جایگاه روغن زیتون در سبد خانوارها

نادر جلالت/ مدیرعامل شرکت روغن زیتون اکسیر جلالت بررسی صنعت زیتون در دنیا نشان می‌دهد که سالانه بین ۲ میلیون و ۸۰۰هزار تن تا ۳ میلیون و ۳۰۰هزار تن روغن زیتون در دنیا تولید می‌شود. نوسان مقدار تولید زیتون در بسیاری از کشورهای دنیا بستگی به سال‌آور یا سال‌ناآور زیتون و میزان بارندگی در کشورهای زیتون‌خیز دارد. به‌عنوان مثال، درکشورهای اتحادیه اروپا نزدیک به ۲ میلیون و ۳۰۰هزار تن روغن زیتون تولید می‌شود که کشور اسپانیا با تولید بیش از ۸۰۰ هزار تن مقام نخست را به خود اختصاص داده است. اسپانیا از دیگر کشورهای حوزه مدیترانه، سوریه و ترکیه روغن زیتون را به‌صورت بالک خریداری و با بسته‌بندی‌های شیک به نام خود به سایر کشورها صادر می‌کند. با وجود آنکه تنها حدود ۴ درصد روغن مصرفی مردم دنیا روغن زیتون است، اما حجم تجاری زیتون سالانه حدود ۳۰ میلیارد یورو برآورد شده است که رقم قابل‌توجهی به‌شمار می‌رود.

اما در ایران شرایط نسبت به بسیاری از کشورهای دنیا متفاوت است. کشور ما درخصوص کشت زیتون همچنان در ابتدای راه است. با توجه به اینکه طرح طوبی (واگذاری اراضی شیب دار برای توسعه باغات) توسط جهاد کشاورزی از سال ۷۲ به مرحله اجرا درآمد، اما به علت توزیع غیرکارشناسی و غیرعلمی نهال، متاسفانه دولت نتوانست به اهدافی که در نظر داشت برسد. در ایران سالانه حدود ۴ هزار تن روغن زیتون استحصال می‌شود که این رقم در مقایسه با آمارهای جهانی بسیار ناچیز است. آمارها نشان می‌دهد هر ایرانی سالانه تنها ۲۰۰ گرم روغن زیتون مصرف می‌کند که نشان می‌دهد کمتر از یک درصد از روغن مصرفی اختصاص به روغن زیتون دارد. برای واکاوی علل مصرف پایین روغن زیتون باید بسیاری از فاکتورها را مدنظر قرار داد. صنعت زیتون در ایران تحت‌تاثیر تهدیدهای بسیاری قرار دارد که مانع از رشد و رونق آن شده است. بزرگ‌ترین تهدید در صنعت روغن زیتون در ایران تقلب در محصول تولیدی است. بسیاری از مصرف‌کنندگان به دلیل تردید در خالص بودن روغن زیتون؛ از خرید آن خودداری می‌کنند و این موضوع آمار سرانه مصرف را تا حد قابل‌توجهی پایین آورده است.

اما تهدید دیگر برای این صنعت درخصوص فرهنگ‌سازی میان مصرف‌کنندگان است. عدم فرهنگ‌سازی و آگاهی مردم باعث شده است تا بسیاری از افراد از خواص بی‌شمار این روغن بی‌اطلاع باشند. از سوی دیگر، رشد قیمت تصاعدی این روغن در بازار نیز مزید بر علت شده است تا بسیاری از مردم توان خرید آن را نداشته باشند. افزایش قیمت این محصول موجب شده است شاهد عرضه روغن زیتون‌های بی‌کیفیت و ناخالص به‌خصوص روغن‌زیتون پومیس (روغن حاصل از تفاله زیتون که با هگزان‌های سرطان‌زا استحصال می‌شود) با قیمت پایین‌تر باشیم. در بحث تولیدروغن زیتون در کشور نیز مشکلات بسیاری وجود دارد. مهم‌ترین مساله کمبود میوه زیتون برای روغن‌کشی است. سطح زیرکشت زیتون در ایران حدود ۹۰ هزار هکتار است که با در نظر گرفتن باغات با رده سالانه حدود ۸۵ هزار تن میوه زیتون تولید شده متاسفانه اکثر این میوه‌ها به سمت تولید کنسرو زیتون شور سوق داده می‌شود و مابقی یعنی حدود ۲۰ هزار تن میوه زیتون به روغن زیتون اختصاصی داده می‌شود که از این مقدار نزدیک به ۴ هزار تن روغن زیتون تولید می‌شود. درحالی‌که در دنیا عکس این قضیه اتفاق می‌افتد یعنی از حدود ۲۰ میلیون تن میوه زیتون تولیدی در جهان ۹۰ درصد به سمت تولید روغن زیتون و مابقی به کنسرو زیتون تبدیل می‌شود.

