استراتژی کسب و کار «معدنی و صنعتی گل‌گهر»

شناسایی موضوعات استراتژیک شرکت گل‌گهر

اساس و پایه تدوین استراتژی و بازنگری استراتژی در گل‌گهر تفکر استراتژیک مدیران است. شکل‌گیری الگوی استراتژی به سبک تفکر استراتژیک مدیران ارشد و در نتیجه شناسایی موضوعات و مسائل کلیدی سازمان صورت می‌پذیرد. مدیران استراتژیست ضمن داشتن هوشمندی و هنر تمیز موضوع‌ها و مسائل کلیدی و حیاتی سازمان از موضوع‌های معمول و جاری، بخش قابل توجهی از منابع و تلاش خود را در «موضوع‌های استراتژیک» صرف می‌کنند. بدیهی است، برای شکل‌گیری استراتژی، نخستین گام بازشناسی موضوع‌های استراتژیک سازمان خواهد بود. خاستگاه موضوعات استراتژیک در گل‌گهر تفکر استراتژیک است که پشتوانه و پایه آن تحلیل‌هایی است که در شکل ذیل نشان داده شده است.

زنجیره ارزش سنگ‌آهن

در بررسی زنجیره ارزش سنگ‌آهن برای تصمیم‌گیری در خصوص ورود به کسب و کارهای مکمل ضروری است. هدف از این تحلیل کسب شناخت دقیق‌تری از کسب و کارهای زنجیره ارزش سنگ آهن است تا از این طریق بتوانیم تصمیم استراتژیک لازم را در خصوص ورود یا خروج از کسب و کارهای درون زنجیره ارزش، اتخاذ نماییم. تحلیل زنجیره ارزش علاوه بر نتایجی که در بخش پیش ارائه شد، به ما در شناخت روابط واحدهای سازمان، ضرورت‌های هر یک از کسب و کارهای زنجیره ارزش از جمله فعالیت‌های جاری شرکت گل‌گهر کمک شایانی کرد.

بازار صنعت و محیط رقابت

شناخت بازار صنعت فولاد و عوامل موثر بر رقابت در این صنعت از مهم‌ترین مسائلی است که بر جهت‌گیری‌های استراتژیک شرکت گل‌گهر موثر است. تحلیل‌هایی در این زمینه انجام گرفت تا ضمن بررسی مقادیر عرضه و تقاضا و مکانیزم‌های قیمت‌گذاری، شناخت مناسب از عوامل اثرگذار و نقش‌آفرینان بازار داخلی و جهانی سنگ‌آهن و زنجیره صنعت فولاد به دست آید.

تحلیل شرایط محیطی

تاکنون بر محیط کسب و کار شرکت معدنی و صنعتی گل‌گهر تمرکز داشتیم و زنجیره ارزش صنعت و همچنین شرایط بازار آن را تحلیل کردیم. اما عوامل محیطی موثر بر شرکت گل‌گهر محدود به این موارد نیست و متغیرهای کلانی چون نرخ ارز، وضعیت اقتصادی، وضعیت سیاسی و روابط بین‌الملل، سیاست‌های دولت در تخصیص نقدینگی، هدفمندی یارانه‌ها و سیاست‌های مالی و پولی تاثیری شگرف بر سرنوشت شرکت گل‌گهر دارد. از این رو، عوامل موثر بر فضای اقتصادی کشور تحلیل و در ادامه نیز، تاثیر این عوامل بر شرکت‌ معدنی و صنعتی گل‌گهر مرور شد. چنین تحلیلی به ما کمک کرد تا تصویری روشن از تغییراتی که در آینده بر شرکت گل‌گهر می‌گذارد، در نظر داشته باشیم.

تحلیل قابلیت‌های درونی

تغییرات عوامل محیط نزدیک (شرایط بازار و رقابت) و محیط دور (اقتصاد کلان) کمتر در اختیار شرکت است و شرکت معدنی و صنعتی گل‌گهر حداکثر یکی از ده‌ها بازیگری است که در تغییرات این عوامل نقش دارند. علاوه بر این عوامل، قابلیت‌های شرکت معدنی و صنعتی گل‌گهر در بهره‌گیری از فرصت‌های محیطی نقش بسزایی دارد. به همین منظور ابتدا با تحلیل صورت‌های مالی شرکت به تصویری از عملکرد گذشته شرکت دست یافتیم. علاوه بر ارزیابی مالی ارزیابی سیستم‌های مدیریتی به منظور اطمینان از تناسب‌شان با اندازه و پیچیدگی‌های شرکت مورد بررسی قرار گرفته‌اند. قابلیت‌های درونی دیگری مثل یکپارچگی نرم‌افزارها، سیستم‌های ایمنی و آتش‌نشانی، برنامه‌ریزی و توسعه منابع انسانی از جمله مواردی است که شناخت آنها به شناخت آنها به شناخت استراتژی‌های شرکت معدنی و صنعتی گل‌گهر کمک می‌کند.

