گوارای وجود
صادرات نوشابه و چالش‌های پیش‌روی آن با نگاهی به تحولات شرکت زمزم
در این میان نباید نقش صادرات و چالش‌های آن را در این صنعت و به‌طور کل مواد غذایی نادیده بگیریم. اینکه بدانیم تمامی کشورهای جهان، شرایط آب‌و‌هوایی و امکانات مورد نیاز و متناسب را برای پرورش دادن تمامی محصولات غذایی ندارند. این مسئله باعث شده است که این کشورها به وارد کردن برخی محصولات روی بیاورند و این یکی از مهم‌ترین مواردی است که بعضی کشورها تلاش دارند از کشورهای دیگر و ایران مواد غذایی وارد کنند. این کشورها علاوه بر تامین کردن نیاز جامعه خودشان، نسبت به صادرات مواد غذایی به دیگر کشورها نیز گامی برمی‌دارند. همان‌طور که می‌دانیم صادرات مواد و محصولات غذایی به تمامی کشورها به شدت حساس است، به همین دلیل تاجران باید در هنگام این تجارت علاوه بر قوانین داخلی با کشور مقصدشان نیز آشنایی داشته باشند و بنابر مقررات و اصول کشور خود و همچنین کشور هدف به صادرات محصولات غذایی و تجارت آن اقدام کنند.
در همین راستا صنعت نوشابه در ایران عمری بیش از ۷۰ سال دارد و در این میان شرکت زمزم که در سال ۱۳۳۴ شمسی تاسیس شد به عنوان اولین تولیدکننده نوشابه در ایران شناخته می‌شود. زمزم ایران در هفتمین دهه عمر خود دچار تحولات تازه‌ای شده است و با شعاری تازه، سعی در تغییر فضای کاری خود در میان نسل جدید جامعه ایرانی دارد. برخی از تحولات اخیر زمزم در دور جدید مدیریتی، از چشم تیزبین برخی فعالان صنعت هم مغفول مانده و به نظر می‌رسد نیاز به تشریح بیشتر دارد. در این گزارش در گفت‌وگویی که با سعید عبدالهی‌نژاد، مدیرعامل شرکت زمزم ایران، داشته‌ایم، تلاش کردیم برخی از این موارد را بررسی کنیم.
عبدالهی‌نژاد درباره رتبه و سهم بازار زمزم ایران در صنعت محصولات نوشیدنی می‌گوید که شرکت زمزم ایران در هفتمین دهه عمر خود و در آستانه ۷۰سالگی، با عنوان نخستین تولیدکننده نوشابه در ایران علاوه بر قدمت، توانسته سبد متنوع محصول و نوشیدنی‌های متعدد گازدار و بدون گاز را در حجم‌های مختلف به مردم ایران و منطقه معرفی کند. زمزم هم‌اکنون با فروش بالغ بر ۸۰۰ میلیون لیتر در سال، رتبه بالایی در میان فروشندگان نوشیدنی‌های گازدار و بدون گاز به خود اختصاص داده و در حال حاضر در رقابت با شرکت‌های بین‌المللی و داخلی توانسته همواره جایگاهی درخور توجه داشته باشد. به جرات می‌توان گفت برند زمزم در کشور همیشه در میان سه رتبه اول فروش محصولات در بازار قرار داشته و علاوه بر بازار داخل در بسیاری از کشورهای همسایه علاقه‌مندان زیادی دارد. به‌طور کلی صنعت نوشابه در منطقه خاورمیانه و ایران سهم قابل توجهی از بازار نوشیدنی در اختیار دارد.
از نظر او وضعیت صادراتی زمزم در سال‌های اخیر قابل توجه بوده است. از این‌رو در حال حاضر و با تغییر رویکردهای تولیدی و صادراتی شاهد جهش قابل توجهی از حجم صادرات زمزم در دو سال اخیر هستیم. صادرات زمزم از دیرباز به کشورهای منطقه به‌ویژه کشورهای اسلامی با فرازونشیب، در حال انجام بوده است. میزان کل صادرات زمزم در سال ۱۴۰۲ معادل ۲.۹۶۸.۵۴۸ دلار بوده و به دلیل رشد تقاضا، تنها در پنج‌ماه نخست سال ۱۴۰۳ میزان صادرات زمزم به ۲.۲۰۴.۶۴۸ دلار رسیده است که شاهد رشد ۷۸درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل هستیم.
برنامه زمزم برای صادرات یک رویکرد استراتژیک و بلندمدت است که هم‌اکنون در مراحل این فرآیند قرار داریم. علاوه بر این موضوعات اخیراً هم به دلیل تداوم تحریم برندهای آمریکایی، حجم بالایی از سفارش‌ها برای انواع محصولات زمزم از اقصی نقاط جهان به‌ویژه کشورهای اسلامی پدید آمده است که بازار جدیدی برای برندهای مختلف ایجاد کرده است.
