محمدعلی افشانی به عنوان هفدهمین شهردار تهران انتخاب شد
آدرس پـایتخت زیست‌پذیـر
یک سیاست مالی آزموده شده در شهرهای جهان می‌تواند تهران را از سه عنصر ضدزندگی نجات دهد
عکس: امیر پورمند، دنیای اقتصاد
برنامه‌ای که از سوی گزینه نهایی شهرداری تهران برای اداره پایتخت ارائه شده بر شعار «تهران شهر زیست‌پذیر و شهروند مشارکت‌پذیر» استوار است. بررسی محتوای برنامه گزینه نهایی شهرداری تهران که در صورت تایید حکم او از سوی وزارت کشور به عنوان شهردار هفدهم رسما بر کرسی ساختمان بهشت برای سه سال تکیه خواهد زد نشان می‌دهد که اتفاقا او برای اداره شهر تهران بر چالش اصلی شهر، مطالبه شهروندان از مدیریت شهری و همین‌طور محورهای اصلی انتقاد نخبگان به عملکرد دوره‌های گذشته مدیریت شهری تمرکز کرده است. درحال حاضر تهران با چند چالش مهم دست به گریبان است. اعتیاد به درآمدهای ناپایدار، ترافیک آزاردهنده، آلودگی هوا، سوداگری در بازار ساختمان و تبدیل شهر تهران به یک جنگل ساختمان، مهم‌ترین چالش‌ها و مشکلات اصلی این شهر است که زیست در آن را با سختی همراه کرده است. در عین حال شهروندان از مدیریت شهری خواهان حل سه معضل بزرگ شهر تهران یعنی ترافیک، آلودگی هوا و تخلفات ساختمانی هستند. همچنین مطابق با نظرسنجی‌هایی که اخیرا از نخبگان و استادان دانشگاهی درباره مشکلات شهر تهران انجام شده در دوره کنونی قابلیت زیست‌پذیری در شهر تا حدود زیادی از بین رفته است چراکه با دو ابرچالش حرکت و زندگی مواجه است. نتایج این نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد شهروندان تهرانی نمره ۱۳ از ۲۰ را به شهر تهران به لحاظ کیفیت زندگی داده‌اند و به همین ترتیب میزان رضایت شهروندان از عملکرد شهرداری نمره ۱۲ از ۲۰ بوده است.
افشانی، گزینه نهایی شهرداری تهران با تاکید بر این محورها به عنوان چالش‌های اصلی شهر تهران، در برنامه ارائه شده خود به شورای شهر عنوان کرده بنا دارد طی سه سال آتی با نگاهی متفاوت برای حل آنها اقدام کند. از دیدگاه محمدعلی افشانی آلودگی هوا و ترافیک، دو چالش مرتبط به هم هستند. به این معنا که آلودگی هوا در شهری همچون تهران به‌دلیل حل نشدن مشکل ترافیک و حمل و نقل عمومی افزایش پیدا کرده بنابراین برای حل این دو مشکل به صورت پیوسته و همزمان راهکار ارائه کرد این درحالی است که طی دوره‌های گذشته برای حل این دو چالش، راهکار مستقل ارائه شده است. بررسی کارشناسان از محتوای برنامه ارائه شده از سوی افشانی حاکی از آن است که اگر بنا باشد مشکلات شناسایی شده در شهر تهران حل شود باید نشانی زیست‌پذیر شدن پایتخت نیز مشخص باشد. گزینه نهایی شهرداری تهران شهر زیست‌پذیر را شهری با ویژگی مکانی ایمن، پاک، زیبا، دارای نظام اداره کارآمد، حمل و نقل عمومی کارآمد و مسکن عادلانه تعریف کرده است. از دیدگاه کارشناسان شهری، تبدیل شهر تهران به یک شهر زیست‌پذیر با استقرار یک نظام مالی کارآمد منطبق بر تجربه‌های جهانی آزموده شده توسط شهرداران کلان‌شهرهای موفق دنیا امکان‌پذیر خواهد بود و درصورتی که شهردار هفدهم به‌زودی این نظام را در سیستم مدیریت شهری جاری و مستقر کند می‌تواند همزمان چهار مشکل اصلی شهر تهران را حل کند. سه مشکل نخست ترافیک، آلودگی هوا و بی‌قاعدگی در ساخت و ساز و مشکل چهارم اتکا به یک نظام درآمدی ناسالم و ناپایدار در اداره شهر تهران است.
