نفوذ دلال‌ها در بازار ماشین‌آلات صنعتی

در پاسخ به این پرسش باید به چند نکته کلیدی اشاره کرد. یکی از مهم‌ترین مسائلی که تولیدکنندگان ماشین‌آلات صنعتی امروز با آن مواجه هستند، سختی‌های تامین مواد اولیه مورد نیاز است. این گره‌ها به این دلیل بیشتر در هم تنیده شده‌اند که پیش از تحریم‌ها، عمده مواد اولیه از کشورهای اروپایی از جمله آلمان و ایتالیا وارد می‌شد.  اما امروز دیگر نمی‌توان مواد اولیه موردنیاز برای تولید ماشین‌آلات صنعتی در کشور را از این کشورها به‌صورت مستقیم خریداری و وارد کرد. البته اکنون ارز کافی برای تهیه این مواد اولیه در دسترس است که از سمت واردات در مقابل صادرات تامین می‌شود، اما مشکل اصلی واردات مستقیم این محصولات است. تنها راه واردات این محصولات دور زدن تحریم‌هاست. مثلا می‌توان با یک شرکت واسطه‌ای در ترکیه یا دبی همکاری کرد و از این مسیر واردات مورد نیاز را به انجام رساند؛ کما اینکه پیش از این برای پروژه سوریه به‌ناچار از اروپا به دبی اجناس ارسال می‌شد تا تغییر اسناد صورت بگیرد و بعد از آن به کشور انتقال داده می‌شد. اما این اقدام و راهکار، نه‌تنها هزینه‌های زیادی روی دست تولیدکنندگان می‌گذاشت، بلکه این ریسک را به‌دنبال داشت که اجناس خریداری شده به مقصد نهایی یعنی به دست تولیدکننده نرسد.

در این میان، به‌دلیل چند برابر شدن قیمت تمام‌شده، صنعت ماشین‌آلات صنعتی نیز از مرحله رقابت کردن، دور می‌شود. این چالش‌ها درحالی در مسیر واردات مواد اولیه به کشور قرار گرفته است که درحال‌حاضر دلال‌ها هم روی دیگری از دست‌اندازها را برای تولید ماشین‌آلات صنعتی پدید آورده‌اند. دلال‌ها در بازار می‌گویند ماشین‌آلات صنعتی با یکدیگر فرقی ندارند زیرا آنها با چین و ترکیه کار می‌کنند. آنها این تبلیغات را راه می‌اندازند تا بتوانند خودشان به‌صورت مستقل ماشین‌آلات وارد کنند. سیاست‌گذاران نباید اجازه دهند هر فردی به امر واردات مبادرت ورزد. دلیل این ممانعت هم بسیار روشن است؛ زیرا زمانی که محصولات مشابهی در کشور تولید می‌شود، نباید به واردات همان محصول بها داد تا زمینه برای تقویت ساخت داخل فراهم شود. به ظاهر اجبار سیاست‌گذار برای منع دلال‌ها جواب می‌دهد اما دلال‌ها برای دور زدن قوانین چند راه را دنبال می‌کنند. یکی از شیوه‌ها این است که دلال‌ها از عواملی که در وزارت صمت فعالیت دارند شکایت یا اذیت‌شان می‌کنند. راه بعدی این است که کالاها را به مناطق آزاد وارد می‌کنند و بعد هم از این مناطق بدون پرداخت هزینه‌های جانبی به سایر شهرها منتقل می‌کنند. 

این شیوه به این دلیل در میان دلالان باب شده که واردات از مناطق آزاد به مجوزهای وزارت صمت نیازی ندارد. به این ‌ترتیب مشاهده می‌شود که دلال‌ها به انواع راه‌های مختلف متوسل می‌شوند تا مشتریان به سمت اجناس چینی و ترک سوق داده شوند و سراغی از کالاهایی که از نظر کیفیت با اروپایی‌ها برابری می‌کند، نروند. در اوایل انقلاب قانونی تدوین شده بود که براساس آن دفتر ساخت و خودکفایی در وزارت صنایع سنگین سابق به کالاهایی که مشابه ساخت داخل داشتند، اجازه ورود نمی‌داد؛ اما درحال‌حاضر دلال‌ها به‌رغم اینکه چنین قانونی هنوز وجود دارد و با اینکه امسال، سال حمایت از تولید نام‌گذاری شده است، با بنگاه‌های مختلف زد و بند می‌کنند تا هر مدل جنسی را به ایران وارد کنند. می‌توان گفت در این شرایط تولیدکنندگان واقعی، تنها یک تماشاچی شده‌اند.

این درحالی است که برخی از این کالاها ۱۰۰ درصد در داخل کشور ساخته می‌شوند و نیازی نیست چنین محصولی از خارج از کشور وارد شود. بنابراین سیاست‌گذاران باید این موضوع را در نظر داشته باشند که بزرگ‌ترین معضل فعلی تولیدکنندگان ماشین‌آلات صنعتی، حضور پررنگ دلال‌ها در این صنعت است. برای برون‌رفت از این چالش چند راهکار باید در دستور کار قرار گیرد. دلال‌ها به دلیل دو منفعت، مشتری را برای خرید ماشین‌آلات وارداتی‌شان ترغیب می‌کنند. آنها به مشتریان می‌گویند ما کاری می‌کنیم که زمانی که شما این جنس را بیاورید، ارز نیمایی بگیرد و ضمنا معافیت کامل وارداتی بگیرید.درست است که شورای عالی انقلاب دستورالعملی را سال‌ها پیش صادر کرده که ماشین‌آلات خط تولید معاف از مالیات گمرکی هستند، اما نه برای آنهایی که در ایران تولید می‌شوند.

دلال‌ها از این تبصره استفاده می‌کنند و حتی حق دولت را هم می‌خورند. به این معنا که سود عوارض گمرکی را هم پرداخت نمی‌کنند. دولت به‌خاطر اینکه حق خود و تولیدکنندگان واقعی را بگیرد، باید مانع معافیت‌های گمرکی شود. دومین اقدام این است که به این گروه ارز نیمایی داده نشود. این دو مسیر تا حدودی می‌تواند تاثیرگذاری دلال‌ها در صنعت تولید ماشین‌آلات صنعتی را کمرنگ‌تر کند. باید این موضوع را در نظر داشت که امروزه کشورهای توسعه‌یافته، برای ارتقای کیفیت محصولاتشان از تکنولوژی‌ها و ماشین‌آلات به‌روز استفاده می‌کنند. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد روز‌به‌روز کیفیت تولید در این کشورها بالا می‌رود که این موضوع مسلما با کیفیت محصولات رابطه‌ مستقیمی دارد. از سوی دیگر، پایین آوردن هزینه‌ها و اتوماسیون کارخانه‌ها که به‌صورت اتوماتیک کار می‌کنند بسیار موثر است، زیرا براساس آن سرمایه‌گذاری‌ها سودآور می‌شوند.