اشکالی که مدیریت شهری به روال قبلی توزیع سهمیه‌های طرح ترافیک وارد می‌دانست، این بود که نحوه توزیع این مجوز با اصل شفافیت و عدالت تناسبی ندارد و اصلا مشخص نیست سهمیه‌بگیران بر اساس چه فرآیندی مشمول دریافت آرم طرح ترافیک شناسایی می‌شوند؛ ضمن اینکه فقط گروه‌های خاصی می‌توانستند چنین مجوزی را دریافت کنند و عموم مردم با توجه به محدودیت تعداد آرم‌های روزانه، از این امکان برخوردار نبودند. به این ترتیب تدوین نسخه جایگزین طرح ترافیک فعلی با هدف رفع این دو اشکال و برای برقراری عدالت و شفافیت در برخورداری از حق تردد در مرکز شهر در دستور کار معاونت حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران قرار گرفت. با این حال اکنون در کلیات لایحه‌ای که دیروز در شورای شهر تصویب شد، تبصره‌ای ذیل ماده سه گنجانده شده که بر اساس آن شهردار تهران صاحب یک اختیار طلایی در توزیع آرم طرح ترافیک هم به لحاظ اینکه به تشخیص خود در اختیار افراد قرار دهد و هم به لحاظ اعمال تخفیف ۵۰ درصدی، شده است.

هر چند این تبصره به درخواست شورای شهر تهران در لایحه شهرداری گنجانده شده است، اما کارشناسان بر این باورند که وجود این تبصره به شفافیت طرح ترافیک جدید خدشه جدی وارد می‌کند و با اصول شفافیت و عدالت که شهرداری در پی آن است، مغایرت دارد. به گزارش «دنیای اقتصاد»، بر اساس مصوبه شورای ترافیک شهر تهران، در فاز پایلوت طرح ترافیک جدید که روز گذشته با ۱۳ رای موافق و مخالفت ۶ عضو شورا درخصوص لایحه نرخ‌گذاری مربوطه در شورای شهر، اجرای آن در سال ۹۷ قطعی شده، قرار است سقف تعداد خودروهای ورودی به محدوده طرح ترافیک از ۱۲۹ هزار و ۳۵۰ دستگاه در سال جاری به ۱۰۳ هزار دستگاه کاهش یابد. طبق متن لایحه چکش‌کاری شده در کمیسیون‌های شورای شهر که دیروز کلیات آن تصویب شد، ۵/ ۱ درصد از مجموع مجوزهای تردد در طرح ترافیک از طریق شهردار تهران توزیع می‌شود و در اختیار گروه‌های خاص قرار می‌گیرد. به این ترتیب ۱۵۰۰ مجوز تردد روزانه در طرح ترافیک با ۵۰ درصد تخفیف در اختیار افرادی قرار می‌گیرد که جنس و مشخصات آنها در متن مصوبه مشخص نشده است و این موضوع یک اشکال بزرگ در طرح ترافیک جدید محسوب می‌شود که نقض غرض مدیریت شهری در برقراری عدالت میان شهروندان است.

شاهد عینی عیوب طرح ترافیک جدید

دقیقا روز گذشته و ساعتی قبل از اینکه پیش‌مصوبه شورای ترافیک تهران درخصوص تغییر شکل طرح ترافیک با محوریت آزادسازی تردد عموم خودروها در محدوده مرکزی شهر مشروط به پرداخت هزینه، با تصویب لایحه نرخ‌گذاری عوارض تردد در صحن شورای شهر تعیین تکلیف شود، بزرگ‌ترین نقطه ضعف این لایحه در ایستگاه‌های مترو و اتوبوس و پایانه‌های تاکسیرانی اکران شد. برابر آنچه مدیران شهرداری عنوان می‌کنند، طرح ترافیک جدید موجب کاهش ۲۰ درصدی تقاضای سفر با خودرو شخصی در محدوده مرکزی شهر می‌شود و از سوی دیگر تقاضای حمل‌ونقل عمومی در این ناحیه را دست‌کم ۸ درصد افزایش می‌دهد. اصولا تجربه ابرشهرهای دنیا حاکی از تقویت موثر حمل‌ونقل عمومی پیش از اتخاذ سیاست‌های بازدارنده از تردد با خودرو شخصی است. این در حالی است که تهران در حال حاضر به اذعان شهرداری با کمبود فوری ۳ هزار دستگاه اتوبوس و ۲ هزار واگن مترو روبه‌رو است. این کسری صبح روز گذشته که تعداد زیادی از شهروندان استفاده‌کننده از خودروی شخصی تحت تاثیر شرایط جوی و بارش برف، متقاضی استفاده از حمل‌ونقل عمومی بودند خود را نشان داد. روز گذشته خبرنگاران تصاویری از ازدحام شهروندان روی سکوهای مترو را به برخی از اعضای شورای شهر نشان دادند تا برای آنها محرز شود که ظرفیت فعلی حمل‌ونقل عمومی توان پوشش افزایش تقاضای سفر با این ناوگان را ندارد. هرچند برخی اعضا همچون محمد علیخانی و محسن هاشمی به این کمبود اذعان داشتند، اما به طرح ترافیک جدید نیز با وجود این نقطه ضعف بزرگ رای دادند.

