بروز حریق در این پنج مکان حاوی سه پیام روشن برای میزان تاب‌آوری پایتخت است که به معنی توان و قابلیت بازگشت شهر به شرایط طبیعی بعد از وقوع حوادث با کمترین میزان خسارت و تلفات از جمله آتش‌سوزی است. پیام نخست تعدد و نرخ غیرطبیعی آتش‌سوزی به‌صورت سالانه در شهر تهران است. این گزارش نشان می‌دهد در سال ۹۵، معادل ۲۵ هزار و ۳۹ حادثه آتش‌سوزی به سازمان آتش‌نشانی گزارش شده است که به معنای وقوع روزانه ۶۹ حادثه آتش‌سوزی در پنج مبدا مکانی عنوان شده است. دومین پیام روشن این گزارش به سهم ساختمان‌های مسکونی در حوادث آتش‌سوزی سال گذشته مربوط می‌شود. این گزارش نشان می‌دهد اگرچه سهم ساختمان‌های مسکونی در مبدا بروز حوادث آتش‌سوزی بالا نیست(سهم ساختمان‌های مسکونی از کل حریق معادل ۵/ ۱۱ درصد است) اما سهم این ساختمان‌ها در خسارات جانی(مجروح و فوتی) نسبت به سایر مکان‌ها بیشتر و بالای ۵۰ درصد است.

بررسی آمار خسارت مالی وارده به شهر تهران ناشی از بروز حوادث حریق در این پنج مکان حاکی از آن است که مجموع خسارت مالی وارد شده به شهر تهران از این محل در سال ۹۵ معادل هزار و ۵۷۸ میلیارد تومان بوده است که بیشترین خسارت مالی به ساختمان‌‌های غیرمسکونی با رقم هزار و ۵۵۷ میلیارد تومان تعلق دارد.

اما پیام سوم این گزارش از یک هشدار مهم ناشی از ضعف شدید سازه‌های عمومی شهر تهران در برابر حوادث غیرمنتظره پرده بر می‌دارد. محتوای این گزارش نشان می‌دهد آسیب‌پذیری و استعداد وقوع آتش‌سوزی معابر و گذرگاه‌های شهر تهران به مراتب بیش از برج‌ها و بناهای مسکونی یا غیر مسکونی همچون پلاسکو است. براساس این گزارش سال گذشته ۶۰ درصد از حوادث آتش‌سوزی‌های شهر تهران در معابر و گذرگاه‌ها رخ داده است. ردپای این ضعف شدید در میان گزارش‌های آماری پنج سال گذشته نیز مشاهده می‌شود. طوری که بررسی روند پنج سال گذشته حوادث آتش‌سوزی در پنج مکان عنوان شده مشخص می‌کند حوادث آتش‌سوزی در ساختمان‌های مسکونی و غیرمسکونی افزایش پیدا نکرده و شیب رشد بروز حوادث در این مکان‌ها صفر بوده است اما در معابر و گذرگاه‌ها بروز حوادث آتش‌سوزی معادل ۳۶ درصد رشد داشته است و این مکان‌ها را به بورس آتش‌سوزی تبدیل کرده است. علاوه بر این روند افزایشی نشان‌دهنده ضعف شدید روند توسعه شهر تهران در سال‌های اخیر بوده است که بدون توجه به اصول ایمنی و استانداردهای مرتبط با تاب‌آوری شهر در مقابل حوادث غیرمترقبه همچون زلزله و آتش‌سوزی بوده است.

با نگاهی به حدپایین تاب‌آوری شهر تهران، محمدسالاری رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر در نشستی که به ابتکار این عضو شورای شهر با عنوان «ساختمان‌های ناایمن و تاب‌آوری شهری تهران» برگزار شد، از به جریان افتادن نهضت تعطیلی پاساژ‌های ناایمن شهر خبر داد و افزود: پس از حادثه‌ غم‌انگیز پلاسکو دغدغه جدی در مورد ضرورت اصول ایمنی در کل کشور ایجاد شد که اگر بتوانیم از بررسی‌ها، ارزیابی‌ها و آسیب‌شناسی‌هایی که انجام شده بهره بگیریم بی‌تردید حادثه پلاسکو می‌تواند نقطه عطفی در تاریخ برای رعایت اصول ایمنی قرار بگیرد.

