برندگان کوچک
صنایع بورسی در سال جاری چقدر افت و خیز داشتند؟
صنایع پیشتاز بورس ۹۸
در حال حاضر بورس تهران از ۳۸ صنعت فعال بهره می‌برد. صنایعی که برخی از یک تا دو نماد زیرمجموعه تشکیل شده‌اند و برخی دیگر بیش از ۳۰ شرکت را در خود گنجانیده‌اند. در این میان نگاهی به بازدهی گروه‌های مذکور فارغ از میزان ارزش بازاری آنها نشان از صدرنشینی صنایع و گروه‌های کوچک دارد. از این‌رو در بازه زمانی مورد بررسی (ابتدای سال ۹۸ تا پایان معاملات ۱۴ آبان‌ماه) گروه دباغی و پرداخت چرم با تک‌نماد «وملی» رشدی بالغ بر ۳۲۹ درصد را تجربه کرده است. پس از آن گروه زراعت و خدمات وابسته با سه نماد زیرمجموعه به بازدهی ۳۲۳درصدی در هشت ماه سپری‌شده در سال ۹۸ دست یافت. گروه ساخت دستگاه‌ها و وسایل ارتباطی دیگر صنعت تک‌نماد بورس تهران بود که به سبب رشد قیمت سهام پارس الکتریک، رشد ۳۰۶درصدی را تجربه کرد. این شرایط در حالی رقم خورد که گروه‌های بزرگ که عمدتاً در زمره صنایع کالامحور بورس تهران قرار می‌گیرند، در میان ۱۰ صنعت با کمترین میزان رشد شاخص قرار گرفتند. در این میان پتروشیمی‌ها بهترین عملکرد میان کامودیتی‌ها را تجربه کردند و از ابتدای سال تا میانه معاملات آبان‌ماه به رشد ۶۹درصدی دست یافتند. پس از آن نیز گروه فرآورده‌های نفتی در بازه زمانی مورد بررسی رشدی معادل ۲/ ۶۸ درصد را ثبت کرد. فلزی‌ها نیز به کسب بازدهی ۸/ ۴۷درصدی در هشت‌ماهه سپری‌شده از سال ۹۸ بسنده کردند. بدترین عملکرد میان کالایی‌ها اما به گروه کانه‌های فلزی اختصاص پیدا کرد. این صنعت در سال جاری میان ۳۸ گروه فعال بورسی از منظر رشد شاخص صنعت، رده سی و هفتم را به خود اختصاص داد و تنها با افزایش ۳/ ۳۰درصدی میانگین قیمت زیرمجموعه‌های خود همراه شد.
کانون‌های فعال بورس‌بازان
در مجموع ۱۴۷ روز معاملاتی بورس تهران از ابتدای سال ۹۸ تا اواسط آبان‌ماه، ۵۵۷ میلیارد و ۶۹۱ میلیون سهم به ارزش ۱۷۹ هزار و ۷۵۰ میلیارد تومان مورد دادوستد قرار گرفت. از این مقدار اما گروه محصولات شیمیایی به دلیل ارزش بازاری بالا و شرکت‌های بزرگ (این صنعت حدود یک‌چهارم ارزش کل بورس تهران را به خود اختصاص داده است)، ۴/ ۱۲ درصد از ارزش دادوستدها را در اختیار گرفت. به این ترتیب در بازه زمانی اول فروردین تا ۱۴ آبان‌ماه ۹۸ در مجموع ۲۲ هزار و ۵۶۷ میلیارد تومان نقدینگی در سهام زیرمجموعه پتروشیمی بورس تهران ردوبدل شد. پس از آن نیز دو گروه بانک و خودرو، در رده‌های بعدی بیشترین ارزش معاملات قرار گرفتند. این دو گروه که در مجموع ۵/ ۱۰ درصد از کل ارزش بازار را در اختیار دارند، شاهد دادوستد ۲۱ هزار و ۵۵۵ میلیارد تومانی در بازه مورد بررسی بودند. امری که عمدتاً به توجه بورس‌بازان به تورم دارایی‌های دو گروه مذکور بازمی‌گردد. در ادامه این موضوع به تفصیل مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در میان دیگر گروه‌های بورسی که به‌رغم قرار گرفتن در میان گروه‌های کوچک و متوسط بازار، ارزش معاملات بالایی را تجربه کرده‌اند، می‌توان به دارویی‌ها اشاره کرد. بر این اساس گروه محصولات دارویی که از ۲۹ شرکت زیرمجموعه تشکیل شده است، با ارزش معاملات بیش از ۱۰ هزار میلیاردتومانی در هشت ماه نخست سال ۹۸ روبه‌رو شد. این صنعت ۵/ ۴ درصد از کل ارزش بازاری بورس تهران را در اختیار دارد. سیمانی‌ها نیز که ۳۰ شرکت سهامی را در خود جای داده‌اند، در دوره مورد بررسی شاهد معاملاتی به ارزش ۵/ ۸ میلیارد تومان بودند و از این منظر در رده ششم صنایع سی و هشت‌گانه بورسی قرار گرفتند. این گروه تنها ۷/ ۱ درصد از ارزش کل بازار سهام را به خود اختصاص داده است.
