طبق آمار اعلامی، در مجموع ۱/ ۲۸۷ میلیون دلار انواع قطعات خودرو در سه ماه نخست امسال وارد کشور شده و این در حالی است که طی مدت مشابه سال گذشته، ۱۹۹ میلیون دلار قطعه وارداتی داشتیم. با این حساب، واردات قطعه به کشور طی بهار امسال و نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۳/ ۴۴درصد افزایش داشته است.

در بخش صادرات نیز رقمی معادل ۳/ ۲۵ میلیون دلار قطعه از کشور به خارج از مرزها رفته، حال آنکه در بهار سال گذشته این رقم ۴/ ۱۸ میلیون دلار بوده است. در نتیجه، صادرات قطعات خودرو از کشور در بهار ۹۷ و نسبت به فصل مشابه سال گذشته، ۵/ ۳۷درصد افزایش را نشان می‌دهد.

پیش از آنکه سراغ جزئیات بیشتر از تجارت بهار امسال قطعات خودرو برویم، نگاهی می‌اندازیم به چالش‌های موجود بر سر راه صادرات قطعه و چرایی بالا بودن ارقام وارداتی در این حوزه. در بخش واردات، پرسش مهمی افکار عمومی را به خود مشغول کرده و آن، اینکه چرا با وجود داخلی‌سازی فراوان طی این سال‌ها، خودروسازی کشور هنوز هم تا حد قابل‌توجهی به قطعات خارجی وابسته است. در حال حاضر بیشتر خودروهای داخلی (از جنبه تیراژ، نه مدل) دارای داخلی‌سازی بالایی (حول‌و حوش ۹۰ درصد) هستند، با این حال تجربه قبلی تحریم‌ها نشان داد حتی داخلی‌ترین آنها مانند پراید و پژو ۴۰۵ نیز ارزبری داشته و محتاج قطعات وارداتی‌اند. این موضوع از دو جهت قابل بررسی است؛ اول اینکه قطعه‌سازان معمولا سرمایه‌گذاری کلانی در این سال‌ها در حوزه تولید انجام نداده‌اند و دوم اینکه برخی قطعات دارای تولیدکنندگانی تاپ در دنیا بوده و داخلی‌سازی آنها توجیه اقتصادی ندارد.

نکته مهمی که در بحث سرمایه‌گذاری ضعیف قطعه‌سازان وجود دارد، تمایل آنها به واردات به جای توسعه تولید است. شرایط به شکلی است که طی سال‌های گذشته، برخی قطعه‌سازان داخلی عملا به سمت واردات رفته و بخشی از قطعات را به جای آنکه تولید کنند، از مسیر واردات تامین کرده‌اند. دلیل این اقدام قطعه‌سازان، کم‌دردسرتر بودن و همچنین هزینه کمتر واردات نسبت به تولید است و این موضوع خود را به وضوح در آمارهای سال‌های اخیر واردات قطعه نشان داده است.

یکی از دلایل اصلی چرخش قطعه‌سازان از تولید به سمت واردات، استفاده از ارز دولتی با قیمت غیر‌واقعی بوده که جذابیت واردات را بالا برده است.

در واقع برخی قطعه‌سازان در محاسبات خود به این نتیجه رسیده‌اند که واردات برخی قطعات (با توجه به نرخ ارز و هزینه تولید در داخل) به‌صرفه‌تر از تولید است. اگر نگاهی به آمار کلی واردات در برخی مقاطع زمانی بیندازیم، متوجه می‌شویم گاهی قطعات خودرو در صدر واردات قرار داشته‌اند. البته قطعا همه این واردات توسط قطعه‌سازان انجام نشده و بخشی از آنها در قالب لوازم یدکی و واردات توسط مونتاژکاران خودرو به‌خصوص چینی‌ها  وارد شده‌اند.

