مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی وضعیت انرژی‌های تجدیدپذیر زیستی در ایران و جهان و چالش‌های پیش‌روی این نوع انرژی‌ها را مورد بررسی قرار داده است.  در سال‌های اخیر مسائلی از قبیل توسعه پایدار، حفاظت از محیط‌زیست و کنترل انتشار گازهای گلخانه‌ای سبب شده تا کشورهای زیادی توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر را در سیاست‌های خود دنبال کنند. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد از کل انرژی مصرفی جهان در سال ۲۰۱۵، حدود ۴/ ۷۸ درصد توسط سوخت‌های فسیلی، ۳/ ۲ درصد توسط برق هسته‌ای و ۳/ ۱۹ درصد توسط انرژی‌های تجدیدپذیر حاصل شده است. نزدیک به نیمی از انرژی‌های تجدیدپذیر نیز از طریق استفاده سنتی از زیست‌توده‌ها (سوزاندن چوب و ضایعات) و نیمی دیگر توسط روش‌های نوین تامین شده است. انرژی‌های تجدیدپذیر نوین شامل انرژی گرمایی خورشیدی، زیستی و زمین گرمایی (در تولید گرمای تجدیدپذیر)، انرژی برق بادی، خورشیدی، زیستی، زمین گرمایی و برق آبی (برای تولید برق تجدیدپذیر) و زیست سوخت‌ها (برای تولید سوخت تجدیدپذیر) هستند. انرژی‌های زیستی مانند سوخت، گرما، گاز و برق زیستی که با استفاده از روش‌های سنتی یا نوین تولید می‌شوند، بیش از ۱۰ درصد مصرف کل انرژی این سال را تشکیل داده‌اند که معادل با ۵۰ درصد انرژی‌های تجدیدپذیر بوده است. از سوی دیگر حدود ۸/ ۰ درصد از کل انرژی مصرفی جهان در حوزه زیست سوخت‌هاست که معادل ۱/ ۴ درصد از کل انرژی‌های تجدیدپذیر است. پیش‌بینی می‌شود که سهم انرژی‌های زیستی از کل انرژی‌های تجدیدپذیر سال ۲۰۲۰ به ۵۷ درصد برسد که ۴۵ درصد شامل تولید گرما و برق با کمک زیست‌توده‌ها (سوزاندن زیست‌توده‌های سنتی و فرآوری زیست‌توده‌ها و تولید انرژی به روش نوین) و ۱۲ درصد شامل تولید سوخت زیستی می‌شود.

تجدیدپذیرهای زیستی

در حال حاضر تحقیقات گسترده‌ای برای تعیین قابلیت انرژی‌های جایگزین سوخت فسیلی از جمله انرژی خورشیدی، الکتریسیته و زیستی در سیستم حمل‌ونقل در حال انجام است. توسعه سوخت‌های زیستی یکی از گزینه‌هایی است که در کشورهای توسعه‌یافته و کشورهای برخوردار از منابع طبیعی مانند جنگل‌ و زمین‌های کشاورزی دنبال می‌شود. مقدار کلی زیست‌توده به‌عنوان خوراک ورودی صنعت سوخت زیستی، نقش بسیار مهمی در جهت‌گیری کشورها و سیاست‌گذاری‌های مرتبط با تولید این سوخت دارد. به‌عنوان مثال اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۲ با وجود برخورداری از منابع طبیعی متنوع، ۲۸۰ میلیون تن زیست‌توده در اختیار داشته و تقریبا ۱۳ درصد از سوخت زیستی جهان را تولید کرده است. این در حالی است که در همان سال آمریکای‌شمالی با ۵۱ درصد، آمریکای‌لاتین با ۲۹ درصد، آسیای‌شرقی با ۶ درصد و آفریقا و خاورمیانه با حدود ۶/ ۱ درصد در تولید سوخت زیستی جهان نقش داشته‌اند. بازار جهانی سوخت‌های زیستی نیز از ۱۳ میلیارد یورو در سال ۲۰۰۵ به ۶۰ میلیارد یورو در سال ۲۰۱۱ رسیده و پیش‌بینی می‌شود مسائلی از قبیل افزایش قیمت سوخت‌های فسیلی و فشار بین‌المللی بر کشورها به‌خصوص کشورهای توسعه‌یافته مبنی بر کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای به افزایش مصرف سوخت‌های زیستی منتهی شود.

