ردپای قاچاق

نیاز به تغییر رفتار دولت

روغن‌های خوراکی به دلیل اینکه جزو کالاهای اساسی به شمار می‌روند، قیمت‌گذاری آنها تحت کنترل دولت است و صادرات آن هم به نسبت دچار نوسانات تصمیم‌گیری است. تا قبل از مرداد ۹۷، صادرات روغن‌های خوراکی آزاد بود، اما بعد از اینکه شرایط ارزی در کشور دگرگون و قیمت ارز به سه شکل دولتی، نیمایی و آزاد عرضه شد، صادرات این کالا در لیست ممنوعه‌های صادراتی قرار گرفت. دلیل این ممنوعیت هم این است که روغن کالای اساسی محسوب می‌شود و از ارز دولتی بهره‌مند شده است. بنابراین تولیدکنندگان و صاحبان این صنعت از پتانسیل‌هایی که در صادرات این کالا به‌خصوص به کشورهای عراق و افغانستان وجود دارد، محروم شدند، زیرا ارز دولتی برای مصرف داخل داده می‌شود.

دولت در بخش سیاست‌های ارزی رفتارهایی دارد که باید از آنها دست بکشد. متولیان دولتی باید برخی اصلاحات را در سیاستگذاری‌های ارزی اعمال کنند تا حداقل تنوع ارزی ایجاد شود و فعالان صنعت روغن نباتی و البته فعالان سایر صنایع بتوانند بخشی از کالاهای تولیدشده خود را با ارزهای نیمایی و آزاد تولید و صادر کنند و در بازار داخل هم با قیمت‌های روز بفروشند. این سازوکار و ساختار پیشنهادی، دو مزیت به همراه دارد. نخست اینکه فشارها را از روی دوش دولت در رابطه با تامین ارز مورد نیاز برمی‌دارد و دوم اینکه دست صاحبان صنعت و تولیدکنندگان بازتر خواهد شد تا بتوانند بازارهای صادراتی خود را حفظ یا بازارهای ازدست‌رفته را دوباره احیا کنند. یکی از نگرانی‌های این روزهای صاحبان صنعت روغن نباتی، افزایش مصرف روغن نباتی در سال ۹۷ نسبت به سال ۹۶ است. استنباط فعالان اقتصادی این است که دلیل این افزایش، مصرف واقعی داخلی نیست، بلکه بخش زیادی از این محصولات قاچاق می‌شوند، زیرا با توجه به سیاست‌های ارزی و تجاری، قاچاق این کالا توجیه اقتصادی پیدا کرده است.

چالش‌های تامین مواد اولیه روغن‌های خوراکی

تهیه مواد اولیه روغن‌های نباتی در ایران معمولاً به دو صورت انجام می‌شود؛ یا از محل دانه‌های روغنی یا از واردات روغن خام. این در حالی است که تهیه و تامین دانه‌های روغنی نیز دو مرحله دارد؛ یا وارداتی هستند یا داخلی. متاسفانه دانه‌های روغنی داخلی که روغن‌های سویا، آفتابگردان و کلزا را با استفاده از آنها تولید می‌کنیم، مجموعاً زیر ۱۰ درصد نیاز کشور را تامین می‌کنند. کل دانه‌های روغنی تولیدی ما حدود ۵۰۰ هزار تن در سال است که این مقدار ۲۰۰ هزار تن روغن می‌دهد. به همین دلیل بخشی از دانه‌های مورد نیاز روغنی مانند سویا با کمک دولت و وزارت جهاد کشاورزی وارد می‌شود. دانه سویا دو مزیت دارد؛ هم روغنش گرفته می‌شود و هم کنجاله آن برای خوراک دام و طیور مورد استفاده قرار می‌گیرد. بنابراین در مجموع از یک میلیون و ۷۰۰ هزار تن مصرف روغن در کشور، حدود ۳۰ درصد آن از طریق روغن‌کشی‌های داخلی تامین می‌شود که از محل دانه‌های داخلی و وارداتی روغن‌کشی می‌شود. این آمارها نشان می‌دهد به‌صورت غیرمستقیم، ۹۰ درصد از کالاهای موردنیاز ما چه به ‌صورت دانه و چه به صورت روغن، وارداتی است.

این در حالی است که واردات به دلیل شرایط ارزی فعلی، چالش‌های خاص خود را دارد. درست است که روغن نباتی نسبت به سایر کالاهای دیگر از شرایط بهتری در تخصیص ارز دولتی برخوردار است که به نوعی بزرگ‌ترین دغدغه این روزهای فعالان اقتصادی به شمار می‌رود، اما این تمام ماجرا نیست. به طور مثال اگر بخواهیم از روسیه روغن آفتابگردان وارد کنیم، باید برای انجام این معامله روبل بگیریم و با روبل ثبت سفارش کنیم. اما روبل یافت نمی‌شود و می‌گویند لیر ترکیه بگیرید. این کار هم انجام می‌شود اما علاوه بر اینکه لیر ارز پرنوسانی است، یک هزینه نقل و انتقال شامل آن می‌شود. متاسفانه این نمونه‌ای از مشکلاتی است که صنعت روغن نباتی این روزها با آن روبه‌رو است. البته تا به امروز نحوه تخصیص ارز با همکاری وزارت جهاد کشاورزی و بانک مرکزی به خوبی انجام شده و وضعیت موجودی کالاهای ما مناسب است اما نگرانی ما نسبت به آینده است. زیرا شرایط نقل و انتقال پول سخت‌تر و منابع ارزی هم محدودتر می‌شود.