اما در بخش صادرات قطعات خودرو، تقریبا هیچ‌گاه آمار مناسب و امیدوارکننده‌ای در کارنامه تجاری کشور به ثبت نرسیده است. در واقع نگاه صنعت قطعه ایران بیشتر معطوف به بازار داخل بوده و صادرات به نوعی مغفول مانده است. این در شرایطی است که برخی کشورهای منطقه به‌ویژه ترکیه، آمار بسیار درخشانی در صادرات قطعه دارند و سالانه مقادیر زیادی ارز حاصل از صدور قطعه، نصیب این همسایه شمال غربی ایران می‌شود.

در باب اینکه چرا قطعه‌سازی ایران نتوانسته عملکردی قابل‌قبول در صادرات داشته باشد، دلایل مختلفی مطرح می‌شود، از جمله اینکه سرمایه‌گذاری چندانی روی بحث کیفی قطعات انجام نشده و نمی‌شود. در واقع، ضعف کیفی قطعات که خود را در صنعت خودرو کشور نیز نشان داده، اجازه ایجاد بازارهای صادراتی چندانی نمی‌دهد و استقبال قابل قبولی در سطح منطقه و جهان از قطعات ایرانی نمی‌شود.

در کنار ضعف کیفی، البته بحث قیمت تمام شده بالا نیز مزید بر علت شده است، ضمن آنکه کمبود ارتباطات بین‌المللی نیز دلیل دیگری است بر صادرات ضعیف قطعه‌سازان ایرانی. پس از توافق هسته‌ای و اجرایی شدن برجام، فرصت مناسبی برای بسترسازی قوی در حوزه صادرات ایجاد شد، با این حال با توجه به بازگشت تحریم‌ها از هفته جاری (به‌دلیل خروج آمریکا از برجام)، این فرصت نیز تقریبا از دست خواهد رفت.

   جزئیات واردات و صادرات قطعه

اما نگاهی بیندازیم به جزئیات تجارت قطعات خودرو در بهار امسال، تا مشخص شود مقاصد و مبادی اصلی صادرات و واردات قطعه کدام کشورها بوده‌اند.

بنابر آمار منتشره، مبادی وارداتی قطعه در بازه زمانی موردنظر، ترکیبی از چین به علاوه کشورهای اروپایی و منطقه‌ای بوده است. بر این اساس، ۱/ ۲۸۷ میلیون دلار قطعه وارداتی به کشور طی بهار امسال، بیش از ۴۰ مبدا داشته‌اند و در این بین، چین، فرانسه و آلمان، سه کشور اصلی صادرکننده قطعه به ایران محسوب می‌شوند. طبق آمار، چینی‌ها ۱۶۳ میلیون و ۲۳۶ هزار دلار قطعه به کشور صادر کرده‌اند تا با فاصله زیاد نسبت به سایر کشورها، مبدا اصلی واردات قطعه به ایران باشند.

در لیست موردنظر، نام کشورهایی مانند کره‌جنوبی، امارات، ژاپن، ایتالیا، ترکیه، هند، تایوان و روسیه نیز به‌عنوان مبادی واردات قطعه به چشم می‌آید.

در حوزه صادرات نیز عراق، افغانستان و ایتالیا سه مقصد اصلی قطعات ایران به شمار می‌روند. بنابر آمار اعلامی، در این بین، عراقی‌ها با رقم ۱۷ میلیون و ۷۹۴ هزار دلار، اصلی‌ترین مقصد صادراتی قطعات کشور بوده‌اند که به‌نظر می‌رسد این قطعات صرف خدمات پس از فروش خودروهای ایرانی حاضر در عراق شده است.  نزدیک به ۳۰ کشور در بهار امسال مقاصد صادراتی قطعات ایرانی را تشکیل داده‌اند که در این بین می‌توان از فرانسه، روسیه، ترکیه، سوریه، مصر و حتی عربستان سعودی نام برد. آمار ارائه شده نشان می‌دهد کمترین میزان صادرات قطعه نیز نصیب کشورهایی مانند هند و کره‌جنوبی شده است.