واکنش محسن هاشمی، رئیس شورای شهر تهران نیز به تماشای این صحنه قابل تامل بود. وی اگرچه با لحن شوخی، اما این طور عنوان کرد که تصاویر مذکور نشان‌دهنده استقبال مردم از حمل‌ونقل عمومی است! او این را هم اضافه کرد که اغلب متروهای دنیا در ساعات پیک با ازدحام مسافر روبه‌رو هستند. هاشمی اگرچه به این موضوع اشاره کرد که در کلان‌شهرهای دنیا ابتدا سامانه حمل‌ونقل عمومی کارآ طراحی و سپس برای خودروهای شخصی محدودیت ایجاد می‌کنند، اما در عین حال نواقص حمل‌ونقل عمومی پایتخت را نادیده گرفت و گفت: در محدوده ۳۱ کیلومتر مربعی طرح ترافیک مجموعا ۴۰ ایستگاه مترو و ۷۰ ایستگاه BRT وجود دارد که به این ترتیب افراد با طی مسافت ۵۰۰ متر می‌توانند خود را به یک ایستگاه حمل‌ونقل عمومی برسانند. این آمار در حالی از سوی رئیس شورای شهر مطرح شد که او قطعا به واسطه فعالیت در شرکت مترو، از این موضوع مطلع است که اولا تهران فاقد شبکه حمل‌ونقل عمومی یکپارچه بوده و وجود چند ایستگاه در یک محدوده به معنای برخورداری از حمل‌ونقل «کارا» نیست؛ ثانیا ناوگان موجود در خطوط حمل‌ونقل عمومی نیز با نقطه ایده‌آل فاصله زیادی دارد و همین حالا در ساعات پیک دچار وضعیت فرااشباع است.

از سوی دیگر طرح ترافیک جدید برای شهر تهران «دو سر باخت» خواهد بود. با فرض اینکه در سال آینده برآوردها و مطالعات مدیریت شهری عینا محقق شود و به این ترتیب تقاضای سفر با خودروی شخصی ۲۰ درصد و حجم ترافیک ۲۶ درصد کاهش یابد، در ازای این کاهش تقاضای حمل‌ونقل عمومی افزایش پیدا می‌کند که با توجه به فقدان ظرفیت، شهر و شهروندان دچار مشکل جدی خواهند شد. از طرف دیگر کارشناسان اعتقاد دارند با توجه به اینکه قیمت‌گذاری پیشنهادی برای عوارض تردد در ساعات غیرپیک در محدوده مرکزی شهر نازل است، تقاضای سفر در ساعات غیرپیک (۱۰ تا ۱۶) افزایش پیدا می‌کند و عملا کل ساعات روز به ساعات پیک ترافیک در این محدوده تبدیل می‌شود. محسن پورسیدآقایی، معاون شهردار تهران نیز روز گذشته در صحن شورای شهر با اشاره به اینکه در هیچ روزی طی یک ماه گذشته میزان تقاضای استفاده از طرح ترافیک روزانه از ۷هزار فقره در ساعات پیک صبحگاهی فراتر نرفت، سقف کل تقاضا در این روزها را ۱۸ هزار فقره عنوان کرد. به این ترتیب مشخص می‌شود نسبت کسانی که در پیک صبحگاهی وارد محدوده طرح ترافیک می‌شوند و عمدتا افراد شاغل هستند، به افرادی که در سایر ساعات روز تقاضای تردد در این محدوده را دارند، ۷ به ۱۱ است. این آمار نشان می‌دهد ظرفیت بالقوه افزایش تقاضای سفر در ساعات غیرپیک با توجه به وضع عوارض نازل برای این محدوده (حداقل ۱۳ هزار تومان) وجود دارد.

