بی‌شک نهادهای تخصصی بین‌المللی در حوزه مدیریت شهری، یکی از ارکان‌های مهم در عرصه حکمروایی خوب شهری محسوب می‌شوند و شهرها با عضویت و مشارکت در این سازمان‌ها می‌توانند در فرایند تصمیم‌سازی و سیاست‌گذاری جهانی، سهمی به خود اختصاص داده و جایگاهی  برای حکمرانی جهانی خویش دست و پا کرد. از این رو، اساس فعالیت در چنین نهادهایی تضمین بخش منافع متعددی برای مدیریت شهری کلانشهرها است، زیرا شهرها خواسته یا ناخواسته در جریان رقابت تاثیر می‌پذیرند و ضروری است تا توان جذب سرمایه‌های بین‌المللی را در خود ایجاد کنند و همچنین بستر انتقال تجارب موفق از سایر شهرها را آماده سازند.

صاحب‌نظران، دیپلماسی شهری را بر اساس رویکردهای مختلف دسته‌بندی می‌کنند. برخی دیپلماسی شهری را در دو بعد کلی ملی و بین‌الملی تقسیم‌بندی می‌کنند، که از این منظر در وجه بین‌المللی، دیپلماسی شهری در مشارکت شهر با شهر خلاصه می‌شود و توسعه فعالیت‌هایی مستقل از دستورالعمل‌های دولت، زیرا برای شهرداری و دولت‌های محلی امکان پاسخگویی به نیازهای افراد جامعه در این شرایط بهتر فراهم می‌شود.

اما دیگر اندیشمندان توان دیپلماسی شهری را فراتر از این می‌دانند و آن را در دو دسته عمده، شامل دیپلماسی شهری دو جانبه و دیپلماسی شهری چندجانبه طبقه‌بندی می‌کنند. بر این مبنا، همکاری‌های دوجانبه شهر با شهر که در قالب تفاهم‌نامه‌های بین‌المللی دوجانبه مصداق پیدا می‌کند را دیپلماسی شهری دو جانبه می‌نامند، اما نکته‌ای که حائز اهمیت است پرداختن به این موضوع است که در جهان چند وجهی کنونی، کمتر مساله یا چالشی وجود دارد که بتوان از طریق راه حل یک جانبه و یا همکاری‌های بین‌المللی دو جانبه آن را حل کرد.  

اگرچه کلانشهرهای پیشرو در اقتصاد جهانی یا شبکه جهانی از توانمندی‌های فراوانی در این عرصه برخوردارند، اما نهادها و سازمان‌های بین‌المللی چندجانبه این فرصت را برای شهرهای کوچک نیز فراهم می‌کنند تا بتوانند با دیپلماسی قوی و فعال، آنها نیز از فرصت‌های موجود بهره ببرند.کلانشهر تهران نیز به عنوان یکی از بیست کلانشهر بزرگ و مهم جهان و پایتخت جمهوری اسلامی ایران که تمامی مراکز مهم سیاسی و اداری را در خود جای داده است، دارای موقعیتی منحصر به فرد است. زیرا بزرگ‌ترین کانون جمعیتی منطقه بوده و همواره در ارتباطات، مناسبات و همکاری‌های منطقه‎ای به عنوان یکی از محورهای مهم و مطرح بوده است.

در طرح جامع تهران چشم‌انداز پیش روی شهر و شهروندان، شهری جهانی، دانش‌بنیان و هوشمند، منسجم و پایدار، با مدیریتی یکپارچه و زیرساخت‌های اقتصادی نوین، شهری سرسبز، زیبا، شاداب و سرزنده با شهروندانی آینده‌نگر، امیدوار، برخوردار از سلامتی، ایمان، اعتماد اجتماعی با مردمی که قانون‌گرا، مسئولیت‌پذیر، مشارکت‌جو، آگاه به حقوق و عامل به تکالیف شهروندی هستند، ترسیم شده و به خوبی در برنامه سوم توسعه شهر تهران (۱۴۰۲-۱۳۹۸) این مفاهیم عملیاتی شده و در ماده ۴ این سند بر گسترش دیپلماسی شهری و برنامه‌های خواهرخواندگی تاکید شده است.

با توجه به الزامات و تکالیف این اسناد بالادستی و نگاه منعطف و همراه با درک همزیستی مسالمت‌آمیز جهانی مدیریت جدید شهری سخن از گفتمان جدیدی به میان می‌آورد که در این قالب «رسیدن به دیپلماسی شهری اثر بخش» یکی از محورهای مهم سیاستگذاری آن است.تهران در عرصه دیپلماسی شهری نظیر سایر شهرهای جهانی با بسیاری از نهادها و سازمان‌های تخصصی بین‌المللی و همچنین سایر شهرها و کلانشهرهای جهان دارای تعامل و همکاری‌های متعددی است. البته با یک تفاوت مهم، برخاسته از نظام نابرابر سیاسی غرب و به ویژه آمریکا که تلاش در راستای انزوای حداکثری تهران پایتخت ایران اسلامی دارد و با وضع تحریم‌های یک جانبه و محدودیت‌های فراوان می‌کوشد موقعیت و جایگاه ویژه ایران را تضعیف کند.  