توجه معامله‌گران دارویی به داده‌های تاریخی
همان‌طور که اشاره شد دارویی‌ها در هشت ماه نخست سال ۹۸، در میان صنایع با بیشترین ارزش دادوستدها ایستادند. این گروه در دوره مورد بررسی به رشد حدود ۱۸۴درصدی دست یافت. هرچند آمار تولید و فروش دارویی‌ها نسبت به گذشته بهبود یافته است اما واقعیت این است که نگاه معامله‌گران به داده‌های تاریخی مربوط به این صنعت مهم‌ترین عامل رشد قیمت سهام دارویی است. شرایط مشابه روند سهام دارویی از ابتدای سال تاکنون در میانه‌های سال ۹۲ و همچنین سال ۹۷ ثبت شده است. در برخی از این برهه‌های زمانی شاهد جهش نرخ ارز بودیم و در برخی برهه‌ها نیز حذف نرخ ارز مرجع برای تولیدکنندگان دارویی مورد توجه فعالان بازار قرار گرفته است. در سال ۹۲ ارز دلار مرجع ۱۲۲۶تومانی دارویی‌ها حذف شد و دلار مبادله‌ای ۲۴۵۰تومانی برای تامین مواد اولیه وارداتی شرکت‌های دارویی اختصاص یافت. در این سال با توجه به افزایش دوبرابری نرخ ارز و افزایش قابل‌توجه بهای تمام‌شده، به همین نسبت نرخ دارو نیز افزایش یافت. در سال ۹۷ نرخ ارز در کشور جهش قابل‌توجهی داشت و در بازار آزاد به قیمت‌های بالاتر از ۱۰ هزار تومان رسید. البته دولت اعلام کرد برای دارو و دیگر کالاهای اساسی دلار ۴۲۰۰تومانی اختصاص می‌یابد. در این سال شرایط تا حدودی به نفع شرکت‌های دارویی تغییر کرد و با توجه به افزایش حدوداً ۱۰درصدی نرخ ارز مواد اولیه و افزایش هزینه‌های بسته‌بندی، نرخ دارو طی دو مرحله افزایش یافت. در عین حال با توجه به شرایط بازار و افزایش قاچاق دارو و کمبود نسبی دارو در کشور، تخفیفات فروش شرکت‌ها به حداقل خود در پنج سال گذشته رسید. این عوامل در مجموع باعث شد حاشیه ناخالص و خالص صنعت دارو در سال ۹۷ و خصوصاً در سه ماه سوم سال افزایش قابل توجهی یابد. در سال جاری نیز به دنبال افزایش زمزمه‌ها در خصوص حذف ارز ۴۲۰۰تومانی برای شرکت‌های دارویی و با فرض تکرار روند تاریخی، بار دیگر دارویی‌ها مورد توجه فعالان بازار قرار گرفته‌اند؛ به طوری که از ابتدای سال تا پایان معاملات ۱۴ آبان‌ماه، بیش از یک هزار میلیارد تومان نقدینگی در مسیر حقوقی به حقیقی در میان سهام دارویی جابه‌جا شد تا گروه مذکور بیشترین خالص خرید معامله‌گران خرد در دوره مورد بررسی را به خود اختصاص دهد.
