در یک گزارش بررسی شد
خیز نفتی‌های خاورمیانه برای صنعت پتروشیمی
همچنین با مقایسه سهم فرآورده‌های مختلف پالایشی از افزایش تقاضای نفت‌خام طی دو دوره ۲۰۲۵-۲۰۱۸ و ۲۰۴۰-۲۰۲۵، رشد سهم اتان/ گاز مایع و نفتا به‌عنوان خوراک صنایع پتروشیمی در دوره ۲۰۴۰-۲۰۲۵ نسبت به دوره ۲۰۲۵-۲۰۱۸ مشهود است. بخش عمده‌ای از پروپان در گاز مایع برای خوراک واحدهای تولید پروپیلن از پروپان موسوم به PDH به مصرف خواهد رسید.همچنین رشد سهم سوخت جت و کاهش تقاضا برای بنزین و گازوئیل در افق ۲۰۴۰ پیش‌بینی شده است. افزایش کیفیت سوخت، توسعه فرهنگ صرفه‌جویی و حضور پرقدرت خودروهای برقی از مهم‌ترین عوامل کاهش نرخ رشد تقاضای بنزین و گازوئیل است که از سال ۲۰۳۰ محتمل است. مجتمع‌های پتروپالایشی با فرآیندهای هیدروکراکینگ بنزین و گازوئیل، برنامه تولید بیشتر نفتا (به‌عنوان خوراک صنایع پتروشیمی) به‌جای تولید بنزین و گازوئیل را اجرا خواهند کرد.درحالی‌که موج کراکرهای اتان منطقه آمریکای شمالی با تکیه بر منابع گاز شیل، کانون توجه است شرکت‌های بزرگ نفتی در منطقه خاورمیانه برای اجرای پروژه‌های عظیم پتروشیمی به صف شده‌اند به‌گونه‌ای‌که با راه‌اندازی این پروژه‌ها از سال ۲۰۲۲، موج جدید پتروشیمی از منطقه خاورمیانه آغاز خواهد شد. دلیل اصلی این جنبش، تلاش برای متوازن‌سازی پاسخ به تقاضای سریع فرآورده‌های پتروشیمی در مقابل تقاضای کند فرآورده‌های سوختی است (متوسط رشد سالانه پیش‌بینی شده بالای ۴درصد فرآورده‌های پتروشیمی در مقابل متوسط رشد سالانه پیش‌بینی شده کمتر از یک درصد فرآورده‌های سوختی طی دو دهه
آینده). شرکت نفتی آرامکو عربستان سعودی، شرکت ملی نفت ابوظبی (ADNOC)، شرکت نفت عمان و شرکت نفت کویت از پیش‌قراولان سرمایه‌گذاری‌های عظیم منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در تولید محصولات پتروشیمی هستند که در این تحقیق تلاش می‌شود به این سرمایه‌گذاری‌ها اشاره شود. شرکت آرامکو در نوامبر ۲۰۱۸ از برنامه‌ریزی این شرکت برای ۱۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در صنایع پتروشیمی طی سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۳۰ خبر داده بود. طرح کراکر مشارکتی آرامکو/ توتال در مجاورت پالایشگاه SATORP در جبیل عربستان در دست اجرا است و برای راه‌اندازی در سال ۲۰۲۴ برنامه‌ریزی شده است. خوراک این مجتمع شامل ۵۰ درصد اتان و ۵۰ درصد off-gas پالایشگاه SATORP است. اگرچه تولیدات این کراکر شامل اتیلن و در ادامه مشتقات اتیلن است اما جذب ۴ میلیارد دلار دیگر (مجموعا ۹ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری) از سوی یک شریک دیگر برای توسعه زنجیره ارزش در این طرح، نیز درحال برنامه‌ریزی است.همچنین شرکت آرامکو عربستان در همکاری مشترک با شرکت سابیک این کشور، طراحی یک پتروپالایشگاه با بازدهی بسیار بالا و ظرفیت خوراک ۴۰۰ هزار بشکه در روز با پیکره‌بندی پیشرفته از نوع تبدیل مستقیم نفت به محصولات پتروشیمیایی (COTC) را آغاز کرده است. با توجه به قرارداد اخیر شرکت آرامکو با شرکت‌های Chevron Lummus Global و CB&I افزایش بازدهی از ۴۵ تا ۷۰ درصد و بنابراین ارتقای حجم تولیدات به ۴/ ۱۴ میلیون تن در سال دنبال می‌شود. این درحالی است که راندمان تولید نفتا از هر بشکه نفت در پالایشگاه‌ها و پتروپالایشگاه‌های متعارف بین ۱۰ تا ۱۷ درصد است.
