ناتوانی در تسهیلات‌دهی

انواع سپرده به سپرده‌های دیداری و غیردیداری تقسیم می‌شود. معمولاً به سپرده‌های دیداری (انواع سپرده‌های جاری که با صدور چک برای افراد قابل برداشت است) سودی تعلق نمی‌گیرد چون مشتری برحسب نیازی که دارد دائماً در حال نقل‌وانتقال پول است. در سپرده‌های غیردیداری که شامل انواع سپرده‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت، قرض‌الحسنه، پس‌انداز مسکن و... است به طور معمول با توجه به دستورالعمل بانک مرکزی به سپرده‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت سود تعلق می‌گیرد. با این حال در مورد تسهیلات‌دهی و ترکیب سپرده‌ها باید اشاره کنم این مساله به نوع فعالیت بانک‌ها بستگی دارد. هریک از بانک‌های تخصصی و تجاری در تسهیلات‌دهی متفاوت عمل می‌کنند. به طور معمول سرمایه بانک‌های تجاری از طریق سهامدارانشان تامین می‌شود و سرمایه بانک‌های تخصصی از طریق دولت تامین می‌شود. در زمینه جذب سرمایه از طریق سپرده‌گذاری، بانک‌ها سعی می‌کنند ترکیب‌های متفاوتی از سپرده‌ها داشته باشند تا برحسب فعالیت‌هایی که دارند این سپرده‌ها را به کار گیرند. هر چقدر سرمایه بانکی بیشتر باشد کمتر در معرض ریسک نقدینگی قرار می‌گیرد و توانایی بیشتری برای پرداخت تسهیلات دارد.

به همین جهت در مقررات کمیته بال در سطح بین‌المللی تاکید بسیاری بر سرمایه بانک‌ها تحت عنوان کفایت سرمایه شده است. بانک‌ها موظف هستند نسبت کفایت سرمایه خود را بین ۸ تا ۱۲ درصد حفظ کنند. بنابراین بانک‌هایی می‌توانند در تسهیلات‌دهی خوب عمل کنند که نسبت کفایت سرمایه بالایی داشته باشند. متاسفانه بانک‌های ما به علت مشکلاتی که دارند از نسبت کفایت سرمایه مناسبی برخوردار نیستند و همین مساله در تسهیلات‌دهی آنها را با چالش مواجه کرده است. توجه کنید مساله نقدینگی برای تداوم فعالیت بانک‌ها ضروری است. بانک‌ها بر اساس سرمایه و میزان سپرده‌هایی که دریافت می‌کنند باید به شکلی منابعشان را مدیریت کنند که اگر مشتری به بانک مراجعه کرد بتواند پرداخت داشته باشد. اگر بانکی بخواهد بیش از سرمایه یا منابعی که در اختیار دارد تعهد بدهد یا در فعالیت‌هایی سرمایه‌گذاری کند که زیان‌ده باشند قطعاً با افزایش ریسک نقدینگی مواجه می‌شود. بانک‌ها نباید طوری عمل کنند که خودشان را در معرض ریسک نقدینگی قرار دهند. متاسفانه در سال‌های اخیر به علت بروز برخی مسائل، بانک‌ها از ناحیه ریسک نقدینگی با چالش مواجه شده‌اند. یا در مورد بانک‌ها و موسسات مالی غیرمجاز وقتی ریسک نقدینگی‌شان افزایش یافت دچار مشکلاتی جدی شدند و در نتیجه با هجوم مشتریانشان برای بازپس‌گیری سپرده‌هایشان منحل شدند.

هر بانکی با توجه به منابعی که در اختیار دارد ترکیبی از تسهیلات خرد و کلان را پرداخت می‌کند. برای بانک فرقی ندارد که بیشتر تسهیلات کلان بدهد یا خرد. اگر سرمایه بانک بالا باشد به طور طبیعی می‌تواند تسهیلات بلندمدت بیشتری بدهد. اما به طور معمول بانک‌های خصوصی و تجاری حداکثر تسهیلاتی که می‌دهند مدت آن از یک سال تجاوز نمی‌کند. بیشتر تسهیلات سه‌ماهه یا شش‌ماهه می‌دهند. این تسهیلات در جهت تامین سرمایه در گردش موسسات و بنگاه‌های اقتصادی است. بانک‌های تخصصی بیشتر تسهیلات بلندمدت می‌دهند چون وظایف آنها در جهت حمایت از برنامه‌های توسعه‌ای تعریف شده است. به علت رکود و تحریم‌های اقتصادی بخشی از وام‌ها و تسهیلاتی که بانک‌ها به دولت یا به بنگاه‌های اقتصادی یا به برخی افراد پرداخت کردند، بازپرداخت نشد و عملاً منابع بانک‌ها کاهش پیدا کرده است. این وام‌ها و تسهیلات بازپرداخت‌نشده تحت عنوان مطالبات در ترازنامه بانک‌ها ثبت شده است. طبیعی است وقتی بانک‌ها تسهیلات داده‌اند اما منابعشان بازنگشته و به شکل مطالبات معوق درآمده است این امر اثر منفی بر تسهیلات‌دهی یا وام‌دهی بانک‌ها بگذارد چون منابعشان کاهش یافته است.

اکنون اگر بانک‌ها دچار تنگنای مالی شده‌اند بخش قابل توجه آن به بدهی دولت به بانک‌ها و سایر مطالبات معوق برمی‌گردد. از طرف دیگر بانک‌ها با توجه به تسهیلاتی که پرداخت کرده بودند اما افراد یا بنگاه‌های اقتصادی توانایی بازپرداخت آنها را نداشتند مجبور شدند آن وثایق را به تملک خود درآورند. ولی با توجه به رکود بازار مسکن، بانک‌ها موفق نشدند این دارایی‌ها را به نقدینگی تبدیل کنند. به عبارت دیگر بخشی از دارایی بانک‌ها که شامل کارخانه‌ها، واحدهای تجاری و... هستند منجمد یا به اصطلاح قفل شده‌اند. در نتیجه پدیده قفل شدن دارایی بانک‌ها باعث کاهش توان تسهیلات‌دهی آنها شده و بانک‌ها به دلیل اینکه بخشی از منابعشان منجمد شده قادر نیستند به نسبت تقاضاهایی که وجود دارد تسهیلات بدهند.