او افزود: همان‌طور که وقتی حادثه تلخ زلزله بم رخ داد پس از حادثه شاهد تغییرات در آیین‌نامه‌های مختلف مقررات ملی ساختمان بودیم و رعایت اصول مربوط به سازه در کل کشور ما و در شهر تهران در نتیجه این حادثه متحول شد می‌توان از حادثه پلاسکو نیز چنین بهره‌ای گرفت.

او تاکید کرد: ساختمان‌های بسیاری همانند پلاسکو نه تنها در شهر تهران بلکه در کل کشور داریم. اکنون تنها دو دهه است که مقررات ملی ساختمان در کل کشور ما به تصویب رسیده است و قبل از آن ساختمان‌هایی که ساخته می‌شدند بر اساس این مقررات بنا نشده‌اند بنابراین بسیاری از ساختمان‌هایی که در مرکز شهر تهران واقع هستند نتیجه همان ساخت و سازهای بدون مقررات است که پیشنهاد من این است که کمیته‌ای متشکل از کمیسیون‌های تخصصی شورای شهر تهران و سازمان‌ها و نهادهای وزارتخانه‌های دولتی با محوریت شورا شکل بگیرد تا بررسی و نظارت ساختمان‌های ناایمن را بر عهده داشته باشند.

در عین حال، سازمان آتش‌نشانی شهر تهران برای آنکه پایتخت را در برابر حوادث غیرمترقبه آتش‌سوزی ایمن کند؛ همزمان با ابلاغ حکم شهردار تهران برای مدیر عامل جدید این سازمان ۱۰ ماموریت مهم را تعریف کرده است. این ماموریت‌ها شامل کاهش زمان رسیدن به محل آتش‌سوزی، ارتقای سیستم ایمنی و خدمات، اجرای برنامه پیشگیری، نظارت بر استانداردهای ایمنی ساختمان‌ها، ترویج روش‌های اتکایی، هوشمندسازی، افزایش توان عملیاتی، ارتقای علمی کارکنان، اجرای نظام جامع اطلاعات ایمنی و ساماندهی آتش‌نشانان داوطلب می‌شود.

محمود قدیری، معاون فنی سازمان آتش‌نشانی در گفت وگو با «دنیای اقتصاد» درخصوص ماموریت نخست یعنی کاهش زمان رسیدن به محل آتش‌سوزی عنوان کرد: ما یک زمان پاسخ داریم و یک زمان سفر. زمان پاسخ از زمانی که تماس اولیه با آتش‌نشانی گرفته می‌شود آغاز می‌شود تا زمانی که نزدیک‌ترین ایستگاه پیدا شود، آدرس به ایستگاه داده شود و نیروهای آتش‌نشانی با ماشین از ایستگاه خارج شوند. معمولا زمان پاسخ کمتر از ۷ دقیقه نیست. اما زمان سفر به مدت زمانی گفته می‌شود که ماشین آتش‌نشانی از ایستگاه خارج می‌شود و به محل حریق می‌رسد. این زمان هم‌اکنون به‌طور میانگین بین ۴ دقیقه و ۱۰ ثانیه تا ۴ دقیقه و ۱۵ ثانیه است. نکته قابل توجه آن است که زمانی که به محل حریق می‌رسیم بلافاصله حریق خاموش نمی‌شود. چون زمانی نیاز است تا تجهیزات آتش‌نشانی (لوله‌ها باز می‌شود و پمپ روشن می‌شود) برای خاموش کردن آتش آماده شود. بنابراین باید این موضوع در ذهن مردم روشن شود که یک زمان پاسخ داریم یک زمان سفر. آنچه تاکنون در ذهن مردم وجود داشته تعبیری از زمان سفر می‌شود.

او تصریح کرد: پارامترهای موثر در ایمنی ساختمان در برابر حریق شامل سازه، منافذ عمودی و افقی، شبکه‌های بارنده، کشف دود، هشدار حریق، مواد پوشاننده سطوح داخلی، کنترل دود، دسترسی به خروجی، سامانه خروج، جداسازی اتاق و راهرو و... است. به گفته وی در همه سال‌های گذشته ساختمان‌های کوتاه‌مرتبه(کمتر از ۶طبقه) با نوعی معافیت در برابر پایش‌های ایمنی و چکاپ استاندارد در برابر حریق روبه رو بودند، این در حالی است که ۹۳ درصد از حوادث آتش‌سوزی در سال‌های گذشته در ساختمان‌های کمتر از ۶ طبقه رخ داده است، چرا که در این ساختمان‌ها به دلیل متراژ پایین واحد، فاصله بین منابع گرمایشی و مواد قابل اشتعال بسیار کم است و همین موضوع منجر به بروز آتش‌سوزی می‌شود.

