مرکز پژوهش‌های مجلس اعلام کرد
۹چالش صنعت هوایی کشور
به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، یکی از مهم‌ترین ابداعات قرن بیستم اختراع هواپیما بود که بی‌شک انقلابی در صنعت حمل‌ونقل به‌وجود آورد. به‌مرور به علت گسترش و رشد و پیشرفت تکنولوژی در صنعت حمل‌ونقل هوایی، این بخش از حمل‌ونقل سهم عمده‌ای از جابه‌جایی مسافر و بار را در جهان به خود اختصاص داد. افزایش سرعت در جابه‌جایی و تکنولوژی بالای مورداستفاده در این بخش از مهم‌ترین علل محبوبیت حمل‌ونقل هوایی در بین روش‌های مختلف حمل‌ونقل است. این محبوبیت باعث شده که به‌ویژه در مسافت‌های طولانی، مسافران، هواپیما را به هر نوع دیگر از حمل‌ونقل ترجیح دهند. گسترش حمل‌ونقل هوایی بر رشد و توسعه اقتصادی کشور تاثیرگذار است. صنعت هوایی به‌دلیل نیاز به تکنولوژی پیشرفته و هزینه‌های بالا در کشورهای جهان سوم از وضعیت مناسبی برخوردار نیست. نکته مهم و قابل‌توجه آنکه این صنعت در کشور ایران، علاوه بر این دو چالش، با ۹ چالش مهم دیگر نیز مواجه است که پایداری، گسترش و بقای این صنعت را با دشواری‌هایی روبه‌رو کرده است. مرکز پژوهش‌های مجلس در مطالعه‌ای با شناسایی این چالش‌ها، برخی راهکارهای مقابله با آنها را نیز معرفی کرده است. آن‌طور که این مطالعه نشان می‌دهد ایمنی، بالابودن میانگین عمر ناوگان، تقاضا، کارآیی و بهره‌وری، خصوصی‌سازی، قیمت‌گذاری، کیفیت خدمات، مدیریت و برنامه‌ریزی و نهایتا سرمایه‌گذاری، ۹ چالش اصلی صنعت هوایی کشور است که طی سال‌های گذشته با آنها روبه‌رو بوده است.
ایمنی
اگرچه از ابتدای دوره اختراع این مد حمل‌ونقلی، تعاریف بسیاری درخصوص ویژگی‌های برتر حمل‌ونقل هوایی عنوان شده اما نکته مهم آن است که ایمنی چالشی است که می‌تواند تمامی آن برتری‌ها را زیر سوال ببرد. کارشناسان حوزه حمل‌ونقل معتقدند: این چالش یک مفهوم کلی را شامل می‌شود به این معناکه با چالش‌های دیگر به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم در ارتباط است. به‌دلیل استفاده از تکنولوژی پیشرفته و نیروی انسانی متخصص در صنعت هوایی کمبود یا نقصان هر یک از اینها به ایمنی این صنعت ضربه خواهد زد. نیروی متخصص، ماهر و آموزش‌دیده در سطح جهانی و با توجه به معیارهای به‌روز شده در دنیا باعث افزایش کارآیی و بهره‌وری می‌شود. بنابراین این نیرو قادر به استفاده و به‌کارگیری تکنولوژی پیشرفته خواهد بود. یکی دیگر از چالش‌های مهم که با ایمنی ارتباط مستقیم دارد کهنه بودن مورد استفاده در این صنعت است که ممکن است به دلایل فرسودگی و نقص‌های فنی باعث ایجاد حوادث ناگواری شود. برای کاهش و نهایتا رفع این چالش، چهار روش از سوی کارشناسان حوزه حمل‌ونقل پیشنهاد شده است. اول آنکه اهتمام مدیران و کارکنان فرودگاه‌های کشور در ارتقای فرهنگ ایمنی ضروری است و برای دستیابی به این هدف می‌توان از مواردی همچون آموزش و ترویج مفاهیم آن، اعمال مدیریت ریسک و ایجاد روحیه اطاعت‌پذیری از قوانین ایمنی استفاده کرد. دومین مسیر برای افزایش سطح ایمنی در این صنعت، ایجاد دوره آموزشی ایمنی در سطح کارشناسی است. همچنین در روش سوم، جایزه ویژه‌ای تحت‌عنوان «جایزه ملی ایمنی در هوانوردی» در کشور تعیین و سازوکارهای لازم برای اهدای این جایزه در کشور نیز تدوین شود تا از این طریق یک مسیر تشویقی برای افزایش سطح ایمنی برای دست‌اندرکاران آن ایجاد شود. همچنین استانداردسازی آموزش‌های صنعت هوایی و توجه به برنامه‌های جهانی نیز باید در دستور کار قرار گیرد. برخی دیگر از منابع مهم این پژوهش نشان می‌دهد: استفاده از روش‌هایی همچون ایجاد شورای‌عالی ایمنی در سطح ایمنی و منطقه‌ای با عضویت بخش حاکمیتی و ایجاد کمیسیون‌های تخصصی مربوط با موضوع ایمنی به منظور شناسایی راهکارهای عملیاتی می‌تواند برای رفع این چالش کمک‌کننده باشد.