شرکت ملی نفت ابوظبی (ADNOC) مهندسی پتروپالایشگاه جدید خود در منطقه روایس با ظرفیت ۶۰۰ هزار بشکه در روز را آغاز کرده است و با راه‌اندازی این پتروپالایشگاه در سال ۲۰۲۵، ظرفیت پالایشی این شرکت حدود ۶۵ درصد افزایش یافته و به ۵/ ۱ میلیون بشکه در روز می‌رسد ضمن آنکه تولیدات پتروشیمی آن با افزایش سه برابری از ۵/ ۴ میلیون تن به ۴/ ۱۴ میلیون تن در سال خواهد رسید. تاسیسات پتروشیمی این طرح شامل یک کراکر با خوراک ترکیبی (۳۵ درصد اتان و ۶۵ درصد نفتا، پروپان و بوتان) با ظرفیت تولید ۴/ ۲ میلیون تن در سال الفین، واحد تولید پلی‌اتیلن به ظرفیت حدود ۲ میلیون تن در سال، واحد تولید پلی‌پروپیلن با ظرفیت ۴۷۰ هزار تن در سال، واحد تولید پارازایلین به ظرفیت ۵/ ۱ میلیون تن در سال، واحد تولید اتیلن گلیکول با ظرفیت ۲/ ۱ میلیون تن در سال، بوتادین با ظرفیت ۳۵۰ هزار تن در سال، و واحدهای دیگری شامل MTBE، بنزن و... است. این پتروپالایشگاه پس از راه‌اندازی، بزرگ‌ترین پتروپالایشگاه جهان خواهد بود. بخشی از این افزایش ظرفیت مربوط به افزایش ظرفیت‌های پلی اتیلن و پلی‌پروپیلن در البروج است که سرمایه‌گذاری مشترک بین ADNOC و Borealis است.
مشارکت ۵۰:۵۰ شرکت‌های نفت عمان و کویت، بخش پالایشگاه از پتروپالایشگاه الدقم با ظرفیت ۲۳۰ هزار بشکه در روز را با پیشرفت فیزیکی ۲۵درصد و سرمایه‌گذاری ۶ میلیارد دلار در منطقه ویژه اقتصادی الدقم (duqm) در دست احداث دارد و قرار است در سال ۲۰۲۲ به راه‌اندازی برسد. همچنین در فاز دوم این طرح، بخش پتروشیمی آن شامل کراکر با خوراک ترکیبی با ظرفیت تولید ۶/ ۱ میلیون تن در سال اتیلن و نیز مشتقات اتیلن است که به‌دلایل بحث تامین مالی، راه‌اندازی آن تا قبل از ۲۰۳۰ محتمل نیست. رد پای شرکت‌های نفتی خاورمیانه در سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی آنها در توسعه محصولات پتروشیمی، نیز قابل تامل است.شرکت‌های نفتی آرامکو و ADNOC سرمایه‌گذاری‌های عظیم خود در صنعت پتروشیمی را محدود به خاک کشور خود نکرده و سرمایه‌گذاری‌های قابل ملاحظه‌ای در نقاط مختلف جهان برنامه‌ریزی کرده‌اند. یکی از مهم‌ترین این نمونه‌ها، سرمایه‌گذاری مشترک میان شرکت آرامکوی عربستان، ADNOC امارات و کنسرسیومی از شرکت‌های نفتی هندی برای احداث یک پتروپالایشگاه عظیم با خوراک ۲/ ۱ میلیون بشکه در روز نفت‌خام و مجموع تولید ۱۸ میلیون تن و