خودروها و موج تجدید ارزیابی
نمادهای خودروساز از ابتدای سال تا میانه آبان‌ماه به رشد ۵/ ۱۲۶درصدی قیمت سهام زیرمجموعه خود دست یافته‌اند. موضوعی که عمدتاً به افزایش سرمایه خودرویی‌ها از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها بازمی‌گردد. این موضوع سال‌هاست که مورد توجه فعالان بازار قرار گرفته است. واقعیت این است که برخی از بورس‌بازان افزایش سرمایه را ملاکی برای ارزندگی سهام عنوان می‌کنند. این گروه معتقدند افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی باعث نزدیک شدن ارزش روز دارایی‌ها به قیمت واقعی آنها می‌شود. به طوری که اگر ارزش اسمی هر سهم ۱۰۰ تومان باشد، با افزایش سرمایه از تجدید ارزیابی دارایی و افت قیمت سهم به کمتر از ۱۰۰ تومان پتانسیل رشد قیمت وجود خواهد داشت. درست است که برای بسیاری از معامله‌گران همین استدلال برای خرید سهام کافی است اما در واقع در چنین تحلیلی به کارایی شرکت هیچ توجهی نشده است و تنها دارایی‌ها در مرکز تمرکز قرار گرفته‌اند. در واقع این نوع افزایش سرمایه تنها راهی برای نجات شرکت‌ها از خطر ورشکستگی است اما به عنوان ابزاری برای داغ کردن سهام از سوی برخی سفته‌بازان و کانال‌های تلگرامی استفاده می‌شود. به هر حال سهام زیرمجموعه گروه خودرو و ساخت قطعات به ویژه خودروسازان لیدر این گروه همچون سایپا و ایران‌خودرو در سال جاری یکی از کانون‌های فعال بورس‌بازان بودند و از منظر حجم و ارزش دادوستدها نیز در رتبه دوم صنایع بورسی قرار گرفتند. توجه بورس‌بازان به سهام مذکور سبب شد تا خودرویی‌ها در بازه زمانی مورد بررسی شاهد جابه‌جایی ۳۶۳ میلیارد تومان نقدینگی از پورتفوی حقوقی‌ها به سبد سهام معامله‌گران حقیقی بازار باشند.
بانکی‌ها و باز هم حباب تورم دارایی‌ها
در سال جاری به ویژه نیمه دوم معاملات، این گروه‌های کوچک و متوسط بازار بودند که بیشترین توجه بورس‌بازان را به خود معطوف کردند، صنایعی که مامن اصلی نقدینگی موجود در بازار به ویژه پول‌های تازه‌وارد و کم‌تجربه بودند. یکی از این صنایع، گروه بانک و موسسات اعتباری بود که در هشت ماه نخست سال ۹۸ با رشد ۴/ ۶۳درصدی سهام زیرمجموعه خود همراه شد. در عین حال این صنعت که هفت درصد از ارزش کل بازار را در اختیار دارد، در صدر صنایع با بیشترین حجم معاملات در بازه زمانی مورد بررسی قرار گرفت و از منظر ارزش دادوستدها نیز رده سوم صنایع سیوهشتگانه بورسی را در اختیار گرفت. عمده دلیل توجه به سهام بانکی نیز همچون خودرویی‌ها به موضوع افزایش سرمایه این بنگاه‌های اقتصادی از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها بازمی‌گردد. در یک جمله می‌توان گفت در وضعیتی که در اقتصاد کشور نرخ بازدهی دارایی‌ها پایین است و معمولاً نمی‌تواند رقابتی با نرخ بدون ریسک در اقتصاد کشور داشته باشد، معامله‌گران بازار سهام از بهانه‌هایی همچون دارایی‌ها برای توجیه رشد قیمتی استفاده می‌کنند. البته باید گفت در بعضی از موارد اگر نگاهی عمیق‌تر داشته باشیم، شاید بتوان حتی به مصادیقی رسید که توجیه‌کننده رشد قیمتی سهام به پشتوانه دارایی‌ها باشد. با این حال در بسیاری از موارد چنین بهانه‌ای (خبر تجدید ارزیابی دارایی‌ها) تنها به دستاویزی برای داغ کردن سهام تبدیل شده است و هیچ دلیل موجهی برای رشد قیمتی سهام به این واسطه مشاهده نمی‌شود.
