امید به نقش‌آفرینی بیشتر
بررسی سهم فولاد در رشد اقتصادی
بر اساس چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق ۱۴۰۴، ایران باید بتواند به عنوان کشوری توسعه‌یافته، جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری را در سطح منطقه داشته باشد. در راستای تحقق این هدف صنایع نقش ویژه‌ای را در توسعه اقتصادی، علمی و فناوری کشور بر عهده دارند. یکی از صنایع استراتژیکی که کشورهای توسعه‌یافته سرمایه‌گذاری بسیاری را در آن انجام داده‌اند، صنعت مادر فولاد است. حتی کشورهایی که از منابع طبیعی و مواد اولیه لازم برای این صنعت برخوردار نیستند، به استقرار این صنعت در کشور خود اقدام کرده‌اند. بنابراین یکی از حوزه‌های مهم و تاثیرگذار در تحقق چشم‌انداز ۲۰ساله، صنعت فولادسازی در کشور است. طبق سند راهبردی توسعه صنعتی در کشور که بر اساس سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ تهیه و تدوین شده است، صنعت فولاد کشور باید به تولید ۵۵ میلیون تن فولاد که معادل ۵/ ۳ درصد از تولید جهانی است، برسد.
تولید فولاد خام در جهان
بنا بر گزارش‌های انجمن جهانی فولاد، تولید فولاد خام از سال ۲۰۰۱ تا سال ۲۰۱۳ روند صعودی داشته است؛ به طوری که از ۸۵۱ میلیون تن در سال ۲۰۰۱ به ۱۶۴۹ میلیون تن در سال ۲۰۱۳ رسیده است. طی سال‌های یادشده، مصرف سرانه فولاد خام نیز با رشد مداوم روبه‌رو بوده و از ۱۵۰ کیلوگرم در سال ۲۰۰۱ به ۲۲۵ کیلوگرم در سال ۲۰۱۳ افزایش یافته است. تولید جهانی فولاد خام طی سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۳، با رشد ۱۵درصدی روبه‌رو بوده و از ۱۴۳۳ میلیون تن در سال ۲۰۱۰ به ۱۶۴۹ میلیون تن در سال ۲۰۱۳ رسیده است. بخش اعظم تولید فولاد در جهان متعلق به آسیا و اقیانوسیه است. این منطقه در سال ۲۰۱۳ بیش از ۶۸ درصد تولید فولاد خام جهان را در دست داشته که نسبت به سال ۲۰۱۰ (معادل ۶۵ درصد) با افزایش روبه‌رو بوده است. جدول همراه میزان تولید فولاد را در هر یک از مناطق جهان طی سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۳ نشان می‌دهد. در میان مناطق مذکور تنها قاره آفریقا، آسیا و اقیانوسیه و منطقه خاورمیانه رشد مثبت را در سال ۲۰۱۳ تجربه کرده‌اند. آسیا و اقیانوسیه با ۹/ ۴ درصد رشد بیشترین میزان رشد را در این سال داشته و آمریکای شمالی نیز با منفی ۲/ ۲ درصد رشد بیشترین کاهش را در میان این مناطق تجربه کرده است. رشد هشت‌درصدی تولید فولاد در منطقه خاورمیانه نیز در سال ۲۰۱۳ قابل توجه به نظر می‌رسد. در سال ۲۰۱۳، آسیا و اقیانوسیه با سهم ۶/ ۲ واحد‌درصدی بالاترین سهم را در رشد مثبت ۵/ ۸درصدی تولید فولاد خام جهان داشته‌اند. اتحادیه اروپا و آمریکای شمالی نیز به ترتیب با سهم منفی ۱۵/ ۰ و منفی ۱۷/ ۰ واحد درصد در تولید فولاد خام جهان بیشترین نقش را در کاهش تولیـد فولاد خام جهان ایفا کرده‌اند.