بالابودن عمر ناوگان
بررسی‌ها مشخص می‌کند درحال‌حاضر جدی‌ترین چالش حمل‌ونقل هوایی کشور که با برطرف کردن آن بسیاری از چالش‌های دیگر به‌ویژه ایمنی نیز حل می‌شود، بالابودن میانگین عمر ناوگان هوایی کشور است. به‌عنوان مثال به علت پیشرفت تکنولوژی به‌کار رفته در ساخت هواپیما، سوخت مصرفی هواپیماهای جدید سه‌برابر کمتر از هواپیماهای ساخت چهل سال پیش است. همچنین با به‌روز کردن ناوگان هوایی کشور در کنار آموزش کارکنان می‌توان گفت چالش ایمنی در حمل‌ونقل هوایی نیز تا حدود بسیاری حل می‌شود. متوسط عمر ناوگان هوایی ایران هم‌اکنون به ۲۴ سال رسیده است. این در حالی است که این میانگین در عرف بین‌المللی بسیار بالا بوده و بسیاری از هواپیماهای موجود در ناوگان از رده خارج هستند، اما شرکت‌های ایرانی به‌دلیل مشکلات موجود در صرف هزینه‌های زیاد، این هواپیماها را در ناوگان هوایی کشور نگه داشته‌اند. آن‌طور که بررسی مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد اصلی‌ترین علت این مشکل، وجود تحریم‌ها علیه کشور است، چراکه تکنولوژی هواپیما به‌عنوان یک فناوری خاص در دست تعداد محدودی از کشورها است. بنابراین با وجود تحریم‌های اقتصادی، امکان خرید هواپیما و تجهیزات جدید و به‌روز برای کشور بسیار محدود است. اما در این میان تامین مالی و حذف مقررات و رویه‌های دولتی، حمایت دولت برای ایجاد مراکز تعمیر و نگهداری هواپیماهای زمین‌گیر، حضور بخش خصوصی و متخصصان تعمیر و نگهداری هواپیما، ادغام شرکت‌های ضعیف هواپیمایی با هم برای تقویت بنیه مالی آنها و نهایتا حذف انحصارها در حمل‌ونقل هوایی از جمله گزینه‌هایی است که می‌تواند مسیر کاهش میانگین عمر ناوگان هوایی کشور را باز کند.
تقاضا
سومین چالش صنعت هوایی کشور افزایش تقاضای سفرهای هوایی طی سال‌های اخیر است. برای آنکه بتوان در جهت مدیریت تقاضای روزافزون سفر با هواپیما در کشور پاسخ دادشناخت و دسته‌بندی مسافران سیستم حمل‌ونقل هوایی مهم و حیاتی به نظر می‌رسد. از سوی دیگر این چالش پیوند نزدیکی با چالش قیمت‌گذاری بلیت دارد؛ چراکه مطابق با بررسی‌ها، قیمت به‌طور مستقیم و معکوس با تقاضا ارتباط دارد. مطالعات انجام شده از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس، پنج راهکار برای رفع این چالش در صنعت هوایی کشور را پیشنهاد می‌دهد. نتایج این مطالعات نشان می‌دهد: افزایش مناسب در قیمت‌های بلیت می‌تواند درآمد شرکت‌های هواپیمایی را افزایش دهد. دیگرآنکه می‌تواند کیفیت خدمات را متناسب با قیمت‌های مختلف تغییر دهد. همچنین جلوگیری از پروازها با ظرفیت خالی قابل‌توجه و سیاست تقویت نقش حمل‌ونقل همگانی برای همه مسافران و همراهان می‌تواند دو راهکار دیگر برای مدیریت تقاضای سفر باشد.
