تبعات افزایش ٦٠ درصدی قیمت جهانی گندم
اما زنجیره تامین گندم حتی پیش از آغاز جنگ روسیه و اوکراین نیز شکننده بود. وقوع خشکسالی و سامانه‌های هوای گرم و سیل، تولید محصولات کشاورزی از آمریکا گرفته تا شبه قاره هند را با آسیب‌هایی روبه‌رو کرده و قیمت این محصولات را به بالاترین نقطه تاریخی خود رسانده است؛ به‌طوری که در بعضی کشورها، مردم توان خرید محصولات مشتق شده از غلات را ندارند. در این بین اگرچه دو کشور روسیه و اوکراین ۲۸ درصد (روسیه ۲٠درصد و اوکراین ٨ درصد) از گندم صادراتی موجود در بازارهای غلات را تامین می‌کنند؛ اما در حال حاضر با توجه به تاثیرات جنگ و نبود کودهای شیمیایی موردنیاز، بخش قابل توجهی از کشاورزان اوکراینی کاشت بهاره را از دست داده‌اند. البته کارشناسان بر این باورند که ٦٠ درصد از کشاورزان توانسته‌اند به کاشت گندم بهاره مبادرت ورزند. اما مشکل اصلی که هنوز باقی مانده، عدم امکان خروج گندم از اوکراین است که حل نشده است.
درواقع اوکراین بخش عمده‌ای از گندم تولیدی خود را از طریق دریا حمل می‌کند و این در حالی است که از تاریخ ١٥ ژوئن روسیه بنادر ماریوپول، بردیانسک و خرسون را تحت کنترل درآورده و همچنین صدمات زیادی به بنادر میکولایو و اودسا وارد کرده است. از طرفی، مکررا گزارش شده که نیروی دریایی هر دو طرف منازعه، مقادیر زیادی مین دریایی در دریای سیاه رها کرده‌اند که خود به انبوه مشکلات حمل دریایی می‌افزاید. حال با این شرایط بالغ بر ٢٠ میلیون تن گندم در اوکراین گیر کرده است و در چنین وضعیتی کشورهای توسعه‌نیافته و عموما آفریقایی در خطر جدی قحطی قرار دارند. در این بین شرایط کشاورزی در روسیه بهتر است، اما گندم تولیدی این کشور نیز نسبت به سال ٢٠٢١ حدود یک میلیون تن کاهش یافته است. ولادیمیر پوتین همچنین با توقف صادرات بخش عمده‌ای از گندم تولیدی روسیه به کشورهای قرقیزستان، قزاقستان، ارمنستان و حتی بلاروس گامی دیگر در راستای وخیم‌تر کردن شرایط برداشته است.
اما شرایط شکننده تامین گندم، صرفا ناشی از جنگ روسیه و اوکراین نیست و این شرایط پیش از آغاز جنگ روسیه و اوکراین ایجاد شده بود. به این معنا که در کشورهای جهان تولیدکنندگان بزرگ گندم به دلیل حوادث طبیعی و شرایط آب و هوایی با مشکلاتی دست و پنجه نرم می‌کردند؛ به‌طوری که چین با داشتن ١٨درصد از سهم جهانی تولید گندم، بدترین سال برداشت خود را به خاطر وقوع سیل‌های مکرر گزارش کرد. همچنین آب و هوای گرم در هند با داشتن ١٤ درصد سهم، بروز خشکسالی در آمریکای شمالی با ٧ درصد و پاکستان با ٣ درصد سهم، کانادا با ٥ درصد سهم و فرانسه (بزرگ‌ترین تامین‌کننده گندم اتحادیه اروپا) با ٤ درصد سهم از تولید جهانی گندم، مشکلات تامین این محصول را وخیم‌تر کرده است. در چنین شرایطی به دلیل افزایش ٦٠ درصدی قیمت جهانی گندم، کشورهای دارای اقتصاد آسیب‌پذیر در خاورمیانه و شمال آفریقا تحت فشار اقتصادی هستند.
انتظار می‌رود شرایط ناپایدار تامین گندم حداقل تا پایان سال ٢٠٢٣ و حتی بیشتر طول بکشد. این به‌آن معناست که احتمالا کشورهای دنیا بدترین شرایط را از نظر تامین غذا از زمان جنگ جهانی دوم تاکنون تجربه خواهند کرد. احتمال می‌رود در چنین شرایطی ٥٠ میلیون نفر در جهان به‌ویژه در خاورمیانه و شمال آفریقا جان خود را از دست بدهند؛ چراکه ضمانت تامین غذا رابطه مستقیمی با پایداری ساختار اجتماعی دارد. در این میان با توجه به شرایط نامطلوب تامین گندم، هشت کشور از جمله روسیه و هند اقدام به حذف صادرات گندم تولیدی خود کرده‌اند و با وجود مسائلی همچون حذف صادرات، شرایط نامساعد آب وهوایی و همچنین جنگ اوکراین، قیمت گندم در جهان کماکان افزایشی خواهد بود. حال در رویارویی با تغییرات اقلیمی و منازعات جهانی، مشخص شده که سازوکار تامین غذایی در جهان تا چه اندازه شکننده است.
نخستین راهکار برای این مساله انتقال گندم از اوکراین به بیرون از اوکراین است و در این راستا به دنبال مذاکره سازمان ملل متحد با روسیه جهت بازکردن بنادر، روسیه در تاریخ ٢٥ می بندر ماریوپول را در قالب یک کریدور ٢کیلومتری باز کرده است. همچنین سازمان ملل در حال تسریع در حمل ریلی گندم از اوکراین است؛ اما بدیهی است تا زمانی که کشورهای متمول اقدامی انجام ندهند، مشکل حل نخواهد شد. به‌طور نمونه در آمریکا ٩٠ میلیون تن گندم و ذرت برای تهیه سوخت «بایو» استفاده می‌شود که این عدد باید ٥٠درصد کاهش یابد. آمریکا از نظر تولید گندم در شرایط قابل قبولی به سر می‌برد و در حال بررسی برای ارائه آرد سوبسیدی به کشورهای ضعیف و خطرپذیر است. با وجود شرایط بد آب وهوایی در چین، هنوز امیدواری برای برداشت گندم وجود دارد. همچنین کشورها می‌توانند همانند آرژانتین بر تولید نژادهای گندم مقاوم در برابر خشکسالی تمرکز کنند. در عین حال تمرکز بر محصولات کشاورزی جایگزین می‌تواند راه‌حلی عملی برای عبور از این شرایط بحرانی باشد. همان‌طور که در آفریقا، نوعی آرد را از ریشه گیاه کساوا تهیه می‌کنند یا چین مبادرت به کاشت بیشتر ذرت جهت جایگزینی کرده و کشاورزان اوکراینی هم که زمان کاشت گندم بهاره را از دست داده‌اند، اقدام به کاشت آفتابگردان و ذرت کرده‌اند.
