چه چالش‌هایی بر سر راه بازیافت فولاد وجود دارد؟
برکت بریکت‌ها
امروزه در جهان بازیافت فولاد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و موجب صرفه‌جویی چشمگیری در هزینه، انرژی و منابع طبیعی می‌شود. به‌طوری که مطالعات علمی نشان می‌دهد بازیافت فولاد ۷۵ درصد کمتر از تولید آن از مواد خام به انرژی نیاز دارد. یکی از مهم‌ترین مزایای بازیافت فولاد؛ حفظ منابع طبیعی و معادن سنگ‌آهن است. تحقیقات نشان می‌دهد با تولید هر تن فولاد از طریق بازیافت ۱۱۳۰ کیلوگرم سنگ معدن آهن، ۶۳۰ کیلوگرم زغال‌سنگ و ۵۴ کیلوگرم سنگ آهک، ذخیره می‌شود. از سویی این کار باعث کاهش مصرف آب نیز می‌شود. بازیافت فولاد در کاهش مصرف آب نیز نقش بسیار مهمی دارد. جمع‌آوری ضایعات آهنی نیز بخشی از این فرآیند است. بازیافت موجب جمع‌آوری ضایعات و جلوگیری از انباشت آنها در طبیعت می‌شود.
پسماندهای صنعتی می‌توانند خاک را آلوده کنند. چرا که بسیاری از پسماندهای صنعتی را در خاک دفن می‌کنند. همین دفن پسماندها می‌تواند به‌سادگی آب‌های زیرزمینی را آلوده کند. بنابراین آسیب‌های این پسماندها برای مواد حیاتی کشور زیاد است و باید مدیریت شود. مدیریت صحیح این پسماندها از جمله پسماند صنعتی به لحاظ مالی باعث صرفه‌جویی و ایجاد سود مالی می‌شود. از طرفی از آسیب‌های محیط زیستی نیز کاسته می‌شود که به خودی خود از صرف هزینه‌های پیشگیرانه و مرمتی پیشگیری می‌کند. در بحث فرآیندهای کاری نوعی شناسنامه برای پسماندهای صنعتی از جمله پسماند فولاد انجام شده و در شرکت فولاد سیرجان نوعی شبیه‌سازی در این مورد صورت گرفته است. بنابراین پسماندهای فولاد در سیرجان مورد ارزیابی علمی نیز قرار گرفته‌اند. مقالات آی‌اس‌آی در این زمینه تولید شده و در بحث ارزیابی ریسک نیز با سمپوزیوم فولاد همکاری کرده‌ایم. در این زمینه آمدیم و پسماند فولاد را شناسایی کردیم که چه مقدار است و فرآیند مدیریت آنها باید چگونه باشد. در محل ذخیره پسماندها برای پسماند فولاد محل دپوی جداگانه در نظر گرفتیم. ما در محیط زیست سامانه‌ای داریم به نام «ایران emp» یا همان سامانه جامع محیط زیست. ما این داده‌ها را در سامانه ثبت می‌کنیم. بنابراین یکسری شرکت‌ها هم وجود دارند که مدیریت پسماند انجام می‌دهند و در کشور و از این سامانه مجوزهایی دریافت می‌کنند. بنابراین پسماندهای صنعتی از جمله صنعت فولاد در اختیار این شرکت‌ها قرار می‌گیرد. در این مبادله ارزش ریالی این پسماندها برآورد می‌شود و پسماند در اختیار این شرکت‌ها قرار می‌گیرد تا به صورت بازیافت دوباره به چرخه تولید برگردد. یکسری از پسماندها نیز در درون خود کارخانه مورد مدیریت و بازیافت قرار می‌گیرند. برای مثال نرمه آهن اسفنجی درون شرکت و در فرآیند تولید فولاد ایجاد می‌شود. این پسماند نوعی پسماند صنعتی است. ما در مجموعه‌های فولاد از جمله در فولاد سیرجان کارخانه بریکت‌سازی احداث کرده‌ایم که در کنار کارخانه احیا قرار دارد. این نرمه‌ها از طریق یکسری چسب‌هایی به بریکت تبدیل می‌شوند تا این بریکت‌ها به عنوان ماده اولیه ورودی کارخانه ذوب فولادسازی مورد استفاده قرار گیرد. بریکت آهن اسفنجی به عنوان پسماند و دور‌ریز شناخته می‌شد اما اکنون تبدیل به ماده دیگری می‌شود و دوباره به چرخه فولاد بازمی‌گردد. بنابراین بازچرخانی بریکت نوعی اقدام در مدیریت پسماند است، بدون آنکه پسماند دور ریخته شود و سبب آلودگی محیط زیست شود.