بهره‌وری و کارآیی
کارشناسان حوزه حمل‌ونقل معتقدند مدیریت هزینه‌ها از مهم‌ترین پارامترهای مدیریتی است که با بهبود بهره‌وری و کارآیی امکان‌پذیر است. به‌طور کلی ارزیابی عملکرد هر بخش اقتصادی را می‌توان با سنجش بهره‌وری و کارآیی آن بخش مورد ارزیابی قرار داد. بهره‌وری نیروی کار در فرودگاه‌ها و ایرلاین‌ها با کارآیی کل سیستم حمل‌ونقل هوایی برای ایران، یکی از موضوعات چالش برانگیز است چراکه طبق مطالعات انجام شده بهره‌وری و کارآیی در سیستم صنعت حمل‌ونقل هوایی در ایران از میانگین جهانی پایین‌تر است. اگرچه میانگین عمر ناوگان هوایی کشور بالا است. که این خود یکی از عوامل کارآیی و بهره‌وری پایین است اما با این حال، با در نظر گرفتن وضعیت موجود، بررسی سطح عملکرد اقتصادی واحدهای بخش حمل‌ونقل هوایی در وضعیت مناسبی قرار ندارد. از سوی دیگر سرمایه‌گذاری و تشویق سرمایه‌گذاران به میزان اثربخشی سرمایه و سودآوری در صنعت هوایی بستگی دارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد ارتقای سطح بهره‌وری و کارآیی در صنعت حمل‌ونقل هوایی کشور نیازمند استانداردسازی آموزش‌های صنعت حمل‌ونقل هوایی، اعمال مدیریت مناسب در بخش خدمات به منظور افزایش کارآیی، قیمت‌گذاری پویا که باعث مصرف متوازن منابع شود و همچنین آموزش نیروی انسانی برای استفاده بهینه از تکنولوژی‌های جدید است. در عین حال، از دیدگاه کارشناسان در کنار اصلاح ساختارها و افزایش رقابت‌پذیری استفاده از سیستم فناوری اطلاعات می‌تواند کارآیی را به میزان قابل‌توجهی افزایش دهد. نکته مهم دیگر آنکه اندازه شبکه ارائه خدمات با توجه به درجه استهلاک هواپیماها و ضریب اشغال ظرفیت و میانگین طول مسافت پرواز تعیین شود.
خصوصی‌سازی و قانون‌گذاری
خصوصی‌سازی و قانون‌گذاری نیز از دیگر چالش‌های حوزه حمل‌ونقل هوایی کشور است که با چالش‌های دیگر ارتباط نزدیکی دارد.کاهش انحصارات صنعت هوایی در قیمت‌گذاری و تقاضا برای حل این چالش بسیار راهگشا خواهد بود. همین‌طور رفع قوانین دست‌وپا گیر برای ورود بازیگران جدید با سرمایه شخصی به بازار، لازم به نظر می‌رسد و از طرفی، خصوصی‌سازی در صنعت هوایی قطعا به بهبود کیفیت خدمات و نیز افزایش بهره‌وری و کارآیی منجر خواهد شد. در نتیجه ایجاد بازار رقابتی به رشد و توسعه حمل‌ونقل هوایی کمک خواهد کرد. به‌ویژه آنکه اعمال همزمان هر سه مولفه آزادسازی حمل‌ونقل هوایی و برداشته شدن تمام انحصارات در اجرای سیاست آزادسازی امکان ایجاد بازار رقابتی را فراهم می‌کند.
قیمت‌گذاری
مدیریت درآمد در شرکت‌های هواپیمایی یکی از دغدغه‌های تصمیم‌گیران این حوزه است. ایجاد توازن بین تقاضا و هزینه با قیمت به بررسی شرایط گوناگون از جمله کیفیت خدمات خطوط هوایی نیاز دارد. آزادسازی نرخ بلیت یکی از راهکارهایی است که همواره بر آن تاکید می‌شود اما تبعات کاهش تقاضا و آثار اجتماعی آن کمتر در این مسیر مورد توجه قرار گرفته است. حمل‌ونقل هوایی به‌دلیل صرفه‌جویی در وقت تقریبا یک خدمت بدون جانشین محسوب می‌شود اما بررسی‌ها نشان می‌دهد آزادسازی به نوعی منجر به‌کاهش تقاضا شده است. از این رو سیاست‌های قیمت‌گذاری همچون تخفیفات در فصول کم‌ترافیک و همچنین ظرفیت‌های خالی و... همواره از سوی شرکت‌های هوایی مورد استفاده قرار گرفته است. سیاست‌هایی همچون استفاده از شاخص قیمت‌گذاری پویا و آزادسازی نرخ‌ها در روندی بلندمدت از جمله راهکارهایی است که برای رفع این چالش پیشنهاد می‌شود.
