اعمال مجدد تحریم‌های آمریکا می‌تواند پیامدهای مهمی برای صنعت فولاد ایران و تجارت بین‌المللی رو‌به گسترش آن داشته باشد. در مقاله پیش رو مجله CRU تاثیرات بالقوه این روند بر تجارت فولاد ایران و برنامه‌های توسعه‌ای آن از جمله افزایش ظرفیت تولید فولاد خام کشور از ۳۲ میلیون تن به ۵۵ میلیون تن در سال را تحت بررسی قرار می‌دهد.

عملکرد صنعت فولاد ایران، بعد از توافق

به محض انجام توافق تاریخی بین ایران و قدرت‌های بزرگ جهان ایران برنامه‌های فولادی جامع و وسیعی را با هدف افزایش تولید به ۵۵ میلیون تن با سرمایه‌گذاری مشترک فولاد مبارکه و ایمیدرو (سازمان توسعه و نوسازی صنایع و معادن ایران) تا سال ۲۰۲۵ طرح‌ریزی کرد. هر دوی این مجموعه‌ها متشکل از شرکت‌های خصوصی و دولتی است که سرمایه گذار در زنجیره فولاد هستند از تولید آهن اسفنجی گرفته تا محصولات نهایی. به‌رغم محدودیت سرمایه‌گذاری‌های خارجی در ایران، این طرح رشد شدیدی را در تولید فولاد خام کشور به‌وجود آورد. بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۷ تولید فولاد خام ایران رشدی بالغ بر ۱/ ۹ درصد را تجربه کرد و باعث شد ایران با بیش از ۲۱ میلیون تن تولید در سال ۲۰۱۷ در رتبه سیزدهمین تولیدکننده بزرگ فولاد دنیا قرار بگیرد. تنها آمار مارس ۲۰۱۸ نشان می‌دهد ایران در رده دهمین تولیدکننده برتر فولاد دنیا قرار داشته است. این رشد چشمگیر به این دلایل بود:

۱) تقاضای بالای ورق از جانب صنایع انرژی، خودروسازان و تولیدکنندگان لوازم خانگی

۲) افزایش تقاضای صادرات، به‌خصوص در مورد فولادهای میانی (اسلب، بیلت و بلوم)

۳) استفاده بیشتر از ظرفیت کارخانه‌های موجود (فولاد اصفهان، فولاد خوزستان و...) برای جوابگویی به تقاضا

۴) راه‌اندازی کارخانه‌های فولادی پیشرفته آهن اسفنجی.

لغو تحریم‌های محدودکننده در سه ماه آخر ۲۰۱۵ راه‌های زیادی را برای کسب‌و‌کار ایرانی‌ها به‌خصوص در ارتباط با اروپا باز کرد. خودرو‌سازان ایرانی و در راس آنها ایران خودرو مشارکت خود را با شرکت‌های اروپایی برای تولید و فروش به بازار خاور‌میانه آغاز کردند. این امر روند تقاضای ورق فولادی را در بازار ایران بالا برد. در عین حال، کاهش عرضه محصولات میانی فولادی چین از سال ۲۰۱۶ باعث افزایش قیمت صادراتی این محصول و سودآوری فولادسازان ایرانی شد. صادرات فولاد میانی ایران به کشورهایی مثل امارات متحده، تایلند، عمان، اندونزی، تایوان و مصر رشد قابل توجهی را در سال‌های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ داشت. به دنبال رشد بازار صادرات شرکت‌های فولادی ایرانی به سرعت ظرفیت‌های تولید خود را افزایش دادند. رونق بازار داخلی و بین‌المللی اجازه سرمایه‌گذاری بیشتر و گسترش ظرفیت تولید به فولادسازان ایرانی را داد ضمن اینکه هزینه پایین انرژی و قیمت‌های رقابتی آهن اسفنجی نقطه عطف آنها در این مسیر بود. مجله CRU در پیش بینی آوریل ۲۰۱۸ خود تولید فولاد خام ایران را به ۱/ ۲۶ میلیون تن در سال ۲۰۱۸ افزایش داد که ۲۲ درصد افزایش سالانه داشت؛ هرچند در بررسی‌های اخیر خود نشانه‌های بارزی از کاهش تولید در نیمه دوم ۲۰۱۸ به دلیل تحریم‌های آمریکا اعلام کرده است. سریع‌ترین تاثیر اعمال تحریم‌های آمریکا از آگوست ۲۰۱۸ در روند تجارت فولاد ایران با اتحادیه اروپا، شورای همکاری خلیج فارس و کشورهای آسیای جنوب شرقی و همین‌طور طرح‌های توسعه‌ای فولاد در ایران قابل مشاهده خواهد بود. پیامدهای بعدی تحریم به این شرح است:

