مسیر آتی بازار محصولات کشاورزی به کدام سمت است؟
آرامش پیش از توفان در بازار جهانی مواد غذایی
اتاق بازرگانی ایران در گزارشی به نقل از آکسفورد اکونومیکس اعلام کرده که انتظار می‌رود قیمت‌های جهانی مواد غذایی در سال ۲۰۲۴ کاهش پیدا کند و تا حدودی آرامش را برای خریداران فراهم آورد. این شرکت مشاوره اقتصادی، در گزارش اخیر خود نوشته است که پیش‌بینی پایه این است که قیمت‌های جهانی کالاهای غذایی در سال‌جاری کاهش سالانه داشته باشد و فشار بر قیمت‌های خرده‌‌فروشی مواد غذایی را کاهش دهد. نیروی محرکه اصلی کاهش قیمت کالاهای غذایی، «عرضه فراوان» برای بسیاری از محصولات مهم، بهویژه گندم و ذرت خواهد بود. کشاورزان پس از شروع تهاجم روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲، تولید گندم و ذرت را به دنبال افزایش قیمت‌ها افزایش دادند. بر اساس تجزیه‌‌وتحلیل آکسفورد، درنتیجه این افزایش، برداشت جهانی ذرت برای سال بازاریابی منتهی به ماه اوت سال‌جاری احتمالا در سطوح بی‌‌سابقه‌‌ای خواهد بود. طبق گزارش آکسفورد، پیش‌بینی می‌شود که برداشت گندم هم بسیار بالا باشد، اگرچه کمی کمتر از سطح رکورد در سال بازاریابی ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۳ خواهد بود.
از طرفی فشار عرضه غلات در روسیه و اوکراین هم کاهش یافته است. به گفته اقتصاددانان آکسفورد اکونومیکس، به‌رغم اجرا نشدن طرح غلات دریای سیاه در ژوئیه سال گذشته، صادرات کشاورزی اوکراین به‌‌خوبی جریان خود را حفظ کرده و صادرات گندم روسیه هم بازارهای بین‌المللی را تحت‌تاثیر قرار داده و قیمت‌ها را پایین نگه داشته است. گندم و ذرت به همراه برنج بیش از نیمی از کالری دریافتی جهانی را تشکیل می‌دهند. این به آن معنی است که نوسان قیمت آنها بر بودجه غذایی مصرف‌کنندگان در سرتاسر جهان تاثیر مهمی خواهد داشت. باوجود اینکه قیمت گندم و ذرت کاهش شدیدی داشته است، قیمت برنج به‌‌طور پیوسته در حال افزایش است، زیرا عرضه جهانی به دلیل محدودیت‌های صادراتی اعمال‌‌شده توسط هند که حدود ۴۰درصد از تولید برنج جهان را تشکیل می‌دهد، با مشکل مواجه شده است. برداشت ضعیف محصول سال گذشته در این کشور هم باعث افزایش قیمت‌ها شد.
برخلاف رکودی که در قیمت گندم و ذرت مشاهده می‌شود، معاملات آتی برنج خام بیش از ۸درصد از سال گذشته افزایش یافته است. بر اساس داده‌‌های FactSet، در معاملات آتی گندم قیمت این محصول تا به امروز تقریبا ۱۰درصد کاهش یافته است، در حالی که قیمت آتی ذرت در مدت مشابه حدود ۶درصد کاهش یافته است. بر اساس گزارش بانک جهانی، قیمت جهانی مواد غذایی در سال ۲۰۲۳ کاهش ۹ درصدی را ثبت کرد. به‌‌طور مشابه، شاخص قیمت جهانی آژانس مواد غذایی سازمان ملل متحد در ماه فوریه به پایینترین حد خود در سه سال اخیر رسید، اما در ماه مارس شاهد بازگشت جزئی ناشی از افزایش قیمت محصولات لبنی، گوشت و روغن‌‌های گیاهی بوده است.