به لحاظ اکولوژیک اگر نخواهیم بریکت‌ها و مواد صنعتی پسماند را مورد استفاده مجدد قرار دهیم باید یک جایی ذخیره شوند. جمع‌آوری این پسماندها به آلودگی شدید طبیعت منجر خواهد شد. بنابراین این آلودگی می‌تواند چرخه سلامت انسان و محیط را در مخاطره قرار دهد. تا حدودی این پسماندها در صورتی که به چرخه بازیافت نروند، علاوه بر آلودگی خاک، به آلودگی آب‌های زیرزمینی و در موقعیتی بدتر به آلودگی هوا نیز منجر می‌شوند.
شرکت فولاد سیرجان سبز، تحت کنترل دائمی سازمان حفاظت محیط زیست است. چرا که این سازمان به صورت دائمی در قالب خوداظهاری پایش می‌کند. خوشبختانه اکنون از هر نظر چه مدیریت آلودگی خاک، چه آب و چه هوا و حتی آلودگی صوتی در محیط هیچ مخاطره‌ای از سوی شرکت فولاد سیرجان متوجه محیط زیست منطقه نبوده است. اما شرکت‌های دیگری هستند که آلودگی‌های متعدد صنعتی متوجه محیط زیست منطقه می‌کنند. هر شرکت فولاد یا هر شرکت صنعتی که آلایندگی متوجه منابع آب و خاک کند از سوی سازمان محیط زیست جریمه شده و درصدی از درآمد این شرکت‌ها به عنوان خسارت برداشت می‌شود.
شرکت جهان فولاد البته حامی گونه در معرض خطر پرنده هوبره در منطقه شکارممنوع گودغول سیرجان است. تفاهمنامه‌ای بین اداره محیط زیست سیرجان و شرکت فولاد امضا شده که شرکت فولاد هزینه‌هایی را برای حفاظت از این پرنده انجام دهد. البته اقدامات آموزشی و فرهنگی زیادی برای حفاظت از محیط زیست منطقه در نظر داریم که به‌طور دائم به عنوان یک مسئولیت اجتماعی انجام می‌دهیم.
از سویی شرکت فولاد در هر جای جهان نیازمند آب است. وقتی صنعت فولاد مورد بحث قرار می‌گیرد، بحث محیط زیست به خودی خود وسط کشیده می‌شود. چرا که صنعت فولاد از جمله صنایعی است که می‌تواند ضریب آلایندگی بالایی داشته باشد. شرکت جهان فولاد سیرجان در فلات مرکزی ایران واقع شده است. یکی از مشکلات اصلی فلات مرکزی ایران بحث آب است. منطقی نیست که بخواهیم از آب‌های زیرزمینی برای تولید فولاد برداشت شود. آب‌های سطحی نیز جوابگو نیست و در این مناطق وجود ندارند. بنابراین شرکت فولاد سیرجان به این فکر افتاد که آب پایداری برای تولید فولاد به این منطقه منتقل کنند. چرا که تولید فولاد به آب نیاز دارد. این سیاست در شرکت گل‌گهر سیرجان نیز اجرایی شد. بنابراین آب از خلیج‌فارس شیرین‌سازی اولیه شد و از طریق خطوط لوله به کرمان و محدوده صنعتی فولاد منتقل شد. فرآیند شیرین‌سازی ثانویه نیز در خود شرکت فولاد انجام شده است. بنابراین آب شیرین انتقال‌یافته از خلیج‌فارس در خط تولید فولاد سیرجان مصرف می‌شود. تامین آب پایدار یک بخش ماجراست و بحث مدیریت پساب و آلایندگی نیز بحثی دیگر است. بخشی از پساب حاصل از این فرآیند به خطوط 5 و 6 کنسانتره شرکت گل‌گهر ارسال می‌شود تا آب ورودی این شرکت را تامین کند. بخش دیگری نیز دوباره به فضای سبز کارخانه اختصاص می‌یابد. یکی از الزامات سازمان محیط زیست ایجاد فضای سبز در محیط صنعت است. بنابراین با بازیافت آب مصرف‌شده و پساب باقی‌مانده و بهبود کیفیت آن، فضای سبز پیرامون صنعت را آبیاری می‌کنیم.