به هر حال واقعیت این است که شاید بتوان ارزشگذاری سهام یک شرکت را بدون توجه به سودآوری توجیه کرد، اما به هیچ‌وجه نمی‌توان یک شرکت را تنها بر اساس دارایی‌ها و بدون در نظر گرفتن بدهی‌ها قیمت‌گذاری کرد. وضعیت ترازنامه‌ای برخی بانک‌ها که رشدهای چندین‌برابری را تجربه کرده‌اند نیز به همین صورت است؛ گرچه در شرایط کنونی در سطوح چندین برابری نسبت به قیمت‌های یک سال و نیم قبل خود قرار دارند اما نمی‌توان توجیهی برای چنین رشد قیمتی پیدا کرد. البته ممکن است دلایل دیگری نیز در این میان مطرح باشد و همچنان نمی‌توان به این سادگی روند قیمتی یک سهم روی رفتار معامله‌گران را مورد قضاوت قرار داد.
کامودیتی‌ها همچنان مغفول
سهام کامودیتی‌محور بازار اما که در سال جاری با چالش‌هایی همچون افت قیمت جهانی کالاها، رکود اقتصاد جهانی و البته عقب‌نشینی دلار دست و پنجه نرم کرده‌اند، با کاهش اقبال بورس‌بازان مواجه بودند. بنابراین بزرگان کالایی بورس تهران شامل گروه‌های محصولات شیمیایی، فرآورده‌های نفتی، فلزات اساسی و کانه‌های فلزی مدت‌هاست به دلیل بروز ریسک‌های رکودی در اقتصاد جهانی و همچنین اخبار گاه و بی‌گاه از وضعیت جنگ تجاری دو کشور چین و آمریکا به عنوان قدرت‌های بزرگ اقتصادی دنیا از روند رو به رشد بازار جا مانده‌اند. از این‌رو صنایع کالامحور بورس تهران ضمن کسب کمترین میزان بازدهی در هشت ماه آغازین سال ۹۸، با بیشترین خالص فروش از سوی معامله‌گران حقیقی بازار مواجه شده‌اند. به این ترتیب گروه محصولات شیمیایی در دوره مورد بررسی شاهد فروش حدود ۴۷۲ میلیاردتومانی سهامداران خرد بودند. فلزی‌ها نیز در همین بازه زمانی خالص تغییر مالکیت ۱۵۷ میلیاردتومانی در مسیر حقیقی به حقوقی را شاهد بودند. در ادامه این مسیر معدنی‌ها شاهد جابه‌جایی ۱۰۶ میلیاردتومانی از سبد سهام حقیقی‌ها به پورتفوی معامله‌گران حقوقی بازار بودند. هرچند پالایشی‌ها برخلاف دیگر بزرگان کالایی، با خالص خریدی به میزان ۲۲۵ میلیارد تومان از سوی معامله‌گران حقیقی بازار همراه شدند.
حال و روز صنعت خاکستری
سیمانی‌ها از دیگر گروه‌های بورسی هستند که این روزها مورد اقبال معامله‌گران قرار گرفته‌اند. انتظار برای افزایش نرخ فروش داخلی سیمان از یک‌سو و از طرف دیگر بهانه هیجانی برای رشد قیمتی نمادهای سیمانی تحت عنوان ارزش جایگزین این صنعت از مواردی است که در افزایش تقاضای سهام سیمانی بی‌تاثیر نبوده است. این در حالی است که وضعیت بنیادی صنعت سیمان چندان مناسب نیست و به نظر می‌رسد مواردی مانند ارزش جایگزینی یا افزایش سرمایه‌های سنگین از مازاد تجدید ارزیابی دارایی‌ها دردی از این صنعت دوا نمی‌کند. به این ترتیب گروه سیمان، آهک و گچ در بازه زمانی اول فروردین تا ۱۴ آبان ۹۸، ضمن رشد ۱۳۹درصدی میانگین ۳۰ شرکت زیرمجموعه خود، رتبه ششم بیشترین حجم و ارزش دادوستدها را نیز در اختیار گرفتند. این مهم در حالی واقع شده است که این صنعت تنها ۷/ ۱ درصد از ارزش کل بازار را شامل می‌شود. نگاهی به خالص تغییر مالکیت سیمانی‌ها در بازه زمانی مورد بررسی نیز حاکی از خالص خرید بیش از ۵۰۸ میلیاردتومانی معامله‌گران خرد در زیرمجموعه‌های این گروه است تا از این منظر گروه خاکستری بورس تهران در رتبه سوم لیست خرید حقیقی‌ها قرار گیرد.