چشم‌انداز سازمان

چشم‌انداز سازمان نقطه‌ای است که شرکت قصد دارد در آینده بلندمدت به آن دست یابد. تصویری که ما از آینده شرکت برای خودمان تصویر می‌کنیم در موضوع‌هایی که باید به آنها بپردازیم موثر است. هرچه فاصله امروز از چشم‌انداز بیشتر باشد، تلاش بیشتری لازم است و موضوع‌هایی که باید به آنها بپردازیم، تغییر می‌کند همانطور که در بخش نخست گفتیم، چشم‌انداز منطقه گل‌گهر، میزان محصول تولیدی منطقه به صورت کمی است. خروجی تحلیل‌های بالا، فهرستی هر چند محدود از مهم‌ترین موضوع‌های استراتژیک سازمان خواهد بود. با توجه به تحلیل‌های فوق، موضوع‌های استراتژیک شرکت به شرح زیر تعیین شده‌اند.

* تامین سنگ آهن

* بهای تمام شده و ساختار هزینه

* مکانیزم قیمت‌گذاری و عرضه محصول در بازار داخلی و صادراتی و ارزآوری

* تامین زیرساخت‌های موردنیاز انرژی (آب، برق، گاز)

* توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل (جاده، ریل، بندری)

فهرست موضوع‌های استراتژیک پنج‌گانه شرکت گل‌گهر حاکی از آن است که با توجه به ذخایر سنگ‌آهن در منطقه و ظرفیت خطوط تولیدی، نخستین و مهم‌ترین موضوع استراتژیک «تامین سنگ» است. کمیت و کیفیت ذخایر سنگ باقی مانده در منطقه گزینه‌هایی همچون توسعه اکتشافات در سایر نقاط کشور و حتی سرمایه‌گذاری در خارج از کشور را برجسته می‌سازد. با توجه به این واقعیت، دومین موضوع استراتژیک شرکت «بهای تمام شده و ساختار هزینه» است، افزایش ظرفیت تولید براساس چشم‌انداز ضمن تامین نیاز فولاد کشور اهمیت تلاش برای صرفه حاصل از مقیاس را در مدیریت گل‌گهر به عنوان یکی از مسائل مهم برجسته می‌کند. از سوی دیگر تولید این حجم از محصول «مکانیزم قیمت‌گذاری و عرضه محصول در بازار داخلی و صادراتی و ارزآوری» را به عنوان یکی از مسائل استراتژیک گل‌گهر برجسته می‌کند به ویژه آن که بخشی از تامین تجهیزات و قطعات مصرفی از تامین‌کنندگان خارجی حاصل می‌شود، بازارارزی و امکان تجارت بین‌الملل به واسطه تامین منابع مالی از طریق صادرات برجسته و حائز اهمیت فراوان در شرایط اقتصادی کشور می‌شود.

علاوه بر فروش محصولات فعلی، «توسعه سبد محصول» با توجه به دسترسی به مواد اولیه مناسب به ویژه برای زنجیره محصولاتی که در پایین دست فولاد قرار دارند مانند ساخت فولادهای ویژه یا فرآورده‌های پایین دست فولادی یکی از موضوعاتی است که بر سودآوری شرکت تاثیر گسترده‌ای دارد. بنابراین چهارمین موضوع استراتژیک شرکت، «توسعه سبد محصول» است. در نهایت برای تولید پایدار براساس ظرفیت موجود، پنجمین موضوع استراتژیک شرکت، «تامین زیرساخت‌های موردنیاز» است، مانند دستیابی به منابع آبی با توجه به شرایط اقلیمی منطقه و کشور و همچنین حامل‌های انرژی از مسائل برجسته این موضوع هستند. از آنجا که یکی از چالش‌‌های گل‌گهر حمل محصولات است، بنابراین توسعه زیرساخت‌های حمل ریلی، جاده‌ای و نیز توسعه و مشارکت در ایجاد بنادر تخلیه و بارگیری یکی از موضوعات مهم و استراتژیک است.

