در گفت‌وگو با یک معمار مطرح شد
ردپای معماری پایدار در خانه‌های قدیمی اصفهان
پگاه دالوند به تاریخچه معماری پایدار در جهان اشاره و اظهار کرد: توسعه پایدار با اصول اخلاقی (لئوپوله) و اصول زیست محیطی در ۱۹۴۶ و همچنین جنگل‌بانی و کشاوزی در ۱۹۷۰در دنیا که در مقابل تخریب زمین اعتراض داشتند، شروع شد. بعد از آن کنفرانس زمین(ریودوژانیرو) با حضور سازمان ملل مباحث توسعه پایدار به‌صورت جدی‌تر با تاکید بر نیاز نسل حاضر و آینده در ۱۹۹۳ مطرح شد. در ۲۰۱۵ MDGS اهداف توسعه هزاره مطرح شد. در این راستا مباحث سه‌گانه اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی پایدار به‌عنوان مبانی توسعه پایدار وضع شد. وی با اشاره به تشکیل سازمان‌های مردم‌نهاد در حوزه محیط زیست در نقاط مختلف دنیا، گفت: به‌مرور در همین زمینه، فضاهای اجتماعی شکل گرفت و سازمان‌های مردم‌نهاد در کشورهای مختلف فعالیت‌هایشان را گسترده کرده و کنگره‌ها و همایش‌هایی برگزار شد و به این نتیجه رسیدند که سازمان‌های مردم‌نهاد به‌تنهایی نمی‌توانند کاری از پیش ببرند، مگر اینکه سیاستمداران وارد عرصه عمل شوند. وی با اشاره به اینکه دو کشور ابرقدرت آمریکا و چین که بیشترین آلودگی‌ها را تولید می‌کنند، به‌سختی زیر بار تصمیمات جهانی می‌روند، گفت: این در حالی است که امروز می‌دانیم هر فعالیت در هر کجای دنیا تأثیر مستقیم بر دیگر نقاط دنیا دارد. در واقع، یک کره زمین داریم که منابع محیط زیستی آن محدود است و به همین دلیل همه کشورها برای حفظ منابع کره زمین و نیز آلوده نکردنشان مسوول هستند. دالوند با اشاره به اینکه تغییر اقلیم و گرمای زمین موضوع روز دنیاست، تصریح کرد: گرم شدن زمین بر مصرف منابع انرژی تأثیرگذار است و ساختمان‌های ما نیاز به انرژی بیشتری برای سرمایش و گرمایش دارند که خود منجر به افزایش گرمایش زمین می‌شود.
ردپای معماری پایدار در خانه‌های قدیمی اصفهان
وی اهمیت مبحث انرژی در معماری را یادآور شد و اظهار کرد: در معماری پایدار ترکیب عامل اجتماعی، اقتصاد و محیط زیست در نظر گرفته می‌شود، اما باید ببینیم برای تحقق این مهم چه راهکاری می‌توان در ساختمان‌های شهر انجام داد. این معمار با بیان اینکه در گذشته توجه زیادی به مباحث انرژی در ساختمان‌سازی می‌شد، توضیح داد: امروز هم باید ببینیم خانه‌های قدیمی چه مباحثی را برای جلوگیری از هدر رفت انرژی و استفاده حداکثری از انرژی‌های طبیعی رعایت می‌کردند و از آن روش‌ها در معماری امروز بهره بگیریم. وی یکی از اصول مهم در معماری گذشته را بوم آورد بودن مصالح برشمرد و توضیح داد: بوم آورد یعنی با هر آنچه در بوم و منطقه مورد نظر برای ساخت و ساز وجود دارد استفاده کنیم، همان‌طور که ایرانیان در کویر خاک به خشت تبدیل می‌شود و در نقاط کوهستانی از سنگ خانه می‌سازند. این یکی از اصول پایداری است که مصالح ساختمان مربوط به همان منطقه باشد تا به محیط زیست آسیبی نزند. در گذشته برای ساخت خانه‌های معمولی زمین را می‌کندند و از خاک همان‌جا خشت و آجر می‌ساختند و برای ساخت خانه از آن استفاده می‌کردند، نه اینکه خاک از جای دیگری بیاورند، این کار باعث می‌شد هیچ دورریزی در ساخت‌وساز نداشته باشند، درحالی‌که پسماندهای ساختمانی امروز یکی از مشکلات در دنیاست. دالوند ادامه داد: امروز اگر قرار باشد ساختمانی تخریب شود تیرآهن و در و پنجره را برمی‌دارند و بقیه را خراب می‌کنند، یعنی بخش قابل توجهی از مصالح قابل استفاده مجدد نیست. یکی دیگر از شاخص‌های معماری گذشته ایران که با اصول پایداری همساز بوده را می‌توان زمین گرمایی برشمرد و توضیح داد: زمین گرمایی یعنی استفاده از گرمای نهان زمین. مثل مسجد مدرسه آقابزرگ کاشان و یا فضای روبروی هتل عباسی و بسیاری از خانه‌های قدیمی که از