تولید فولاد در ایران
طبق بررسی‌های انجام‌شده و آمارهای موجود در حال حاضر بیش از ۵۰۰ هزار واحد صنعتی کوچک، متوسط و بزرگ در کشور به تولید انواع کالاهای صنعتی اقدام می‌کنند. در میان واحدهای صنعتی کشور، فولاد مبارکه به عنوان یکی از عظیم‌ترین واحد صنفی به‌خصوص از نظر ارزش تولیدات و ارزش افزوده محسوب می‌شود. ارزش افزوده ایجادشده از سوی فولاد مبارکه اصفهان به صورت میانگین در سال‌های اخیر بیش از سه درصد کل ارزش افزوده ایجادشده از سوی همه واحدهای صنعتی کشور بوده است. همچنین برآوردها نشان می‌دهد که معادل ۳۰ درصد ارزش افزوده ایجادشده از سوی کارخانه‌های تولید فلزات اساسی شامل مس، روی، آهن، فولاد، آلومینیوم و... در فولاد مبارکه اصفهان انجام گرفته که گویای سهم و جایگاه رفیع و قابل توجه این صنعت محوری و استراتژیک در بخش صنعت کشور است. از سوی دیگر آمارها نشان می‌دهند که بیش از ۵/ ۰ درصد تولید ناخالص داخلی (GDP) ایران را ارزش افزوده ایجادشده از سوی فولاد مبارکه به خود اختصاص داده که نشان از سهم، نقش، جایگاه و اهمیت فعالیت‌های اقتصادی و تولیدی فولاد مبارکه در میان سایر فعالیت‌های اقتصادی کشور دارد. مجتمع عظیم فولاد مبارکه اصفهان با توجه به تعداد قابل توجه واحدهای صنعتی پسین و پیشین که صنایع تامین‌کننده و صنایع استفاده‌کننده از محصولات تولیدی آن را تشکیل می‌دهند، نقش مهم و محوری در اقتصاد ملی و به خصوص در بخش صنعت کشور به عنوان موتور محرکه اقتصاد ایفا می‌کند. تردیدی وجود ندارد که حمایت، تقویت و توسعه بنگاه‌های بزرگ اقتصادی کشور، البته آنهایی که از مدیریت و عملکرد اقتصادی موفقی برخوردارند، در برنامه ششم توسعه می‌تواند به عنوان قطب‌های رشد و توسعه به تحقق اهداف برنامه‌های توسعه کشور کمک موثری کند. اما در مورد وضعیت تولید فولاد در ایران می‌توان به تولید ۱/ ۱۶ میلیون‌تنی فولاد در سال ۲۰۱۵ میلادی اشاره کرد. در این سال میزان مصرف فولاد در کشور هم کمی بیشتر و معادل ۷/ ۱۸ میلیون تن بوده است. با حفظ روند فعلی در بخش مصرف فولاد به نظر می‌رسد مصرف فولاد در داخل کشور خیلی زود از مرز ۲۰ میلیون تن عبور کند و حتی تا سال ۱۴۰۴ شمسی به ۳۵ میلیون تن در سال برسد. البته در آمارهای داخلی کشور تولید ۱۸ میلیون‌تنی طی سال ۱۳۹۵ را می‌توان مشاهده کرد که به نظر می‌رسد این روند رشد تولید در آینده نیز می‌تواند ادامه داشته باشد. همچنین باید توجه کرد که بر اساس برنامه‌های سند چشم‌انداز قرار است تا سال مورد اشاره (۱۴۰۴ شمسی) سرانه مصرف فولاد در کشور ما به ۳۵۰ کیلوگرم در سال برسد که آن‌وقت با توجه به پیش‌بینی جمعیت ۱۰۰ میلیون نفر در سال ۱۴۰۴ میزان مصرف در این بخش به ۳۵ میلیون تن خواهد رسید. این در حالی است که در مقطع فعلی سرانه مصرف فولاد کشور ۲۳۷ کیلوگرم است. پایین بودن این رقم را زمانی می‌توان متوجه شد که به سرانه مصرف هزار کیلوگرمی فولاد در کشوری مثل کره جنوبی اشاره شود. تولید بیش از ۱۶ میلیون تن فولاد در کشور ما و عقب ماندن به میزان ناچیزی از میزان مصرف آن در کشور ما در حالی است که از نظر دانش فنی تولید فولاد در زمینه‌های ساخت تجهیزات، بهره‌وری، طراحی و ساخت واحدهای فولادی و نیروی تحصیل‌کرده فرصت‌هایی در اختیار دارد که می‌توان ظرفیت آن را تا ۲۸ میلیون تن تولید در سال نیز تخمین زد. با وجود چنین ظرفیتی در حال حاضر طرح‌های توسعه تولید فولاد کشور با ظرفیت ۲۱ میلیون تن به صورت مناسب در حال اجراست.