بازنگری نقشه استراتژی

موضوع‌های استراتژیک شناسایی شده در مرحله قبل، از یک سو آن قدر کلی هستند که هر یک از افراد واحدهای سازمان بنا به وظیفه، دغدغه و تجربه‌اش، تفسیر و قرائتی ویژه از آن داشته و از سوی دیگر آن قدر عمومی که می‌توانند برای هر شرکت دیگر با دامنه فعالیت‌های مشابه به کار روند. حل این مشکل در گرو ارائه راه‌حلی است که نتایج حاصل از انتخاب استراتژی را به عملیات‌های روزمره شرکت پیوند بزند. به عبارت دیگر، آمال و آرزوهایی که در برنامه‌ریزی استراتژیک تدوین شده‌اند، باید به عبارت‌های عملیاتی و قابل اندازه‌گیری ترجمه شوند. کارت امتیازی متوازن (BSC) با چنین هدفی توسعه یافته است. این ابزار به ما کمک می‌کند تا استراتژی را از عبارت‌های کلی به راهکارهای قابل پیگیری ترجمه کنیم. بنابراین در ادامه دو مرحله زیر به انجام می‌رسد.

* استفاده از نقشه استراتژی برای توصیف موضوعات استراتژیک شرکت

* استفاده از کارت امتیازی برای شاخص‌گذاری و هدف‌گذاری اهداف استراتژیک شرکت (مندرج در نقشه استراتژی)

منطق کارت امتیازی متوازن پیچیده نیست و با کمک آن می‌توان تمامی نتایج حاصل از تحلیل‌های صورت گرفته برای تدوین استراتژی را در یک صفحه خلاصه کرد. اهداف مالی سازمان (سودآوری پایدار) با برآورده‌سازی و ارائه ارزش‌های مورد انتظار مشتری و کسب اطمینان از او حاصل می‌شود. با این مضمون وجه دوم نقشه به بسته مکانیزم بازار و انتظارهای مشتری از محصول اختصاص دارد وجه سوم نقشه استراتژی عنوان می‌کند که برآورده‌سازی ارزش‌های موردنظر مشتری، از طریق ترکیب خاصی از فرآیندها و عملیات کارآمد سازمان، قابل تحقق است. به عبارت دیگر در این وجه باید مهم‌ترین فرآیندها و عملیات سازمان که بیشترین تاثیر را در تحقق وجه دوم نقشه دارد، شناسایی و مورد تحلیل قرار گیرند. چهارمین و آخرین وجه نقشه بر این موضع دلالت دارد که صرف داشتن فرآیندهای استراتژیک چابک و کارآمد، شرط کافی برای تحقق موضوع‌های استراتژیک یک سازمان نیست. منطق BSC به ما گوشزد می‌کند اجرای کارآمد فرآیندهای وجه سوم، منوط به تحقق سه موضوع زیر در سازمان است.

* در اختیار داشتن نیروی انسانی کارآمد، دست کم در مشاغل استراتژیک (سرمایه انسانی)

* در دسترس بودن زیرساخت‌های پشتیبان مانند تجهیزات ارتباطی و اطلاعاتی (ICT) ، زیرساخت‌های ایمنی

* ایجاد محیط کاری مشارکتی، مدیریت دانش (سرمایه انسانی)

به عبارت دیگر نباید تردید کرد که بهترین فرآیندها، بدون داشتن نیروی انسانی، سیستم‌های اطلاعاتی و فرهنگ‌ سازمانی مناسب، مجالی برای اجرا در سازمان پیدا نخواهند کرد. نقشه استراتژی شرکت صنعتی و معدنی گل‌گهر با همین منطق تدوین شده است. برای این منظور چند کارگروه تخصصی تشکیل و در آنها به تحلیل موضوع‌های استراتژیک و شناسایی راهکارهای مهم تحقق هر موضوع، اقدام شد. همانگونه که در بالاترین سطح نقشه استراتژی مشخص شده است، هدف مالی شرکت گل‌گهر مبنی بر «سودآوری پایدار و بلندمدت» از طریق «رشد درآمد» و «بهبود بهره‌وری» محقق می‌شود. از سوی دیگر تحقق رشد درآمد در شرایط جاری منوط به دو موضوع «توسعه ظرفیت تولید» و «توسعه فرصت‌های درآمدی و بهینه‌سازی کسب و کار» شده است و «بهبود بهره‌وری» نیز از طریق «بهبود ساختار هزینه» و «استفاده بهینه از دارایی‌ها» محقق می‌شود.