اقتصاددانان آکسفورد اکونومیکس انتظار دارند که قیمت‌ها در سال‌جاری ۵٫۶درصد بیشتر کاهش یابد، اما در سال آینده دوباره افزایش خواهد یافت. با این اوصاف، آکسفورد اکونومیکس خاطرنشان کرد که ریسکهای پیش‌بینی قیمت مواد غذایی همچنان «به‌‌طور قابلتوجهی به سمت بالا متمایل است» و شرایط آب‌‌وهوایی نامطلوب هم گزینه‌‌ای همواره مطرح است. آب‌‌وهوای بد اعتماد کسب‌و‌کارهای کشاورزی و چشم‌‌انداز محصولات زراعی را تضعیف کرده است، به‌‌طوری که قیمت کاکائو اخیرا به‌‌واسطه آب‌‌وهوای نامناسب و مبارزه کشاورزان آفریقایی با آفت و بیماری به سطح بی‌‌سابقه‌‌ای رسیده است. به گفته این موسسه اگر شرایط بد آب‌‌وهوایی ادامه یابد، دورنمای برداشت ممکن است در سایر مناطق کلیدی رشد محصولات زراعی مختل شود. با این‌‌همه قیمت‌ها در حال حاضر نزدیک به کف هستند و تا نیمه دوم سال‌جاری میلادی به‌‌تدریج شروع به افزایش خواهند کرد.
عوامل موثر بر محصولات کشاورزی در ۲۰۲۴
در مقابل این گزارش، گروه Farm Progress بر این مساله تاکید دارد که موضوعات متعددی بر بازار محصولات کشاورزی دنیا اثر می‌گذارند که مشکلات آب و هوایی در برخی ایالات آمریکا و ریسکهای ناشی از حملات خاورمیانه و روسیه – حتی با اینکه موقتا برخی از این تنش‌ها کاهش یافته – از جمله این موضوعات هستند. در این بین هرچند کاهش تنش‌ها در خاورمیانه باعث شده قیمت انرژی کاهش یابد یا از افزایش افسارگسیخته آن جلوگیری شود، با این حال هم در بازار کالایی و هم در صندوق‌های کالایی رشد قیمت‌ها در تمام قراردادهای اصلی غلات را شاهد هستیم.
قیمت ذرت تحت‌تاثیر افزایش قابل‌توجه صادرات این محصول در بنادر آمریکا به میزانی بالاتر از پیش‌بینی‌های تحلیلگران افزایش یافته و به عقیده فعالان این حوزه رشد میزان کاشت این محصول به میزان ۶درصد و نیز انباشت آن باعث شده تا امیدواری‌ها به تامین این محصول افزایش یابد. دلیل این امر نیز آن است که در سال ۲۰۲۴ پیش‌بینی‌های خوبی از تولید در مزارع وجود دارد و احتمالا بعد از یک دوره افزایشی شاهد عرضه بیشتر ذرت به بازارهای جهانی باشیم که می‌تواند روند تعدیل‌کننده‌ای را ایجاد کند. در مورد محصول سویا نیز قیمت‌های نقدی و آتی این محصول با رشد روبه‌رو شده‌اند و این افزایش برای کنجاله نیز به میزان جزئی مشهود است.
چین در ماه مارس ۸۰.۱ میلیون بوشل سویا از ایالات متحده وارد کرده و در مقابل ۱۱۱ میلیون بوشل از برزیل وارد کرده است. با این حال مجموع واردات ۲۰۳.۶ میلیون بوشل در ماه گذشته پایینترین حد واردات توسط چین در چهار سال گذشته محسوب می‌شود چراکه ترجیح فعلی چین واردات لوبیاهای برزیلی است. چین با اختلاف رتبه اول واردکننده سویا در جهان است. در مورد گندم اما حملات روسیه به بنادر اوکراین و توقف نسبی صادرات این محصول باعث شده بود قیمت گندم با افزایش قابلتوجهی روبه‌رو شود.