به گفته مدیرعامل شرکت زمزم ایران، اهداف صادراتی نوشابه (زمزم) در حال حاضر به کشورهای عراق، افغانستان، کویت، قطر، بحرین، امارات متحده عربی، عمان، انگلستان، آلمان، هلند، کانادا، قزاقستان، روسیه، ازبکستان، قرقیزستان و سوئیس در حال انجام است و نحوه صادرات به صورت مستقیم و پس از دریافت سفارش‌ها از خریداران انجام می‌شود. در حال حاضر با توجه به حجم صادرات در کشورهای عراق (اقلیم کردستان)، کویت، امارات، عمان، افغانستان، قزاقستان، کانادا و انگلستان دارای نماینده انحصاری هستیم.
وی با توجه به رخدادهای جهانی و رشد تقاضا در این صنعت پیش‌بینی می‌کند که افزایش دوبرابری صادرات نسبت به سال قبل وجود دارد که در صورت تعدیل مشکلات همیشگی تولید، تامین مواد اولیه، مشکلات ناشی از کمبود انرژی و... امکان جهش قابل توجهی در زمینه صادرات وجود دارد. همچنین میزان سودآوری صادرات با توجه به نوسانات نرخ ارز و نیز حذف یکسری هزینه‌های بالاسری مانند حمل‌ونقل و... نسبت به فروش داخل بالاتر بوده و باعث ارزآوری مناسبی برای شرکت شده است و این امکان را برای شرکت فراهم کرده که بتواند بخشی از نیاز ارزی خود را برای واردات مواد اولیه مورد نیاز گروه زمزم از محل صادرات تامین کند.
در این میان چالش‌های اصلی صادرات را نباید فراموش کنیم. یکی از مهم‌ترین مشکلات پیش‌روی صادرات، مسئله نقل‌و‌انتقال ارز است، از سوی دیگر تامین کانتینر در زمان مناسب برای حمل‌ونقل سفارش‌ها نیز از دیگر چالش‌های پیش‌رو است، البته با توجه به جایگاه زمزم در بازار داخلی و لزوم پاسخگویی به نیاز بازار داخل، امکان تامین سریع نیازهای صادراتی وجود نداشته و نیاز به سرمایه‌گذاری جدید در راه‌اندازی خطوط تولید جدید برای پوشش بازارهای صادراتی احساس می‌شود که در همین زمینه برنامه‌های مهمی در دستور کار قرار گرفته است.
در همین راستا به گفته عبدالهی‌نژاد سیاست اصولی زمزم ایران در جهت توسعه برند از طریق همکاری با نمایندگان منطقه‌ای و سرمایه‌گذاران علاقه‌مند برای استفاده از ظرفیت‌های تولید و نیز ایجاد خطوط جدید تولید در بازارهای هدف است؛ چراکه حمل‌ونقل محصول نهایی ذاتاً با یکسری از مشکلات از جمله نوسانات در تعرفه‌های گمرکی، هزینه‌های بالای حمل‌ونقل، امکان بروز ضایعات محصول در فرآیند جابه‌جایی و حمل‌ونقل، مواجه است که راهکار اصولی برای حل این مشکلات، تلاش در جهت تولید در مقاصد صادراتی از طریق انعقاد قرارداد تولید تحت لیسانس است، به گونه‌ای که شرکت زمزم ایران به عنوان مالک برند، نسبت به دریافت لیسانس، فروش عصاره، ارائه فرمولاسیون و دانش فنی مبادرت کرده و محصولات مشابه محصول زمزم با همان کیفیت و شکل ظاهری در بازارهای هدف تولید می‌شود. کمااینکه در راستای همین سیاست، به زودی شاهد تولید محصولات زمزم در اقلیم کردستان عراق در قالب قرارداد تولید تحت لیسانس خواهیم بود و مذاکرات در زمینه تولید در مقاصد صادراتی، در کشورهای قزاقستان، افغانستان، روسیه، ونزوئلا و عمان در حال انجام است.