نرخ پایه برای تعیین عوارض تردد در طرح ترافیک ۲۰ هزار تومان تعیین شده که با توجه به سه ضریب آلایندگی خودرو، زمان شروع و پایان سفر و نیز نحوه پرداخت، قابل افزایش و کاهش است. بر این اساس کف عوارض روزانه تردد ۱۳ هزار تومان و سقف آن ۴۵ هزار تومان تعیین شده است.

در عین حال طرح جدید ترافیک یک نقطه قوت و ویژگی مثبت دارد که آن‌هم واقعی شدن هزینه ورود به محدوده طرح ترافیک برای سهمیه‌بگیران است. در حال‌حاضر بهای طرح ترافیک سالانه از حد رایگان تا حداکثر دو میلیون و ۳۰۰ هزار تومان است؛ اما در صورت اجرایی شدن طرح جدید ترافیک، کف هزینه ورود به محدوده طرح ترافیک دو میلیون و ۹۰۰ هزار تومان خواهد بود و از این جهت نرخ تعیین شده برای سهمیه‌بگیران بازدارندگی دارد. اما این ارقام بر‌ای کسانی که از سهمیه روزانه با بهای ۴۱ هزار تومان در حال‌حاضر استفاده می‌کنند، فاقد بازدارندگی است. در طرح ترافیک جدید ۶۳ هزار سهمیه برای مشاغل اضطراری که ناگزیر به ورود به محدوده طرح ترافیک هستند، پیش‌بینی شده است و ۴۰ هزار مجوز باقی‌مانده در صورت تقاضا در اختیار عموم مردم قرار می‌گیرد. جانبازان، معلولان، بیماران خاص، آژانس‌ها و وانت‌بارها نیز از تخفیف ۵۰ درصدی برخوردار خواهند شد، اما اینکه چه کسانی قرار است افزون بر این گروه‌ها با اختیار طلایی شهردار از تخفیف برخوردار شوند، در روزهای آینده با چکش‌کاری مواد و تبصره‌ها در شورای شهر مشخص خواهد شد.

دودزایی طرح جدید ترافیک

به گزارش «دنیای اقتصاد»، یکی از اشکالاتی که به طرح جدید ترافیک وارد است، عدم تعیین تکلیف موتورسیکلت‌ها و احتمال افزایش تقاضا برای این وسایل نقلیه دودزا و آلاینده با اجرای طرح جدید است؛ موضوعی که حجت نظری، عضو شورای شهر تهران نیز روز گذشته به آن اشاره کرد. افزون بر این در متن طرح جدید به امتیاز ویژه خودروهای هیبریدی و دارای معاینه فنی برتر اشاره شده، اما «سایر خودروها» با ضریب یکسان دیده شده است. این عبارت یک شائبه دارد و می‌تواند این تفسیر را از لایحه شهرداری به‌وجود بیاورد که خودروهای فاقد معاینه فنی معمولی و فرسوده نیز در گروه «سایر خودروها» می‌توانند در محدوده طرح ترافیک تردد کنند. هر چند در محدوده طرح ترافیک داشتن معاینه فنی الزامی است، اما این عبارت موجب شد زهرا صدراعظم‌نوری، رئیس کمیسیون سلامت و محیط‌زیست شورای شهر تهران درباره آن تذکر دهد و خواستار گنجاندن «خودروهای دارای معاینه فنی» به جای «سایر خودروها» در متن لایحه شود.

ایده اصلی کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای شهر این بود که تهران به ۳ زون (محدوده) کلی تقسیم و برای تمام معابر اصلی این زون‌ها عوارض وضع شود. موضوعی که علیخانی، رئیس کمیسیون مذکور نیز به آن اشاره کرد، اما در عین حال به طرح جدید ترافیک نیز اقبال نشان داد و آن را یک شروع و تغییر رویکرد دانست که می‌تواند در سال آینده تکمیل و اصلاح شود. بررسی جزئیات طرح جدید ترافیک تهران در قالب لایحه تعیین عوارض تردد وسایل نقلیه در محدوده‌های مرکزی شهر طی جلسات آتی شورای شهر تهران در دستور کار قرار خواهد گرفت.