ايسنا: «هانیا یاناگیهارا» نویسنده رمان «یک زندگی کوچک» در یک مصاحبه از کتابی که زندگی‌اش را عوض کرده، حسادتش به «کازوئو ایشی‌گورو» و رمان‌های دیده‌نشده «هیلاری منتل» صحبت کرده است.

روز چهاردهم(سپتامبر ۱۷۹۶) خیمه و خرگاه و تجملات سفر حاجی میرزا ابراهیم، وزیر اول شاه وارد شد. عمارات شاهی را آب و جارو زده، صفا می‌دادند که فردا شاه تشریف خواهد آورد.

نخستین نماینده سیاسی ایالات‌متحده آمریکا در ایران «س، ج، بنجامین» بود. وی سفارت آمریکا در ایران را پایه‌گذاری کرده است و نخستین کاردار و سرکنسول این کشور در ایران محسوب می‌شود. بنجامین گزارشی در قالب سفرنامه از مدت حضور خود در ایران با عنوان «ایران و ایرانیان عصر ناصرالدین‌شاه» نوشته است که اطلاعات جالبی در مورد سیاست‌های ایران و آمریکا در این دوران، عملکرد شاه ایران و دربار او و همچنین روزگار و سنت‌های مردم در این دوران را شامل می‌شود و از آنجا که در این زمان برخلاف دهه‌های آتی آمریکا چندان…

در دوران صفوی پزشکانی بوده‌اند که کاملا از طریق علمی و مدرسی درمانگری را آموخته و از این طریق، فرد پزشک هنگامی که دوره مطالعاتی‌اش را به پایان می‌رساند و تکمیل می‌کرد، بدون دریافت مجوز و پروانه کار نمی‌توانست دست به درمان (به ویژه جراحی) بزند.

یارمحمدخان سهام‌الدوله حاکم بجنورد و شمال خراسان در دوره ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه، در سال ۱۲۸۳ شمسی درگذشته است. از او چند سفرنامه به یادگار مانده که در مجموعه‌ای به چاپ رسیده است. او در سفرنامه سال۱۲۶۹ه.ش. خود در اواخر دوره ناصرالدین شاه اشاراتی به مراجعه به دندانساز مخصوص شاه در تهران و ساخت دندان مصنوعی برای خودش دارد. می‌دانیم که دکتر برتراند هیبنت سوئدی در این سال‌ها به‌عنوان دندانساز مخصوص ناصرالدین شاه استخدام شده و در ایران بوده است. سهام‌الدوله او را مسیو هنیت‌خان معرفی کرده است:

تاثیر میرزا فتحعلی آخوندزاده در گسترش معارف جدید با رویکرد غربی غیرمستقیم و تا حدی بیشتر بر طبقه روشنفکران مشهود بود. یکی از کارهای بنیادی آخوندزاده نگارش نمایشنامه‌هایی الهام گرفته از فنون نمایشنامه‌نویسی غربی بود. شاید قدیمی‌ترین نمونه از نمایشنامه‌های دوره قاجار که به تقلید از اروپاییان و با داستان‌پردازی، شخصیت‌سازی و فضا و خلق ایرانی به زبان ترکی پدید آمده است، از آن او باشد.

ساموئل گرین بنجامین نخستین سفیر ایالات متحده آمریکا در ایران است. وی در کتاب خود با عنوان ایران و ایرانیان در دوره ناصرالدین‌شاه یکی از نخستین شهرهای ایران را از نگاه یک آمریکایی شرح می‌دهد.

از زمان صفویان به بعد کشت و استعمال تنباکو در ایران به سرعت گسترش یافت. چنان‌که در آغاز قرن نوزدهم یکی از مواد مهم تجاری و صادراتی ایران به شمار می‌رفت.

صنعت و تجارت خوانسار در عهد قاجار از چنان رونق و اعتباری برخوردار بوده که بسیاری از سفرنامه‌نویسان این دوره، ضمن اشاره اجمالی به ساختار اجتماعی و جمعیت شهر، مشاغل و کالاهای تجاری آن را نیز مورد توجه قرار داده‌اند. به‌عنوان نمونه، کینیر، که در اوایل دوره قاجاریه از خوانسار عبور کرده، می‌گوید که در حدود ۲۵۰۰ خانوار در این شهر ساکن و عموما تجارت پیشه‌اند. علاوه‌بر او، شیروانی نیز به وجود بیش از ۲ هزار خانه در خوانسار اشاره کرده و بر تجارت‌پیشگی اکثر مردمان آن تاکید دارد. ناصرالدین شاه قاجار نیز…

سفر برای راهنمایان نه فقط شغل یا تفریح که گاهی کلاس درس و محلی برای آموزش است. در چند روز گذشته فرصتی پیش آمد تا در سفری دو روزه همراه با دوستانم و استادی گرانقدر به سمت جاذبه‌های فرهنگی و طبیعی در حوالی اصفهان و کاشان سفر کنیم. سفری که در آن علاوه بر بازدید بناهای کهن، طبیعت بکر و امتحان کردن غذاهای محلی بی‌نظیر، درس‌هایی نو را از کشورمان ایران آموختیم. در این سفرنامه از اتفاق‌های روز اول سفر برایتان خواهم گفت.