سرمایه‌گذاری ۴۴ میلیارد دلار در هند است. در این طرح، سهم آرامکو و ADNOC مجموعا ۵۰ درصد و ۵۰درصد دیگر در اختیار کنسرسیوم شرکت‌های هندی است. علاوه بر هند، سرمایه‌گذاری در چین از دیگر مقاصد شرکت‌های نفتی خاورمیانه است. توافق‌نامه منعقده میان شرکت آرامکو با شرکت‌های چینیNORINCO و Panjin Sincen به‌ترتیب با سهم ۳۵ درصد، ۳۶ درصد و ۲۹درصد در یک پتروپالایشگاه با خوراک ۳۰۰ هزار بشکه در روز و حجم سرمایه‌گذاری حداقل ۱۰ میلیارد دلار در منطقه Liaoning چین از این نمونه است. ۷۰ درصد خوراک این پتروپالایشگاه را آرامکو تامین خواهد کرد.
با توجه به خرید ۷۰ درصد سهام سابیک توسط آرامکو، شرکت نفتی آرامکو اهداف ویژه‌ای برای سرمایه‌گذاری فرامنطقه‌ای تعریف کرده است. سرمایه‌گذاری مشترک میان سابیک و شرکت Fuhaichuang چین برای احداث یک مجتمع پتروشیمی با ظرفیت تولید ۸/ ۱ میلیون تن در سال اتیلن و ۶۰۰ هزار تن پروپیلن از روش هیدروژن زدایی پروپان (PDH) از آن جمله است. همچنین یکی از مگاپروژه‌های خارجی سابیک، یک مجتمع پتروشیمی درحال احداث در تگزاس است که با مشارکت شرکت اکسون موبیل درحال ساخت است و شامل یک کراکر اتان با ظرفیت تولید ۸/ ۱میلیون تن در سال اتیلن و نیز تولید محصولات پلی‌اتیلن و مونو اتیلن گلیکول در پایین دست آن بوده و برنامه راه‌اندازی آن در نیمه اول سال ۲۰۲۲ است. در مجموع آنچه مشهود است خیز شرکت‌های نفتی خاورمیانه برای تحول صنعت پتروشیمی منطقه در دهه آینده با عنایت به رشد سهم محصولات پتروشیمی از سبد تقاضای نفت است.آگاهی از این روند و لحاظ نمودن آن در برنامه‌ریزی‌های کلان صنعت پالایش نفت و پتروشیمی کشور و الگوبرداری بایسته با توجه به قرار گرفتن در جایگاه چهارم ذخایر نفتی جهان، ضروری است چه آنکه برخلاف عربستان در سرآمدی احداث واحدهای PDH و پتروپالایشگاه‌ها، یکی از دلایل عدم توازن در تولید پروپیلن در مقایسه با اتیلن در کشور به‌دلیل عدم توسعه پتروپالایشگاه‌ها (فقدان واحدهای RFCC و PDH) است.درحال‌حاضر به‌دلیل کسری تولید پروپیلن، عملکرد واحدهای پلی‌پروپیلن کشور به‌طور متوسط کمتر از ۷۰درصد ظرفیت اسمی است. بنابراین صنایع تکمیلی پلی‌پروپیلن به‌خوبی توسعه نیافته است. همچنین کشور از توسعه سایر زنجیره‌های ارزشمند پروپیلن نظیر آکریلیک اسید، آکریلونیتریل، اکسید پروپیلن، EPDM و... بازمانده است.
* کارشناس ارشد صنعت پتروشیمی