وجه دوم نقشه استراتژی شرکت، بر مشتری و بازار (ارائه محصول با کیفیت مطلوب و پایدار، تامین پایدار و به موقع نیاز مشتری و توسعه نام تجاری، اعتبار و ارتباطات) متمرکز است. در وجه سوم به فرآیندهای عملیاتی شرکت که برای تحقق نیازهای مشتری ضروری است، اشاره شده است. این وجه مهم‌ترین فرآیندهای گل‌گهر را در پنج گروه «مدیریت توسعه و نوآوری»، «تامین اقتصادی پایدار»، «سرآمدی عملیات»، «مدیریت اثربخش بازار» و «مسوولیت‌های اجتماعی» دسته‌بندی کرده است. چهارمین و آخرین وجه نقشه استراتژی گل‌‌گهر، الزام‌های زیرساختی موردنیاز برای توسعه سرمایه‌های سازمانی، توسعه زیرساخت‌های اطلاعاتی، توسعه سرمایه‌های انسانی و مدیریت منابع مالی را ارائه می‌کند. از آنجا که عناصر نقشه استراتژی نیز در جایگاه خود قابل تفسیر و تعبیر هستند، در مرحله بعد برای هر یک از اجزای نقشه استراتژی خواهیم پرداخت و اقدام‌های لازم برای تحقق شاخص‌های استراتژیک را تعریف می‌کنیم.

برای تحقق اهداف استراتژیک شرکت، تعیین شاخص‌های کمی، برای هر یک از اجزای نقشه را به همراه شاخص، باید در نظر گرفت. شاخص‌های استراتژیک شرکت، طی چند مرحله مورد بررسی و بازبینی قرار گرفتند تا از امکان محاسبه و ارتباط آنها با هدف مورد انتظار شرکت، اطمینان حاصل شود. با هدف‌گذاری شاخص‌های استراتژیک، پس از تعیین شاخص‌ها و محاسبه روند گذشته آنها، تصویری از شرایط موجود به دست آمد. در این مرحله اهداف کمّی با توجه به روند گذشته شاخص‌ها و وضعیت مطلوب تعیین می‌شوند. در تعیین شاخص‌ها و اهداف به SMART بودن آنها توجه ویژه‌ای شد تا اهداف مشخص (S)، قابل اندازه‌گیری (M)، تحقق پذیر (A)، مرتبط با هدف (R) و زمان‌دار (T) باشند. تعیین اقدام‌های استراتژیک برای تحقق اهداف تعیین شده، پر کردن فاصله میان وضعیت موجود و اهداف تعیین شده نیازمند انجام فعالیت‌هایی علاوه بر کارهای معمولی است که پیش از این انجام می‌شده است. تعیین این اقدام‌ها و پروژه‌های استراتژیک که رسیدن به اهداف را سرعت می‌ّبخشد، آخرین گام در تکمیل برنامه استراتژیک است. اقدام‌ها به گونه‌ای تعیین شدند که زمان انجام، بودجه، مسوول آن و خروجی مورد انتظار آنها روشن است.

برای تعریف اقدامات همسو با نقشه، چارچوبی مشخص شده که در واقع خطوط راهنمایی برای تعریف اقدامات است، در راهنمای مذکور برای هر هدف در نقشه، راهکارهایی مشخص شده تا تعریف اقدامات همسو با هدف با دقت بهتری صورت پذیرد، در کنار راهکارهای تعریف شده چالش‌های عمده‌ای که در این بعد قابل بررسی است مدنظر قرار گرفته است. براساس راهکار و چالش‌های مطرح شده سویه‌های کلی برای راهکارهای اشاره شده به عنوان گزینه‌های استراتژیک مطرح شده است. هر کدام از گزینه‌های استراتژیک طیفی از دو سویه مقابل است که به نوعی سیاست‌گذاری در تعیین اقدامات را به اقتضای شرایط شرکت ترسیم می‌کند. در ادامه جایگاه و ارتباط موضوعات استراتژیک و اهداف استراتژیک در گل‌گهر به صورت ذیل آورده شده است:

موضوع ۱: تامین سنگ‌آهن

* توسعه عملیات اکتشافی در پهنه‌های جدید

* تامین کارآمد سنگ‌آهن

موضوع ۲: بهای تمام شده و ساختار هزینه

* بهبود ساختار هزینه

* استفاده بهینه از دارایی‌ها

* بهبود سیستم انتقال و همگن‌سازی مواد

* بهینه‌سازی مصرف نهاده‌های تولید

* مدیریت بهره‌ور دارایی‌ها

* برنامه‌ریزی انبارش و حمل محصول

* مدیریت تکنولوژی بهینه‌سازی

موضوع ۳: مکانیزم قیمت‌گذاری و عرضه محصول در بازار داخلی و صادراتی و ارزآوری