پیش‌بینی رشد ۱۴درصدی در فولاد مبارکه
روند تولید فولاد خام در گروه فولاد مبارکه طی سال‌های ۱۳۸۱ تاکنون نیز نشان می‌دهد که هرچند در برخی از سال‌ها نوسان‌هایی وجود داشته اما در مجموع سیر آن صعودی بوده است. در میان این سال‌ها رکورد تولید مربوط به سال ۱۳۹۵ با ۴/ ۷ میلیون تن تولید بوده و از سوی دیگر پایین‌ترین میزان تولید هم مربوط به سال ۱۳۸۱ به میزان ۲/ ۳ میلیون تن بوده است. پیش‌بینی می‌شود میزان تولید فولاد خام (گروه فولاد مبارکه) تا پایان سال ۹۶ به میزانی برسد که در مجموع نسبت به سال ۱۳۹۵ بیش از ۱۴ درصد رشد داشته باشد. از میان ۹ محصول گندله، آهن اسفنجی، تختال، کلاف گرم، کلاف سرد سخت، کلاف قلع‌اندود، کلاف گالوانیزه، کلاف رنگی و حمل محصولات نیز بیشترین درصد رشد در ۹ماهه سال ۹۶ نسبت به مدت مشابه سال گذشته مربوط به تختال و کمترین رشد مربوط به کلاف قلع‌اندود است. در این میان بیشترین میزان تولید به ترتیب مربوط به آهن اسفنجی با ۳/ ۶ میلیون تن، گندله با ۶/ ۵ میلیون تن و تختال با ۳/ ۵ میلیون تن است. در هر سه بخش میزان عملکردها به گونه‌ای بوده که برنامه قبلی محقق شده است. در مجموع نیز از ۹ بخش تنها بخش حمل محصولات بوده که نسبت به میزان برنامه‌ریزی‌شده به صورت ۱۰۰ درصد محقق نشده است.
معاملات قابل توجه در بورس کالا
معاملات در بورس کالای کشور نیز نشان می‌دهد که صنعت فولاد چه اهمیت قابل توجهی در اقتصاد ایران دارد. بر این اساس محصولات صنعتی و معدنی با سهم ۹/ ۳۶درصدی از کل معاملات کالای فیزیکی به لحاظ حجم و ۴۲ درصد به لحاظ ارزش ریالی مهم‌ترین کالاهای مورد معامله در بورس کالای ایران است که از این میان حدود هفت میلیون تن محصولات فولادی به ارزش ۱۱۷ هزار میلیارد ریال در سال گذشته مورد معامله قرار گرفت که به لحاظ ریالی نسبت به سال ۱۳۹۴ بیش از ۲۷ درصد افزایش یافته است. با وجود چنین ظرفیت‌ها و فرصت‌هایی در کشور در صنعت فولاد و وضعیت صادراتی کشور باید توجه کرد که ظرفیت‌های معدن و صنایع معدنی در کشور باید به گونه‌ای افزایش یابد که صادرات سنگ‌آهن خام و سنگ‌آهن دانه‌بندی متوقف و به جای آن انواع محصولات فولادی با‌کیفیت به کشورهای مختلف دنیا صادر شود. باید یکی از اهداف جدی دولت و بخش خصوصی در این زمینه تکمیل زنجیره تولید مواد معدنی باشد و جلوگیری از صادرات مواد خام و تبدیل آن به محصولات با ارزش‌افزوده بالاتر که فناوری، اشتغال و بازگشت سرمایه را در پی دارد، از اولویت‌ها در برنامه‌های مختلف مد نظر قرار داد. از سوی دیگر اتصال به بازار جهانی را هم نباید