به اعتقاد کارشناسان شهری، عبور شهرداری از اتکا به منابع مالی ناپایدار و حاصل از شهرفروشی با استفاده از الگوی اخذ «شارژ شهری» ممکن می‌شود. الگویی که با استفاده از آن به حل سه چالش نخست به‌عنوان مطالبه اصلی شهروندان تهرانی نیز پاسخ داده می‌دهد. به این صورت که شهروندانی که از دو دسته خدمات گران‌قیمت در دو حوزه زندگی و حرکت استفاده می‌کنند به نسبت عارضه‌هایی که به شهر تحمیل می‌کنند هزینه آن را به مدیریت شهری پرداخت می‌کنند. در قالب این سیاست درآمدی، ساکنان شهر در ازای خدماتی که از امکانات شهر و سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته توسط شهرداری دریافت می‌کنند باید شارژ شهری مربوطه را براساس فرمول کارآمدی که نسبت منطقی با ارزش روز املاک دارد بپردازند. در حال حاضر نرخ عوارض نوسازی در دنیا معادل یک‌درصد ارزش روز املاک است، اما در شهر تهران هم‌اکنون این نسبت حدود ۰۵/ ۰ تا ۱/ ۰درصد تعریف شده است. همین موضوع سبب شده تاکنون همه شهروندان به لحاظ ریالی در یک سطح عوارض نوسازی را به مدیریت شهری پرداخت کنند. اما با تغییر این فرمول و متناسب‌سازی آن با ارزش روز املاک، شهروندانی که در جنوب شهر زندگی می‌کنند متناسب با قیمت ملک خود به مراتب عوارض نوسازی کمتری را نسبت به شهروندان شمال شهر پرداخت خواهند کرد. در عین حال شارژ شهری هزینه احتکار ملک و ریسک تقاضای سفته‌بازی و سرمایه‌ای را افزایش می‌دهد و باعث می‌شود بازار ساخت‌وساز و خرید مسکن در اختیار تقاضای مصرفی قرار بگیرد. در حال حاضر به‌دلیل نبود سیاست مشخص اخذ عوارض، حجم خانه‌های خالی در شهر تهران به حدود نیم میلیون واحد مسکونی رسیده است و این در حالی است که تجربه کشورهای مختلف نشان می‌دهد می‌توان با استفاده از شارژ شهری یا همان دریافت مالیات سالانه از املاک، حجم خانه‌های خالی را کاهش داد و به بازار عرضه کرد.
کاهش حجم خانه‌های خالی از یکسو سبب می‌شود بازار مسکن با حجم تقاضای مصرفی تنظیم شود و از سوی دیگر ساخت و سازها متناسب با جنس این نوع تقاضا، از انطباق لازم برخوردار شود. نکته مهم دیگر آنکه با شیفت بودجه شهرداری از درآمد شهرفروشی به شارژ شهری، مشارکت نامرئی شهرداری با سازنده‌های زیاده‌خواه نیز معنای اولیه خود را از دست می‌دهد؛ تاکنون به‌دلیل وابستگی شهرداری به درآمد ساخت‌وساز، بخشی از شهرفروشی با رضایت مدیریت شهری از بابت صدور مجوزهای ساختمانی خارج از چارچوب طرح‌های جامع و تفصیلی صادر می‌شد که نتیجه آن افزایش تخریب شاخص‌های زیست محیطی بود اما با تغییر این مسیر، روند تشدید وخامت شاخص‌های زیست‌محیطی در پایتخت مهار می‌شود.
در قالب همین سیاست درآمدی، یک ابزار درآمدی می‌توان برای حل ترافیک و آلودگی هوا ایجاد کرد. اخذ عوارض تردد و واقعی‌سازی هزینه سفر با خودروی شخصی در تهران سبب می‌شود تا هر شهروندی که به ازای استفاده از خودروی شخصی، عارضه بیشتری را به شهر تحمیل می‌کند هزینه بیشتری نیز به مدیریت شهری تحت عنوان عوارض تردد بپردازد. در این صورت است که تهران به شهر زیست‌پذیر تبدیل می‌شود. یعنی آلودگی جای خود را به هوای پاک، ترافیک جای خود را به حرکت روان، ارزان و سریع در شهر و جنگل ساختمانی جای خود را به شهری برخوردار از تعادل سرانه‌ها و خدمات شهری از جمله فضاهای باز و سبز و تفریحی می‌دهد. کارشناسان شهری معتقدند: شهردار جدید تهران با یک سیاست درآمدی مشخص و البته منطبق با اصول جهانی تامین مالی پایدار برای اداره شهرها، هم می‌تواند چالش تنگنای بودجه‌ای و مسمومیت بودجه شهر با درآمدهای ناسالم شهرفروشی را حل کند و هم به سه مطالبه کلیدی شهروندان برای حل سه چالش کهنه و مزمن زندگی در تهران پاسخ دهد. این در حالی است که هم‌اکنون سهم درآمدهای پایدار شهری از بودجه سالانه شهرداری حدود ۲۰ درصد است و از این میزان، سهم شارژ شهری فقط حدود ۲ درصد و باقی مانده درآمدهای پایدار از محل مالیات ارزش افزوده تامین می‌شود.