اینجاست که دولت و جهادکشاورزی باید وارد عمل شوند و با کمک به کارخانه‌های تولیدی در بخش روغن‌کشی و کمک به باغداران برای تبدیل ارقام کنسروی به روغنی در یک بازه ۱۰ساله حداقل بخش قابل‌توجهی از نیاز روغن زیتون مصرفی داخلی را برطرف کند. باید توجه داشت این اتفاق باید هرچه سریع‌تر رخ دهد زیرا از مجموع ۲۷ کارخانه روغن‌کشی زیتون فقط تعداد انگشت‌شماری در فصل برداشت زیتون به مدت ۲ تا ۳ ماه مشغول به فعالیت هستند. از سوی دیگر، تامین مابقی روغن‌زیتون مصرفی موردنیاز کارخانه‌های بسته‌بندی که باید از خارج تامین شود با وجود ۲۷درصد تعرفه گمرکی، مالیات و گران بودن نرخ ارز، بسیار سخت شده است. باعث تاسف است که دولت روغن زیتون را جزو کالاهای لوکس قرار داده است و هیچ‌گونه حمایت ارزی از آن نمی‌شود. این موضوع یکی از مهم‌ترین دلایل گرانی روغن زیتون در بازار است. با مصرف روغن زیتون خالص فرابکر بدترین مشکلات گوارشی، چربی خون بالا و به‌خصوص کبدچرب قابل درمان است و دولتمردان ما باید به این مساله با نگاه ویژه برخورد کنند زیرا خواص درمانی این روغن می‌تواند از واردات بسیاری از داروهای گران‌قیمت به کشور جلوگیری کند.

با تمام این تفاسیر و بیان چالش‌ها، لازم است راهکارهایی مطرح شود که منجر به رونق این صنعت مهم غذایی در کشور شود. توجه به این نکته ضروری است که هر آنچه باعث بهره‌وری و فروش بیشتر شود قطعا افزایش تولید و تجارت را به همراه دارد، به‌خصوص زمانی که یک محصول با سلامت و طول عمر مردم رابطه داشته باشد، مصرف‌کننده را جذب می‌کند. پس برای مصرف بیشتر باید سطح آگاهی اقشار مختلف جامعه را افزایش داد. همچنین آموزش و پرورش می‌تواند در کتاب‌های درسی رده‌های مختلف سنی یک مبحث را به خصوصیات و ویژگی‌های روغن زیتون خالص اختصاص دهد تا بچه‌ها در نوجوانی با بیماری کبدچرب و چربی‌خون بالا روبه‌رو نشوند. پزشکان و متخصصان قلب و عروق و گوارش نیز می‌توانند در کنار داروهای شیمیایی، مصرف روغن زیتون خالص را به بیماران تجویز کنند. برخی رستوران‌ها می‌توانند از بهترین روغن زیتون برای طبخ غذا و سالاد استفاده کنند و با افتخار در منوی خود عبارت روغن زیتون فرابکر را بنویسند. البته باید در نظر داشت بزرگ‌ترین کمک را به این صنعت تولیدکنندگان می‌توانند داشته باشند. اگر تولید‌کنندگان روغن زیتون خالص تولید کنند و به‌دست مشتریان خود برسانند، می‌توانند رفته‌رفته اعتماد از دست رفته مردم را بازیابند و این موضوع منتج به افزایش آمار سرانه مصرف در کشور می‌شود.