روند توسعه انرژی‌های زیستی در جهان

پیشران‌های مختلفی از قبیل کاهش وابستگی به سوخت فسیلی و استفاده از منابع زیستی طبیعی، امنیت و استقلال انرژی، توسعه پایدار و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و دیگر ترکیبات سمی خطرناک، در توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر از جمله انرژی‌های زیستی در سبد انرژی کشورها نقش دارند. در عین حال، اتخاذ سیاست‌های توسعه و ترویج استفاده از انرژی‌های زیستی، متاثر از پارامترهای متعدد و متنوعی از قبیل قیمت تمام‌شده تولید، میزان منابع اولیه در دسترس، میزان وابستگی به واردات سوخت‌های فسیلی و انرژی، سطح درآمد و پذیرش این نوع انرژی از طرف جامعه است. طبق گزارش شبکه سیاستی انرژی‌های تجدیدپذیر قرن ۲۱، کشورهای آمریکا، برزیل، چین و تایلند از نظر میزان تولید سوخت‌های زیستی پیشرو هستند. پیشران اصلی توسعه سوخت‌های زیستی در کشورهای پیشرو این حوزه، کاهش وابستگی به واردات سوخت و انرژی و تامین استقلال در این زمینه به موازات توسعه پایدار است. برتری این کشورها در قابلیت‌های فناورانه، امکان دسترسی به فناوری‌های جدید و همچنین بالا بودن سطح درآمد و وجود بازار تقاضای سوخت پاک از مهم‌ترین دلایل پیشتاز بودن آنها در تولید و در اختیار داشتن بازار جهانی است.

روند توسعه انرژی‌های زیستی در ایران

در ایران باتوجه به در اختیار داشتن منابع فسیلی و تحویل سوخت فسیلی ارزان به نیروگاه‌ها و سیستم حمل‌ونقل، به نظر می‌رسد حمایت از تولید سوخت زیستی جزو اولویت‌های کشور درخصوص تامین انرژی قرار ندارد. همچنین توسعه و کاربست فناوری‌های سوخت زیستی و تولید و مصرف آن در کشور با چالش‌هایی روبه‌رو است که مهم‌ترین آنها شامل کمبود منابع طبیعی به‌عنوان خوراک اولیه، هزینه‌های بالای تولید، بالا بودن قیمت نهایی محصول و پایین بودن درآمد سرانه، عدم رغبت کافی پالایشگاه‌ها به راه‌اندازی خط تولید سوخت‌های زیستی و قدرت رقابت کم در مقابل انرژی‌های جایگزین در حال توسعه است. البته در سال‌های اخیر به دلیل خشکسالی و کم‌آبی از سطح زمین‌های قابل کشت کاسته‌شده و پوشش جنگلی کشور نیز در معرض آسیب قرار دارد. همچنین مشکلات فنی از جمله چالش در نحوه ترکیب این سوخت با سوخت فسیلی و نگهداری و انتقال آن به پمپ بنزین‌ها وجود دارد. از طرف دیگر، قیمت انرژی الکتریسیته مصرفی خودروهای برقی نسبت به خودروهایی که از سوخت‌های فسیلی و زیستی استفاده می‌کنند، به‌مراتب کمتر است.

اما در این گزارش علاوه بر بررسی صورت‌وضعیت انرژی‌های زیستی در کشور، پیشنهادهایی برای شتاب بخشی به روند توسعه این انرژی‌ها پیشنهاد شده است. براین اساس باید هر سیاستی درخصوص توسعه فناوری‌های تولید انرژی‌های تجدیدپذیر زیستی و کاربست و استفاده از آنها باید با در نظر گرفتن وضعیت بازار (مشتریان و ذی‌نفعان این نوع فناوری)، منابع انسانی (وجود نیروی انسانی متخصص کافی)، منابع اولیه، تجهیزات و سایر زیرساخت‌های دانشی و فناوری‌های مادر اتخاذ شود. همچنین برای توسعه محصولات زیست فناورانه از جمله سوخت زیستی که منابع اولیه آن متکی بر ذخایر طبیعی کشاورزی و جنگلی است باید از یک‌سو قیمت تمام‌شده محصول و از سوی دیگر اهمیت ذخایر موجود در کشور را جهت تامین نیازهای دیگری مثل غذا، حفاظت از محیط‌زیست و حفظ تنوع زیستی مدنظر قرار داد. از سوی دیگر باتوجه به عدم تمایل اکثریت مردم به استفاده از سوخت‌های جایگزین و گران‌تر از جمله سوخت زیستی، دولت در صورت سیاست‌گذاری به‌منظور توسعه این نوع سوخت‌ها باید سیاست‌های انگیزشی برای مصرف آن ایجاد کند و یا برای کاهش قیمت فروش، اعتباراتی را مازاد بر یارانه پیش‌بینی شده برای تامین سوخت در بودجه‌های سالانه خود منظور کند. همچنین باید بهره‌گیری موثر از فرصت‌ها و مشوق‌های بین‌المللی و تسهیل انتقال و توسعه فناوری‌ها و نوآوری‌ها جهت تنوع‌بخشی منابع انرژی و توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور مورد توجه قرار گیرد.