کیفیت خدمات
درک و ایجاد کیفیت و مشتری‌مداری از شروط اساسی بقای یک واحد اقتصادی است. ازاین‌رو برای ایجاد تمایز وبرتری نسبت به سایر رقبا ارائه کیفیت برتر الزامی است. کیفیت خدمات خطوط هوایی متفاوت در ایران با خط‌های هوایی در جهان قابل مقایسه نیست. البته این نکته نیز قابل‌توجه است که این چالش نیز با بهره‌وری و کارآیی و بالابودن میانگین عمر ناوگان در ارتباط است. بالابودن کیفیت خدمات با وجود بالابودن سطح قیمت بلیت حمل‌ونقل هوایی در مقایسه با سایر شکل‌های حمل‌ونقل باعث می‌شود تقاضا به سمت سفرهای هوایی میل کند. خدمات مناسب می‌تواند سلیقه و رضایت مسافران را تامین کند و رونق صنعت هوایی را موجب می‌شود. چراکه بدون ارائه خدمات هوایی با کیفیت نمی‌توان انتظار داشت صنعت هوایی به دیگر صنایع همچون گردشگری رونق ببخشد. از این رو دو راهکار شامل ایجاد همدلی، پاسخگویی و اطمینان خاطر درمسافران و استفاده از تجربیات خطوط هوایی خارجی برای ارائه خدمات مدرن و با کیفیت می‌تواند گره‌گشا باشد.
مدیریت و برنامه‌ریزی
بررسی‌ها نشان می‌دهد صنعت حمل‌ونقل هوایی کشور با داشتن سهم ۹ درصدی از GDP کشور دارای گستردگی‌های فراوانی است. این صنعت با وجود روبه‌رو بودن با چالش‌های فراوان همچنان از لحاظ درآمدی دارای وضعیت قابل‌توجهی است. اما چالش‌هایی همچون تاخیر در پروازها، حق و امتیازات مسافران، قانون‌گذاری در بخش‌های کلان و رابطه صنعت حمل‌ونقل با دیگر بخش‌ها همچون توریسم و محیط‌زیست به‌دلیل مشکلات موجود در بخش مدیریت و برنامه‌ریزی سفرها به وجود آمده است. برای رفع چالش‌های این بخش می‌توان از راهکارهایی همچون پرداخت خسارت از طرف شرکت‌های هواپیمایی به مسافران در صورت بروز تاخیرات غیرموجه، تدوین قوانین و مقررات دقیق‌تر درخصوص ثبت هواپیما و ثبت موقت، حرکت به سمت ارائه سیستم مدیریت جریان ترافیک هوایی در فضای منطقه اطلاعات پروازی ایران، نصب تجهیزات دقیق‌تر در فرودگاه‌ها به منظور اجرای عملیات نشستن هواپیما با دید کم و همچنین انتقال زمان پروازها از اوایل صبح به نیمه روز استفاده کرد.
سرمایه‌گذاری
آخرین چالشی که صنعت هوایی کشور با آن روبه‌رو است، سرمایه‌گذاری است. با توجه به اینکه این صنعت، از جمله موارد امنیت ملی محسوب می‌شود و همچنین به علت اینکه ایران در شرایط تحریم قرار دارد و از طرفی دیگر با کشورهایی که در این صنعت حرفی برای گفتن دارند، تضاد منافع سیاسی دارد، سرمایه‌گذاری خارجی در این صنعت دشوار است و تاکنون اقدامی در این مسیر انجام نشده است. مرکز پژوهش‌های مجلس در تحقیقات خود به این نتیجه رسیده که کمبود منابع برای توسعه صنعت هوایی برای کشورهای جهان سوم یک چالش بزرگ است اما در این مسیر راهکارهایی نیز وجود دارد. به‌نظر می‌رسد ورود شرکت‌های هواپیمایی جدید و سرمایه‌گذاری خارجی رقابت را در بازار داخلی زیاد می‌کند. همچنین کاهش الزامات و آسان‌سازی شرایط برای ایجاد ایرلاین‌های جدید و حمایت دولت برای خریداری هواپیماها با استفاده از اعتبار صادرات از جمله راهکارهایی است که در این مسیر می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