دور تازه حملات موشکی روسیه به انبارهای غلات و دیگر زیرساخت‌ها در شهر بندری اودسا اوکراین که منجر به آسیب رساندن به محصولات کشاورزی شد که قرار بود به چند مقصد آسیایی و آفریقایی صادر شود، باعث شد قیمت این محصول در بازارها با افزایش روبه‌رو شود. اوکراین یکی از بزرگ‌ترین شد صادرکنندگان ذرت و گندم در جهان است. مشاور روسی Sovecon تخمین می‌زند که صادرات گندم روسیه در آوریل به ۱۶۹میلیون بوشل برسد که کاهش ۴.۲ درصدی نسبت به ماه مارس را نشان می‌دهد.
در همین حال، IKAR، یکی دیگر از شرکت‌های مشاوره روسیه، انتظار دارد که کل صادرات گندم این کشور در سال ۲۴-۲۰۲۳ به ۱.۹۴۷ میلیارد بوشل برسد. روسیه صادرکننده شماره یک گندم در جهان است. در مورد اوکراین اما صادرات غلات این کشور در طول سال ۲۴-۲۰۲۳، معادل ۲.۹درصد کمتر از سال قبل از آن بوده است. این شامل صادرات گندم به میزان ۵۵۴.۸ میلیون بوشل، به اضافه ۸۵۴.۳ میلیون بوشل دیگر فروش ذرت است.
ناامنی غذایی افزایش یافته است
در این بین یکی از موضوعاتی که باعث بروز نگرانی‌هایی در سطح جهان شده مساله کمبود محصولات کشاورزی و ناامنی غذایی و افزایش قیمت این محصولات در سطح دنیاست. مدیرکل فائو اخیرا خواستار کمک‌های کشاورزی به عنوان راه‌حلی بلندمدت برای رفع سوء تغذیه حاد شده، در حالی که بر اساس گزارش روز چهارشنبه هفته گذشته این سازمان آمار سوء‌تغذیه و ناامنی غذایی همچنان بیشتر از قبل از کووید-۱۹ است.
کو دونگیو می‌گوید: دستاوردهای توسعه که به سختی به دست آمده در حال تغییر هستند، زیرا ناامنی غذایی و سوء تغذیه به یک مساله عادی پس از همه‌گیری کووید-۱۹ تبدیل شده است. وی تاکید کرد که ۳۶ کشور مورد تحقیق از سال ۲۰۱۷ در گزارش جهانی بحران غذایی (GRFC) معرفی شده‌اند که نشان‌دهنده ادامه سال‌ها گرسنگی حاد است و این کشورها در حال حاضر ۸۰درصد از گرسنه‌ترین کشورهای جهان را تشکیل می‌دهند.
ویرایش هشتم فائو از این گزارش نشان داد که ۲۸۲ میلیون نفر در ۵۹ کشور و منطقه در سال ۲۰۲۳ با ناامنی غذایی حاد مواجه بوده‌اند که عمدتا ناشی از شوک‌‌های اقتصادی به دلیل قیمت‌های بالای مواد غذایی داخلی، شرایط آب و هوایی شدید و ناامنی‌ها و درگیری‌‌ها بوده است. در حال حاضر ناامنی‌ها و درگیری در برخی نقاط جهان مانند فلسطین، سودان و هاییتی عامل اصلی ناامنی حاد غذایی در خاورمانه و شمال آفریقا بوده است. یک محرک اصلی نیز اثرات آب و هوایی، از جمله اثرات ال‌نینو بود. چرخه آب و هوا در حالی که برای بخش‌‌های خاصی از آفریقای شرقی، آمریکای لاتین و کارائیب مفید است، باعث خرابی آب‌‌وهوایی، از جمله سیل، باران‌‌های شدید و خشکسالی در سایر بخش‌‌های شرق و جنوب آفریقا، بهویژه مالاوی، زامبیا و زیمبابوه شده است.
ال‌نینو آب گرم را به سمت شرق به سمت سواحل غربی قاره آمریکا می‌راند و باعث خشک شدن و گرم شدن هوا در شمال ایالات‌متحده و کانادا و دوره‌های مرطوب‌تر در سواحل خلیج‌فارس و جنوب شرقی ایالات‌متحده می‌شود.