گستره فعالیت شرکت سبوس مازند

شرکت فرآوری سبوس مازند به ‌عنوان یکی از فعال‌ترین شرکت‌های استخراج روغن خام از دانه‌های روغنی خاص نظیر کنجد، جوانه ذرت، بذر کتان، سبوس برنج و... در ایران فعالیت تولیدی خود را از سال ۱۳۸۷ آغاز کرد. سبوس مازند در ابتدا با ظرفیت روغن‌کشی از ۲۰ تن دانه روغنی در روز فعالیت خود را کلید زد و از همان ابتدا با در پیش گرفتن سیاست تولید محصولات باکیفیت، زمینه‌ساز افزایش ظرفیت این واحد تا ۴۰ تن مصرف دانه روغنی در روز شد. همزمان با پیشرفت پروژه روغن‌کشی از سال ۱۳۸۶ عملیات ساخت، نصب و راه‌اندازی یک واحد تصفیه روغن گیاهی متناسب با ظرفیت واحد روغن‌کشی این کارخانه به ظرفیت ۲۵ تن در روز آغاز شد که در سال ۱۳۸۹ پس از گذراندن تمام مراحل تولید آزمایشی و رسیدن به شرایط کیفی مطلوب به بهره‌برداری رسید. به دلیل وجود نداشتن واحد بسته‌بندی در زمان بهره‌برداری از واحد تصفیه روغن، محصولات متنوع روغن تصفیه‌شده گیاهی این کارخانه به مصرف‌کنندگان این محصولات در سراسر ایران ارائه شد که از همان آغاز با توجه به کیفیت این محصولات با استقبال چشمگیر مصرف‌کنندگان روبه‌رو شد و در حال حاضر ظرفیت به ۵۰ تن تولید روغن گیاهی تصفیه‌شده در روز رسیده است. همچنین از سال ۱۳۹۰ عملیات ساخت واحد بسته‌بندی روغن به همراه خرید، نصب و راه‌اندازی ماشین‌آلات مربوطه آغاز شد و در سال ۱۳۹۱ با ظرفیت بسته‌بندی ۵۰ تن انواع احجام بسته‌بندی به بهره‌برداری رسید. بطری‌های پت و شیشه ۴۵۰ گرمی، ۶۷۵ گرمی، ۸۱۰ گرمی، ۲۷۰۰ گرمی و ۴ کیلویی و همچنین گالن‌های پلیمری ۲۷۰۰ گرمی و ۱۸ کیلویی و حلب ۱۶ کیلویی عمده احجام بسته‌بندی محصولات این شرکت است. محصولات بسته‌بندی‌شده روغن تصفیه‌شده خوراکی این شرکت در حال حاضر با برند توسکا به سراسر کشور عرضه می‌شود.

تنوع محصولات

شرکت سبوس مازند همه نوع روغنی را به جز روغن جامد که به دلیل سیاست‌های وزارت بهداشت در حال خارج شدن از سبد مصرفی خانوارهای ایرانی است، تولید می‌کند. بنابراین هم امکان تولید انواع روغن مایع وجود دارد و هم امکان تصفیه و بسته‌بندی محصولات. همچنین یکسری روغن‌ها که معمولاً قیمت‌گذاری آن تحت کنترل دولت است، مثل روغن سرخ‌کردنی، مخلوط، آفتابگردان و سویا هم تولید می‌شود. واحد ما در بین واحدهای تولیدی روغن نباتی در کشور، بنگاهی کوچک محسوب می‌شود. ما به دلیل پتانسیل‌هایی که در این بخش دیده می‌شود، بیشترین فعالیت خود را به سمت روغن‌های سلامت‌محوری مانند کنجد، ذرت، زیتون و سبوس برنج هدایت کردیم. این روغن‌ها ارزش غذایی بالایی دارند اما بسیار گران هستند، به همین دلیل بسیاری از شرکت‌های بزرگ امکان تولید این‌گونه روغن‌ها را ندارند. اگر مصرف روغن‌های خوراکی در سال یک میلیون و ۷۰۰ هزار تن باشد، از این مقدار مصرف روغن زیتون، کنجد و ذرت ۲۰ هزار تن در سال هم نمی‌شود. علاوه بر این، تولید روغن سبوس برنج را که در واقع از سبوس برنج گرفته می‌شود از مهر سال گذشته آغاز کردیم که البته میزان تولید آن پایین بود و یک کار آزمایشی به شمار می‌رفت. سبوس، ماده‌ای است که به شدت اسید آن بالا می‌رود و به همین خاطر باید در فصل موردنظر برخی اقدامات انجام شود تا پایداری سبوس را نگه دارد. با این حال امسال منتظر هستیم در تیر و مردادماه که برداشت برنج آغاز می‌شود، از محصولات جدیدی مانند روغن سبوس برنج استفاده کنیم.