از دیدگاه او دو دسته طبقه‌بندی در مورد ساختمان‌های شهر برای آتش‌نشانی وجود دارد. یک دسته ساختمان‌های موجود است دسته دیگر ساختمان‌های جدید. درخصوص ساختمان‌های موجود از سوی آتش‌نشانی برای رعایت ضوابط اخطار صادر می‌شود اما در مورد ساختمان‌های جدید شهرداری برای رعایت ضوابط ایمنی برای ساختمان‌های ۶ طبقه بالاتر از آتش‌نشانی استعلام می‌کند. این استعلام هم در زمان صدور پروانه که نقشه‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد انجام می‌شود تا ضوابط مطابق با رعایت استانداردهای ایمنی باشد و هم در زمان ساخت بازدید می‌شود که مطابقت داده شود.

معاون فنی سازمان آتش‌نشانی با بیان اینکه ۷ پاساژ تاکنون پلمب شده و ۱۲ پاساژ نیز مراحل ایمن‌سازی را آغاز کرده‌اند، اظهار کرد: اما نکته مهم آن است که باید بدانیم ایمنی شاخصی نیست که با یک بار رعایت کردن مستمر باشد. اینکه بگوییم پاساژی ایمن شد موضوع ایمنی تمام نمی‌شود. از نظر ساختار فیزیکی و یکسری دستورالعمل‌های تجویزی اجرایی می‌شود اما ایمنی باید همیشه رعایت شود. ما نگران این هستیم که نهضتی که الان راه افتاده فروکش کند و دوباره متوقف شود. قدیری معتقد است ۱۰ ماموریت آتش‌نشانی از طریق سه حرکت در راستای اجرای طرح جامع ایمنی در شهر تهران شامل پیشگیری، حفاظت از حریق و پاسخ قابلیت اجرایی پیدا می‌کند.

او در این باره توضیح داد: با اقداماتی همچون رعایت موارد ایمنی در سیم‌کشی برق ساختمان‌ها می‌توان تعداد حوادث حریق را کاهش داد، چراکه مطابق با آمار معادل ۲۵ تا ۳۰ درصد از حریق ساختمان‌ها ناشی از اتصالات سیم‌کشی برق است. یا آنکه اقدامات پیشگیرانه دیگری همچون عدم نگهداری مواد قابل اشتعال در مکان‌های کوچک و آموزش به کودکان را انجام دهیم. مرحله پاسخ نیز عملیاتی است که یک آتش‌نشان به محل حادثه اعزام می‌شود. علاوه بر این در بحث حفاظت در برابر حریق باید کاری کنیم که اگر حریق اتفاق افتاد سریع توسعه پیدا نکند. بنابراین برای هریک از این سه بخش باید طرح وجود داشته باشد. آتش‌نشانی نمی‌تواند هیچ‌گاه در تک تک خانه‌های شهروندان وارد شود؛ چراکه در حال حاضر یک میلیون پارسل در شهر تهران وجود دارد، اگر هر پارسل حدود ۴ واحد داشته باشد بنابراین باید حدود ۴ میلیون تصرف داشته باشیم که مشکل است. باید به مردم آموزش داده شود. همان‌طور که در سایر کشورهای دنیا آموزش به مردم در صدر است.

او تاکید کرد: در طرح‌های شهری نیز باید به موضوع امداد و نجات توجه شود. مشکلی که در حال حاضر وجود دارد این است که دسترسی به بسیاری از ساختمان‌های نوساز وجود ندارد، به دلیل آنکه در معابر کم‌عرض قرار گرفته‌اند؛ اتفاقا برج هم نیستند ساختمان‌های یک طبقه‌ای که نوسازی شده‌اند و شش طبقه شده‌اند. بنابراین باید در طرح جامع ایمنی گام به گام به سمت مساله ایمنی حرکت کنیم.

مسکن، آتش‌نشانی