چالش‌های تهران از نگاه افشانی
افشانی اولویت نخست برای اداره شهر تهران را توجه به حل معضل ترافیک و آلودگی هوا معرفی کرده است.
افشانی در برنامه خود، حل مشکل آلودگی و ترافیک را با استفاده از تجربه جهانی و ابزارهای علمی ممکن عنوان و اعلام کرده است: اگر بتوانیم مساله ترافیک را با استفاده از تجربه دنیا و ابزارهای علمی به گونه‌ای ساماندهی کنیم که حمل‌ونقل عمومی سهم بالاتری داشته باشد و همین‌طور خودروهای فرسوده در سطح شهر کاهش پیدا کنند و بخش حمل‌ونقل عمومی شامل اتوبوس‌ها، مینی‌بوس‌ها و تاکسی‌های شهر نوسازی شود، بخش درخور ملاحظه‌ای از آلایندگی شهر تهران کاهش پیدا خواهد کرد. از این رو باید افق طرح را طوری ببینیم که از حدود ۲ میلیون نفر کنونی در حدود هفت میلیون نفر سفر از سفرهای شهر در روز با مترو انجام شود. برای تحقق این هدف نیز در سه سال آینده باید بتوانیم حداقل چیزی حدود هزار واگن به حدود ۲ هزار واگن موجود قطار شهری اضافه کنیم. همچنین افشانی یکی دیگر از مشکلات شهر تهران را وجود تبعیض بین محلات محروم و محلات برخوردار عنوان کرده که موجب شده فضای عمومی شهر به یک فضای دوگانه تبدیل شود.
او برای رفع مشکل دوقطبی بودن شهر تهران عنوان کرد: بنا داریم درون همه ۳۵۴ محله تهران، تمام شاخص‌های زیست‌پذیری شامل مسکن، حمل‌ونقل عمومی، دسترسی به خدمات و امکانات تفریحی، کار، آب‌وهوا، کیفیت سلامت، التزام مدنی و اجتماعی یا به تعبیری نقش مردم در اداره امور خودشان را مشخص کنیم، سپس همه محلات را با هم مقایسه می‌کنیم و برای ارتقای شاخص‌هایی که در وضعیت مناسبی قرار ندارند برنامه‌ریزی می‌شود. او در بخشی از برنامه خود تعدد پروژه‌ها را آفت توسعه عمرانی شهر معرفی کرد و افزود: توزیع منابع در پروژه‌های متعدد باعث طولانی شدن زمان اجرای پروژه‌ها می‌شود، درحالی‌که اگر به جای یک صد پروژه ۱۰ پروژه را شروع کرده و به اتمام برسانیم، به راحتی می‌توانیم پروژهای بعدی را تعریف و عملیاتی کنیم. او در عین حال راه وصول مطالبات شهرداری از دولت را برقراری ارتباط تنگاتنگ میان شهرداری و دولت دانست و عنوان کرد: تاب‌آوری پایین شهر تهران در برابر زلزله و نیاز به اورژانس هوایی برای واکنش اضطراری در برابر زلزله از مهم‌ترین چالش‌های شهر است.
او همچنین در برنامه خود با اشاره به سهم درآمدهای پایدار در بودجه شهرداری که حدود ۲۰ درصد برآورد می‌شود مهم‌ترین چالش حوزه مالی و اقتصادی شهرداری تهران را پایین‌بودن سهم درآمدهای پایدار عنوان کرده است. از دیدگاه افشانی، عدم تمایل شهروندان و بخش خصوصی به مشارکت در شهر، عدم به‌کارگیری روش‌ها و ابزارهای نوین تامین مالی و ابهام در فرآیندهای مالی از دیگر مشکلات حوزه مالی شهرداری تهران است. او برای رفع مشکلات مالی و اقتصادی شهرداری تهران، استفاده از ظرفیت سرمایه‌گذاری خارجی شامل انتشار اوراق مشارکت ارزی و ریالی، استفاده از ظرفیت بانک توسعه اسلامی و استفاده از ظرفیت و توانمندی بانک توسعه آسیایی را پیشنهاد داده است. گزینه نهایی شهرداری تهران همچنین تنوع‌بخشی به راه‌های تامین مالی داخلی همچون استفاده از روش‌های نوین تامین مالی از قبیل صکوک اجاره، صندوق زمین و ساختمان، اخذ مالیات و عوارض از زمین‌های رها شده یا خانه‌های خالی، تصرف بخشی از اضافه ارزش زمین و توسعه قراردادهای مشارکتی بخش خصوصی و عمومی را از جمله راهکارهای تغییر نظام درآمدی شهرداری عنوان کرده است.