استفاده از فرصت‌هایی چون روابط خواهرخواندگی با بسیاری از شهرهای جهان، حضور در نهادهای بین‌المللی حوزه شهری، برگزاری رویدادها و نشست‌های بین‌المللی و توسعه همکاری‌های دوجانبه و چند جانبه، اساس فعالیت‌های شهر تهران در حوزه دیپلماسی شهری را تشکیل می‌دهد. این در حالی است که تحقق نقش‌آفرینی فعال تهران در عرصه بین‌الملل می‌تواند منافع پایداری را چون امکانپذیر شدن تبادل تجارب و دانش فنی و مالی، کاهش تاثیرات نامطلوب تصمیمات و سیاست‌های کشورهای متخاصم، افزایش امکان چانه زنی و کسب امتیاز از سازمان‌های بین‌المللی به منظور برون رفت از محدودیت‌های حاکم بر نظام برنامه‌ریزی و مدیریت شهری را به ارمغان آورد.

تهران شهری نقش آفرین در حوزه دیپلماسی شهری

نقش‌آفرینی در حوزه دیپلماسی شهری و حضور فعال در مجامع بین‌المللی، می تواند در ارتقای موقعیت کلانشهرها و همچنین قلمرو حکمروایی جهانی آنها تاثیر بسزایی داشته باشد و به نوعی ساز و کار مشارکت در ابعاد جهانی، موثر بر توسعه شهری آنها را نیز فراهم آورد. البته می‌توان بازیگران اصلی دیپلماسی شهری را در این چارچوب شهرداران و مسوولان شهری، نمایندگان حکومت‌های محلی و گاه شهروندان دغدغه مند و نمایندگان سازمان‌های غیر دولتی دانست که به عنوان سفیران شهری در حال فعالیت هستند.

از دیر باز روابط خواهر خواندگی میان شهرها، به منزله یک اقدام و حرکتی نمادین، برای نشان دادن توافق میان دو شهر برای توسعه روابط در ابعاد مختلف رواج دارد. همکاری‌های فنی، عمرانی، فرهنگی، ترافیکی، علمی و آموزشی و... از جمله همکاری‌هایی هستند که مسوولان شهری متعهد می‌شوند طی تفاهم نامه خواهر خواندگی، در آنها مشارکت کنند. امروزه خواهر شهرها شبکه غیرانتفاعی و غیردولتی گسترده‌ای از همکاران بین‌المللی را تشکیل می‌دهند و بیش از ۲۴۰۰ رابطه خواهرخواندگی رسمی بین شهرهای جهان وجود دارد.

امروز کلانشهر تهران با انعقاد تفاهم‌نامه همکاری و خواهر خواندگی با شهرهای مختلف منطقه و جهان، در زمینه‌های مختلفی مانند فرهنگی و اجتماعی، حمل و نقل، سرمایه‌گذاری و مدیریت شهری تفاهم‌نامه‌های همکاری و مشارکت بین‌المللی دارد. به علاوه، مذاکرات بسیاری جهت انعقاد پیمان خواهرشهری میان تهران با سایر شهرهای مهم دنیا در حال انجام است. در سال‌های اخیر، روابط و پیوندهای بین‌المللی در بین سایر شهرهای مختلف دنیا نیز افزایش یافته است. زیرا نهادها و سازمان‌های بین‌المللی نظیر سازمان شهرهای متحد و حکومتهای محلی و انجمن جهانی متروپلیس و سازمان شهرها و پایتخت‌های اسلامی و همچنین مجمع شهرداران آسیایی، در ایجاد و تسهیل روابط دوستانه و تعاملات مختلف بین شهرها در سطح محلی و مردمی فعالیت دارند.

دستاوردهای فراوانی را می‌توان حاصل این تفاهم‌نامه‌های مشترک دانست به طور مثال تبادل دانش و اطلاعات و تجارب، گسترش سرمایه‌گذاری و صنعت گردشگری در شهرها، اجرای پروژه‌های مشترک در امر توسعه شهری و ارتقای سطح زندگی و همکاری در زمینه افزایش انسجام و گسترش صلح جهانی، کمک به گسترش توانایی‌های فنی و مدیریتی در کلانشهرها اشاره کرد. همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، یکی از اصلی ترین عناصر تاثیرگذار در نظام حکمروایی بین‌المللی، حضور در سازمان‌های تخصصی بین‌المللی است. در حال حاضر مدیریت شهر تهران با سازمان‌های بین‌المللی متعددی در حال همکاری است . سازمان بین‌المللی شهرها و پایتخت‌های اسلامی، برنامه اسکان بشر سازمان ملل، برنامه توسعه سازمان ملل، سازمان شهرها و حکومت‌های محلی متحد، سازمان متروپلیس، مجمع شهرداران آسیایی و مجمع شهرداران برای صلح از جمله نهادهایی هستند که شهرداری تهران در تعامل مستقیم با آنها است.

در مجموع، تحلیل صاحبنظران از شرایط شهر تهران از منظر نقش آفرینی فعال در حوزه دیپلماسی شهری و حکمروایی جهانی، نشانگر توسعه و رشد روز افزون در این حوزه است و بیانگر این مساله است که تلاش‌های تهران در حوزه همکاری‌های بین‌المللی و نیز مشارکت فعال در سازمان‌های تخصصی بین‌المللی، با برنامه‌ریزی‌ها و سیاستگذاری‌های مدون به منظور بهره‌برداری از فرصت‌های این عرصه به شایستگی در حال انجام است و به‌رغم تمامی مشکلات و چالش‌های پیش روی، دیپلماسی شهری تهران به شکلی فعال و پیشرو در حال رشد و گسترش است.