فراموش کنیم. به اعتقاد خیلی از کارشناسان اتصال به بازار جهانی، ایمنی را در برابر تغییرات، نوسانات، رکود و موارد مشابه دیگر بالا می‌برد. برای نمونه در شرایطی که اقتصاد کشور دچار رکود می‌شود، اگر شرکت‌های تولیدی به‌خصوص واحدهای فولادی، با بازار بین‌المللی همکاری داشته باشند، از روند جهانی استفاده می‌کنند و می‌توانند جبران کاهش فروش داخلی را از این طریق در برنامه‌های خود داشته باشند. علاوه بر این، با حضور در صحنه‌های رقابت بین‌المللی، تولیدکننده‌ها خود را با استانداردهای جهانی منطبق می‌کنند و استاندارد در درجه نخست بر کیفیت محصولات اثرگذار خواهد بود و همچنین در سایر حوزه‌ها همچون شیوه تعامل با طرف‌های خارجی، فرهنگ مبادله خریداران، تجارت با بنگاه‌های بین‌المللی و... نیز موثر عمل می‌کند و موجبات ارتقای شرکت را در سطوح جهانی فراهم می‌آورد. این دستاوردها، تنها بخشی از مزیت‌های ارتباط با بازار جهانی محسوب می‌شوند. بازار جهانی وسعت بسیار بالایی دارد؛ در نتیجه میزان اثرگذاری منفی آن بر شرکت‌های داخلی محدودتر خواهد بود و به همین دلیل حلقه با بازارهای جهانی باید در اولویت برنامه‌های این صنعت قرار بگیرد تا بهتر بتواند در اقتصاد کشور نقش‌آفرینی کند و سهم بیشتری از رشد اقتصادی کشور را به خود اختصاص دهد. با توجه به چنین امیدواری‌هایی به نظر می‌رسد در سال آینده می‌توانیم شاهد نقش پررنگ‌تری از صنعت فولاد باشیم. با توجه به برنامه‌های بهره‌برداری از چند طرح فولادی در سال آینده از سویی و برخی از برنامه‌های اعلام‌شده دیگر در این صنعت به نظر می‌رسد رشد کمی و کیفی محصولات را داشته باشیم اما نکته قابل تامل آن است که طرح‌های توسعه فولاد مبارکه هم به منظور افزایش ظرفیت کمی و هم برای ارتقای کیفی محصول باید مد نظر قرار بگیرد. به نظر می‌رسد سال آینده یکی از بهترین سال‌های فولاد باشد و هرچقدر کیفیت محصولات تولیدی بهبود یابد این بهتر بودن را بیشتر می‌توان احساس کرد. علاوه بر این، می‌توان حاشیه سود محصول را افزایش و تامین نیاز بازار را تسهیل کرد که در صورت تداوم وضعیت رو به رشد در بازارهای جهانی، سال ۹۷ می‌تواند یکی از بهترین سال‌های فولادی باشد. این امید وجود دارد که هم در حوزه سودآوری و هم در حوزه سرمایه‌گذاری فرصت‌های مناسبی در سال آینده وجود داشته باشد و با تحصیل سودهای بیشتر از سرمایه‌گذاری در حوزه فولاد، سودآوری شرکت‌های فولادی نیز رشد کند. شاید با این رشد آن‌وقت بتوان به افزایش نقش فولاد در اقتصاد و رشد اقتصادی کشور امیدوارتر شد.
ارسال نظر