روند صادرات ایران

روند تجاری فولاد ایران با خریداران کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و کشورهای آسیای جنوب شرقی مشمول استفاده از اعتبار اسنادی نیست و ارتباطی با آمریکا ندارد، بنابراین ادامه روند این معاملات تاثیر چندانی از اعمال مجدد تحریم‌ها نخواهد گرفت و اینطور که گفته می‌شود صادرکنندگان ایرانی تنها ممکن است بابت پرداخت‌ها به‌خصوص از جانب خریداران تایلند و اندونزی از کشورهای آسیای جنوب شرقی دچار مشکل شوند و معاملات آنها با خریداران کشورهای منا (خاورمیانه و آفریقای شمالی) بر‌اساس توافقات تجاری و با محدودیت پرداخت‌های پولی صورت خواهد گرفت.یکی دیگر از مطالب قابل توجه در اینجا، دستور بانک مرکزی ایران در تعیین نرخ دلار و اعلام نرخ ۴۲ هزار ریال برای هر دلار است که به مراتب کمتر از نرخ دلار در بازار آزاد است. کاهش ارزش ریال که سودآوری خوبی برای صادرکنندگان فولاد ایران داشت حال با تصمیم دولت در تعیین نرخ ارز آنها را دچار زیان کرده  است. گفته می‌شود این روند، تجارت فولاد در بازار ایران را قفل کرده و باعث سرگردانی بازار شده است.

روند واردات ایران

بیشترین واردات فولاد ایران از آسیا ( چین و کره جنوبی) و کشورهای سی‌آی‌اس است ضمن اینکه وارداتی مثل ورق‌های پوششی و رنگی نیز از امارات متحده عربی دارد. احتمال ادامه این روند تجاری نیز بر اساس موافقات دوجانبه وجود دارد و ظاهرا مشکل ایران در معاملات یورویی (واردات ورق سیاه ضخامت زیر ۲ میلیمتر) با طرف‌های اروپایی خواهد بود چراکه صادرکنندگان اروپایی در هراس از انجام معامله با ایران و از دست دادن آمریکا به‌عنوان بازاری بسیار سودآورتر هستند. با این وجود، ممکن است در دو ماه آینده با توجه به مذاکرات دولت در تعیین توافقات تجاری جدید با شرکای اروپایی شاهد معاملاتی با این بازارها  باشیم. در حال حاضر موضوع مهم‌تر‌ روند تجاری ایران با کشورهایی مثل چین، روسیه و هند است که به ایران اجازه حضور در بازار تجارت جهانی را می‌دهد.

توسعه تولید فولاد ایران

رشد سریع تولید و توسعه صنعت فولاد ایران در پی افزایش تقاضا در بازار داخلی و بازار بین‌المللی صورت گرفت. پیش بینی می‌شود اعمال مجدد تحریم‌های آمریکا تاثیر منفی بر مصرف‌کنندگان اصلی تولیدات فولادی به‌خصوص در بخش‌های خودروسازی و انرژی و کاهش فعالیت آنها در نتیجه کاهش مصرف فولاد داشته باشد ضمن اینکه بازار صادرات فولاد ایران نیز در بازار بین‌المللی از تحریم‌ها متضرر خواهد شد. این مشکلات فزاینده تاثیر منفی بر رشد تولید فولاد ایران خواهد داشت و هدف رسیدن به تولید ۵۵ میلیون تن در سال تا ۲۰۲۵ را به تعویق خواهد انداخت.

اخبار مرتبط