اقتصـاد مدوّر ، اقتصـاد آینده

در سال ۱۹۷۰ یک معمار سوئیسی به‌نام والتر استیهیل که تحقیقات زیادی در مورد توسعه رویه‌های پایدار در استفاده از منابع، استفاده مجدد از منابع، تعمیر یا بازیافت برخی منابع، بازتولید برخی وسایل با استفاده از ضایعات و.. انجام داده بود نظریه اقتصاد خطی را به چالش کشید. اقتصاد خطی همان‌طور که از نام آن پیداست یعنی ما در سیستم اقتصادی روی یک خط در حال حرکت هستیم ما منابع موجود در طبیعت را استخراج می‌کنیم با آنها کالاهای مورد نیاز خود را تولید می‌کنیم یا از آنها بهره خدماتی می‌گیریم سپس پس از مصرف شدن آنها دوباره به سراغ مواد اولیه می‌رویم تا بتوانیم نیاز خود را رفع کنیم. والتر و طرفداران نظریه او اعتقاد داشتند که این رویه هرگز سیستم اقتصادی پایداری را در دنیا نمی‌تواند به‌وجود آورد. زیرا منابع و مواد اولیه در کره خاکی محدود هستند، از طرفی جمعیت جهان همه ساله در حال افزایش بوده و تقاضای آنها برای مصرف کالاهای مختلف در حال افزایش است اگر ما سیستم اقتصاد خطی را ادامه دهیم نهایتا زمانی خواهد رسید که دیگر مواد اولیه‌ای برای تولید برخی محصولات وجود ندارد.

او در مقابل این نظریه «اقتصاد مدور» را بیان کرد. در این نظریه اقتصاددانان اعتقاد دارند در استفاده از منابع باید نگرش چرخه‌ای داشت به این مفهوم که وقتی منابعی را به‌کار می‌گیرید تا محصولی را تولید کنید باید به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کنید که مواد مصرف شده مجددا به‌عنوان مواد اولیه در تولید محصولات به‌کار گرفته شوند. یعنی در استفاده از منابع اقتصادی به‌جای حرکت خطی حرکت مدور داشته باشیم. شاید اکنون این سوال به ذهنتان خطور کند که آیا چنین رویکردی شدنی است؟ بگذارید با یک مثال ملموس به توضیح این مساله بپردازیم. زمانی در تمام نقاط دنیا خودروهای بنزینی یگانه وسیله ایده‌آل برای استفاده بشر در حمل‌ونقل و مسافرت بودند اگر به فرآیند استفاده از این محصول نگاه کنیم در آن سوخت اتومبیل ماده‌ای است که پس از سوختن دیگر قابل برگشت به چرخه حیات نیست و حتی باعث آلودگی می‌شود.

اما در نگرش اقتصاد مدور، صنایع خودرو‌سازی به سمت تولید خودروهای برقی در حال گذار هستند. در این رویکرد وقتی اتومبیل‌ها مستهلک می‌شوند قطعات آن پس از جداسازی مجددا در تولید خودرو به‌کار گرفته می‌‌شوند از طرفی از آنجا که نیروی محرکه این خودروها از طریق برق که منبعی تجدیدپذیر و غیر آلاینده است تامین می‌شود، بنابراین تولید خودروهای برقی یک رویکرد مدور در اقتصاد است که می‌تواند تا سالیان متمادی پایدار باشد حال آنکه اتومبیل‌های بنزینی عمری به‌اندازه وجود نفت در چرخه حیات انسان دارند. در اقتصاد مدور یک حقیقت بسیار مهم وارد سیستم اقتصادی و تئوری‌های مربوط به آن شده است و آن هم جداسازی رفاه از هرز منابع است. تا قبل از این نظریه انسان برای برآوردن خواسته‌ها و نیازهای خود و به‌طور کلی رسیدن به سطحی از رفاه در مسیری حرکت می‌کرد که برخی از منابع را برای همیشه از چرخه حیات خارج کرده، تغییر شکل داده یا از بین برده و به آلودگی تبدیل کرده است. اما این رویکرد ضمن پیوند رفاه بشری با استفاده بهینه از منابع ضمن حفظ حیات آنها، قدم در مسیر ایجاد سیستم اقتصادی پایدار خواهد گذاشت که عمر آن وابسته به منابع محدود نخواهد بود.

باید توجه داشت در رویکرد اقتصاد مدورتولید محصولات باید به سمتی حرکت کند که بتوان از مواد مصرفی آن دوباره همان محصولات را تولید کرد مثل تهیه ظروف پلاستیکی یا قطعات کامپیوتری. برای مثال استیل یکی از فلزاتی است که پس از استفاده با درصد خلوص بسیار بالا قابل بازیافت است اما این مساله به معنای قرار گرفتن صنعت استیل در اقتصاد مدور نیست زیرا سوخت لازم برای ذوب این فلز توسط منابع فسیلی تامین می‌شود. در برزیل یکی از کارخانه‌های بزرگ در نزدیکی جنگل‌های سریع‌الرشد در اقدامی مبتکرانه سوخت لازم برای ذوب را از درختان تامین کرده و از کربن حاصل از سوختن آن در فرآیند مقاوم‌سازی استیل استفاده می‌کند.

رشد این درختان به حدی سریع است که این کارخانه منبع سوختی ابدی دارد. درآمد حاصل از این کارخانه سالانه ۴۶ میلیون دلار است. همچنین این کشور به‌عنوان دومین کشور تولیدکننده ضایعات الکترونیک بعد از ایالات متحده شناخته می‌شود که برآورد شده سالانه به‌ازای هر نفر در برزیل ۷ کیلوگرم ضایعات تولید می‌شود. در این میان تنها ۲ درصد این ضایعات قابل استفاده در تولید لوازم جدید بوده‌اند. اما در سال ۲۰۱۲ تیم تحقیقاتی در چارچوب شکل‌دهی سیستم مدور برای بازتولید قطعات الکترونیکی موفق شد از این ضایعات بین ۲۰ تا ۵۵ درصد بسته به نوع مواد آن دوباره استفاده کند که ارزشی نزدیک به ۲ میلیارد دلار برای اقتصاد این کشور داشته است. در مثالی دیگر مسوولان شهر توکیو در ژاپن در تلاشند تا با استفاده از رویه‌های محتلف سیستم تامین انرژی این شهر را بر مبنای اقتصاد مدور برنامه‌ریزی کنند. به این معنی که منابع آب مورد استفاده مجددا بازیافت شده و به چرخه آب شست و شو حمام و ظروف برگردد، منابع لازم برای تامین روشنایی شهر در شب از طریق انرژی دریافتی از منابع خورشیدی تامین شود یا برخی موارد دیگر.

آخر هفته