زیرزمین استفاده می‌شد، چون خاک اطراف زیرزمین بزرگ‌ترین عایق است و در تابستان باعث خنک شدن محیط و در زمستان باعث گرم شدن محیط می‌شود. این معمار به استفاده حداقلی از انرژی‌های مصنوعی و استفاده حداکثری از انرژی‌های طبیعی در معماری گذشته ایران اشاره و تصریح کرد: خانه‌های قدیمی قسمت تابستان نشین و زمستان نشین دارد، تا در تابستان و زمستان که زاویه تابش آفتاب متفاوت است، گرما و سرمای خانه به‌طور طبیعی تأمین شود و نیازی به استفاده از انرژی نباشد. در معماری مدرن هم‌ساختمانی داریم که به‌صورت نمادین ساخته شده و به آن آفتابگردان می‌گویند که با تابش آفتاب می‌گردد، اما این شیوه از قبل در معماری ایران استفاده شده بود و باید گفت امروزه باید با دیدی بهینه به زاویه تابش آفتاب و میزان گشودگی ها، خانه های امروزین را ساخت. وی از بادگیر به‌عنوان یکی دیگر از ابداعات معماری ایران در زمینه پایداری نام برد و تصریح کرد: معماران گذشته ایران بسیار هوشمند بودند و از انرژی باد به‌طور طبیعی برای خنک کردن ساختمان در شهرهای کویری مثل یزد بهره می‌بردند. بادگیر باد را از زاویه مناسبی پایین می‌آورد و از طریق یک‌سری شیارها، خاک آن را می‌گیرد، در پایین به دلیل جریان هوا باعث خنک شدن هوا می‌شود. دالوند به دیگر روش‌های استفاده بهینه از انرژی طبیعی در خانه‌های قدیم اشاره و اظهار کرد: در گذشته پنجره‌ها کوچک و شیشه‌ها رنگی بود که نور را شکسته و از تابش زیاد آن جلوگیری می‌کرده است. هر رنگی بخشی از نور را داخل می‌آورد، درحالی‌که وقتی شیشه سفید باشد به تمام طیف نور اجازه ورود می‌دهد. غیرازاینکه شیشه‌های رنگی فرش رنگی پهن می‌کند و زیبایی وصف نشدنی در کف اتاق‌ها می‌سازد، از ورود حشرات به ساختمان جلوگیری می‌کند و جلوی اتلاف انرژی را نیز می‌گیرد. این دانشجوی دکتری معماری با اشاره به ضخیم بودن دیوارها در معماری گذشته ایران، گفت: ما می‌بینیم که دیواره‌های بیرونی تا ۹۰ سانتی‌متر ضخامت داشته که عایق ساختمان است، درحالی‌که امروز دیوارها را نازک‌تر کرده و از پشم‌شیشه به‌عنوان عایق استفاده می‌کنیم. یعنی هر آنچه در معماری قدیم داشتیم به روش دیگر در حال تکرار است. وی به دوران پسامدرن اشاره و تصریح کرد: معماری پست‌مدرن با رویکرد بهره‌مندی از تکنولوژی، همگام با در نظر گرفتن دیدگاه‌های فرهنگی هر منطقه باید به ساخت و ساز پایدار پرداخت. در واقع قرار نیست خانه‌های قدیمی را عیناً تکرار کنیم، چون سطح آسایش انسان امروز بالا رفته، اما می‌توانیم از اصول پایداری و فرهنگی خانه‌های قدیمی همزمان با تکنولوژی امروزی و بر اساس فرهنگ و اقلیم و مصالح بومی، اتفاقات خوبی رقم بزنیم. این معمار به سه شاخصه اجتماع، اقتصاد و محیط زیست در معماری پایدار اشاره و تأکید کرد: در بالای دست آنها سیاست‌گذاری است که از همه مهم‌تر است. به‌عنوان نمونه وقتی بافت خالی از سکنه اصلی شود نمی‌توان انتظار داشت محله پایدار بماند، چون بخشی از پایداری به مردم آن منطقه و فرهنگ اجتماع خاص آنها برمی‌گردد، پس وقتی ساکنان بافت عوض شوند، هرچقدر هم خانه‌ها را نگه داریم، پایداری از دست می‌رود. دانشجوی دکتری معماری سیاست‌های کلی را برای توسعه معماری پایدار بسیار مهم دانست و توضیح داد: وضعیت معماری شهر اصفهان در حال حاضر بد نیست و معماران دلسوز شهر زیاد داریم، اما وقتی پای اقتصاد وسط می‌آید مشکلاتی به وجود می‌آورد. وی با تأکید بر اینکه تمام شاخص‌هایی که امروز در معماری پایدار دنیا جست‌وجو می‌کنند در فضاهای ایران وجود داشته، تصریح کرد: ما ماسوله، ابیانه و روستای اورامانات را داریم که بام یک خانه، حیاط یا معبر خانه بعدی است و علاوه بر اینکه بالاترین مشارکت را ایجاد می‌کند، از انرژی‌های ساختمان‌های مجاور استفاده می‌کنند.