این‌طور که مشخص است در صنعت نوشابه، زمزم ایران همواره در بازار نوشیدنی حرف‌های زیادی برای گفتن داشته و محصولات نوستالژیکش در خاطره و سفره مردم بوده است. اما در سال‌های اخیر علاوه بر محصولات گذشته مانند لیموناد اصل، دوغ آبعلی و نوشابه‌های کولا و پرتقالی، محصولات شاخص جدیدتری چون زمزم انرژی و نوشابه‌های رژیمی؛ محصولات متفاوتی همچون نوشابه شاتوت، کاکتوس، انار، اورنج‌آپ و... را به سبد محصول خود اضافه کرده است و از نظر تنوع و سهم بازار دارای رتبه‌های برتر در میان دیگر رقبا بوده است. به جرات می‌توان برای محصول لیموناد در بازار، شعار «لیموناد اصلش زمزمه» را یک حقیقت دانست. چراکه تمام رقبا سعی در کپی‌سازی این محصول داشته و دارند. این محصول برترین و پرفروش‌ترین محصول لیمویی کشور است و همین محبوبیت طعم و اصالت باعث شده تا رقبای زیادی سعی در شباهت‌سازی ظاهری و طعمی آن داشته باشند.
وی همچنین درباره اینکه در شرایط کنونی، چگونه می‌شود سهم بازار داخلی را حفظ کرد و ارتقا داد می‌گوید که ارتقای سهم بازار شامل مولفه‌های متنوعی است که در حال حاضر بر تمام این موارد، کار فنی و تخصصی در حال انجام است، اما در کل می‌توان این‌گونه گفت که زمزم اگر بر مولفه‌های اصیل بازاریابی و بازارسازی نظارت دقیق‌تری داشته باشد راهی روشن پیش‌رو دارد. شاید این‌گونه بیان کنم بهتر باشد که ما بر انجام روش‌های علمی و نوین اهتمام داریم و در این دوره مدیریتی تلاش داریم علاوه بر حفظ سهم فعلی، سهم بازار خود را افزایش دهیم و برند ملی ایران در صنعت نوشیدنی را پرآوازه‌تر از قبل کنیم.
مدیرعامل شرکت زمزم مزیت‌های رقابتی زمزم در مقایسه با رقبای اصلی خود را مولفه‌های مختلفی می‌داند. «سبد کالای محبوب» زمزم با حداقل ۱۰ محصول از جمله سبدهای کالایی است که دارای رتبه بالای فروش در بازار است. همچنین زمزم با داشتن ناوگان گسترده پخش و فروش در کل کشور دارای سیستم پخش قوی و توزیع مویرگی است که حرف‌های زیادی برای گفتن دارد. از سوی دیگر تعدد مراکز تولیدی در سطح کشور در ۱۳ نقطه باعث شده تا شاهد کاهش هزینه‌های توزیع باشیم. داشتن نیروهای متخصص جوان و کارآمد در واحدهای مختلف در کنار تجربه ۷۰ساله ذخیره‌شده در این شرکت مزیت دیگری است که کمتر شرکتی در ایران از آن بهره می‌برد.
بنابراین برای حفظ و ارتقای این مزیت‌ها مهم‌ترین مسئله این است که برند زمزم، یک برند ملی است که اعتماد مصرف‌کنندگان به این برند ملی همواره باعث افتخار همکاران من در این مجموعه بوده است. از این‌رو این پشتوانه مردمی همراه با ارتقای مزیت‌های دانشی و فنی باعث رشد این برند خواهد شد. در کنار این موضوع، حفظ این مزایا با تکیه بر افزایش انگیزه کارکنان، ارتقای دانش، مهارت و توانایی راهی است که ارتقای ما را میسر خواهد کرد. همچنین برنامه‌های مدنظر شرکت در شاخه‌های مختلف توسعه تولید، توسعه تحقیقات بازار، توسعه واحد بازاریابی و فروش، توسعه سهم بازار، توسعه واحدهای کنترل کیفی نیز مطرح است. چشم‌انداز زمزم در ابتدا تبدیل شدن به رتبه اول میان رقبای داخلی و سپس در منطقه است. ما در فرصت‌های پیش‌روی زمزم، بهره‌برداری از مزایایی را مدنظر داریم که این برند در اختیار دارد. زمزم ایران چشم‌انداز و دورنمای صادراتی بزرگی را در پیش‌روی خود متصور است و با توجه به تحولات منطقه از لحاظ سیاسی و فرهنگی و افزایش پذیرش و مقبولیت برندهای اسلامی، به دنبال تولید فراسرزمینی و تبدیل شدن به یک برند بین‌المللی است.
اما به هر حال هر صنعت و برندی چالش‌های مختص به خودش را دارد. چالش اصلی زمزم که در منطقه اقیانوس قرمز فعالیت دارد، افزایش رقبا و سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای است که در این صنعت انجام شده است. ما در این مسیر در صورت عدم توسعه سرمایه‌گذاری در تولید، بازار و خرید دستگاه‌های جدید با چالش‌های زیادی روبه‌رو خواهیم بود. باید مدنظر داشت که ارزش برند زمزم در ایران و جهان فراتر از هر کلامی است و با این برند و نشان پرافتخار کارهای بزرگی می‌توان انجام داد که فرصت‌های بی‌بدیلی را برای برند ایران در جهان ایجاد کرده و نام نوشیدنی ایرانی زمزم را در کنار فرش و پسته ایران مطرح خواهد کرد.