در برنامه افشانی، اخذ عوارض بهره‌برداری از شبکه معابر و زیرساخت‌های حمل‌ونقل همچون هوشمندسازی شهر برای گرفتن عوارض مربوط به پارک خودروها، تجهیز اتوبان‌ها و تونل‌های شهری برای دریافت عوارض و استفاده از تجربه‌های جهانی در خصوص اخذ عوارض محدوده طرح ترافیک مورد توجه قرار گرفته است. همچنین افشانی در برنامه ارائه شده خود به شورای شهر تهران یکی از مهم‌ترین دلایل بروز مشکلات حوزه حمل و نقل و ترافیک شهری تهران را کنش شهرداری تهران طی سال‌های گذشته عنوان کرده است. او در این برنامه تاکید کرده طی دهه‌های گذشته کنش شهرداری تهران، کنشی با رویکرد انسان محور نبوده است. این رویکرد منجر به کمبود ظرفیت و مطلوبیت در شبکه حمل‌ونقل عمومی به‌ویژه در ساعات اوج ترافیک، نبود پیاده‌رو مناسب و استاندارد در حاشیه معابر، نبود طرح توسعه هدفمند شبکه حمل و نقل عمومی و... شده است. او مهم‌ترین راهبردها برای حل مشکلات حوزه حمل و نقل و ترافیک را افزایش هزینه‌های مستقیم سفر با وسیله شخصی، ایجاد خطوط ویژه خودروهای پرسرنشین، ارائه مشوق موثر برای توسعه خدمات الکترونیک، طرح ساعات کار شناور یا تغییر زمان شروع به‌کار و توسعه خطوط برگشت‌پذیر عنوان کرده است.
پیام معنادار اجماع رای بر «افشانی»
رای ۱۹ به یک اعضای شورای شهر به گزینه محمدعلی افشانی به عنوان شهردار هفدهم پایتخت یک پیام معنادار می‌تواند درون خود داشته باشد. این پیام از بررسی روند تغییر آرای اعضای شورای شهر در سبد دو نامزد مرحله نیمه‌نهایی شهرداری تهران از هفته گذشته تاکنون قابل بررسی است. سه‌شنبه هفته گذشته، اعضای شورای شهر تهران از میان چهار نامزد مرحله نیمه‌نهایی انتخاب شهردار تهران، ۱۵ رای به سبد محمدعلی افشانی و ۱۱ رای به سبد سمیع‌الله حسینی مکارم انداختند. به فاصله چند روز از این انتخاب، چینش آرا در مرحله نهایی انتخاب شهردار کاملا تغییر کرد. اگرچه تا ساعات ابتدایی صبح روز گذشته شنیده‌ها حاکی از انداخته شدن رای۴ تا ۵ عضو شورا به سبد سمیع‌الله حسینی مکارم بود اما همزمان با آغاز جلسه، یکی پس از دیگری از افزایش تعداد آرای محمدعلی افشانی خبر می‌رسید. نهایتا افشانی با رای نزدیک به اجماع (۱۹ رای) به عنوان گزینه نهایی انتخاب شد. از دو رای باقی مانده دو عضو دیگر شورا نیز طبق رای اعلام شده، فقط یک عضو به سرپرست کنونی شهرداری تهران رای داده و یک رای دیگر سفید به گلدان شیشه‌ای انداخته شد. این چینش آرا در حالی اتفاق افتاد که دو روز پیش از برگزاری انتخاب مرحله نهایی، محمدعلی نجفی شهردار شانزدهم در نامه‌ای به‌صورت رسمی از شهردار شدن سرپرست کنونی شهرداری تهران حمایت کرده بود. بررسی روند رای‌دهی اعضای شورای شهر طی هفته گذشته تا روز گذشته به این دو نامزد شهرداری تهران این سوال را به وجود می‌آورد که چرا شورای شهر که در ابتدای دوره جدید مدیریت شهری تمام قد از شهردار شدن محمدعلی نجفی حمایت کرد و چندین روز در برابر درخواست استعفای وی مقاومت نشان داد، به گزینه مدنظر شهردار شانزدهم رای نداد. کارشناسان در پاسخ به این سوال دو گمانه را مطرح می‌کنند. نخست آنکه اعضای شورای شهر روز گذشته بر خلاف عملکرد هفته گذشته که رای حزبی منجر به انتخاب دو گزینه نهایی شده بود، به صورت جریانی عمل کرد و با این اقدام بنا داشت اجماع جریان اصلاح‌طلب روی یک گزینه را نشان دهد اما گمانه دوم نشان از عدم رضایت اعضای شورای از عملکرد شهردار شانزدهم در دوره مدیریتی او دارد. برخی معتقدند از آنجا که شهردار شانزدهم از دیدگاه اعضای شورای شورای شهر عملکرد قابل‌قبولی نداشته، بنابراین عمل به توصیه او در این مرحله نیز چندان موردتوجه قرار نگرفته است.
ارسال نظر