زمزم به جرات در ایجاد نوآوری و بهبود محصولات، سرآمد شرکت‌های تولیدی کشور بوده تا جایی که رقبا با رصد دائمی محصولات زمزم، همیشه سعی در کپی‌سازی ناقص از این محصولات داشته‌اند. همین نکته که نشان از سعی رقبا در جذب بخشی از سهم بازار ما هستند گویای خلاقیت این شرکت بوده است. به صورت عمومی، زمزم در هر سال یک و یا چند محصول جدید را به سبد کالایی خود اضافه کرده و این تنوع‌سازی یا در تولید محصولی جدید یا در ایجاد بسته‌بندی جدید سبب ایجاد نوآوری در زمزم می‌شود. «زمزم؛ لذت و شادی باهم» برای ما یک شعار نیست. یک دیدگاه جدید و سرشار از معناست. ما اعتقاد داریم که محصولات ما باید باعث لذت مصرف‌کننده باشد و به دلیل طعم و کیفیت‌اش شناخته شود. همچنین این محصول در جمع‌های خانوادگی و دوستانه مردم می‌تواند دلیلی برای دورهمی و شادی عموم مردم باشد.
زمزم همچون گذشته به توسعه محصولات جدید ادامه خواهد داد. آنچه مهم است این حرکت به سمت تولید محصولاتی با داشتن مزایای سلامت‌محور است که چشم‌انداز آتی زمزم را، حذف مواد مضر و بهبود سلامت‌محوری کرده است. به صورت نمونه، در حال حاضر تولید محصولات بدون کالری با حذف آسپارتام و استفاده از رنگ‌های طبیعی مانند بتا کاربن و اضافه کردن ویتامین‌ها و شیرین‌کننده‌های طبیعی غیرمضر است که در حال اجراست. همچنین بهره‌گیری از شیرین‌کننده‌هایی همچون استویا در محصولات تولیدی و بهره‌گیری از استانداردهای روز جهانی موضوعی است که به صورت جدی در حال پیگیری است و زمزم را برندی در کنار مردم و سلامتی آنها مطرح کرده است.
******
مخلص کلام اینکه علاوه بر توضیحات و مثال‌های بالاتر در این گزارش و گفت‌وگو، نباید فراموش کنیم که استانداردسازی محصولات ضمانت می‌کند که همه محصولات با استاندارد خاصی از کیفیت، تولید شوند. محصول خاص باید از هر نظر یکنواخت باشد. به همین خاطر با استانداردسازی تشخیص هرگونه خرابی در روند تولید در بخش کنترل کیفیت آسان می‌شود. چرا که هرگونه ناسازگاری در محصول به وضوح مشخص است. علاوه بر آن مصرف‌کنندگان و بازرسان نیز می‌توانند هرگونه نارسایی آشکار در تکرار خاص از یک محصول را با کیفیت تاییدشده قبلی آن مقایسه کنند. همین امر موجب می‌شود که تولیدکننده همواره به دنبال حفظ کیفیت محصولات خود باشد. چرا که در اینجا تولیدکننده باید پاسخگو باشد و کیفیت محصول متضرر نمی‌شود. هنگامی که یک الگوی اساسی برای تولید محصول در دسترس تولیدکنندگان قرار می‌گیرد، در برخی شرایط امکان نوآوری افزایش پیدا می‌کند. مثلاً هنگامی که سازمان‌های مختلف در یک صنعت خاص کالاها و خدمات استانداردشده‌ای را ارائه می‌دهند، می‌توانند به فکر تولید کالا یا خدمات متمایزتری از رقبا باشند که همچنان در چهارچوب استانداردهای صنعت باشد یا حتی با کیفیت بالاتری ارائه شود. وقتی کالای استانداردی در بازارهای مختلف از جمله در حوزه بین‌المللی با ویژگی‌های کاملاً یکنواخت در دسترس مشتری قرار بگیرد، به برندی تبدیل می‌شود که بیشتر مصرف‌کنندگان آن را می‌شناسند و به آن اعتماد می‌کنند. در واقع صرف نظر از موقعیت جغرافیایی، همان کالا یا خدمات به مصرف‌کننده تحویل داده می‌شود، بدون اینکه در کیفیت آن تغییری ایجاد شود.
