تنفس با ذرات کوچکتر از۲.۵میکرون
اصفهانیها صنایع آلاینده نمیخواهند
پرده اول: مرثیه مازوت
دادههای طرح سهمبندی و منشأ یابی ذرات معلق هوای شهر اصفهان نشان میدهد نیروگاه، حملونقل و بخشهایی که احتراق سوختهای فسیلی مثل گاز طبیعی دارند در تولید اکسید نیتروژن سهم زیادی دارند. همچنین در فصل سرد، عمده منابع تأثیرگذار در شهر اصفهان ازنظر ذرات معلق PM۲.۵ منابع صنعتی هستند و بعدازآن، منابع حملونقل قرار میگیرند. در کنار ذرات معلق کوچکتر از۲.۵ میکرون(PM۲.۵)، آلایندههایی چون اکسیدهای نیتروژن، مونواکسید کربن و اکسید گوگرد عوامل بعدی آلودگی هوای اصفهان هستند که نباید از آنها غافل شد.بخشی از انتشار اکسید گوگرد به دلیل سوختهای فسیلی سنگین مثل گازوییل و مازوت است که در مواد اولیه مورداستفاده واحدهای صنعتی مانند تولید فولاد و ذوبآهن وجود دارد و بهصورت اکسیدهای گوگرد در هوا منتشر میشود. طبق دادههای این پژوهش، صنعت، نقش غالب را در انتشار ذرات معلق و اکسیدهای گوگرد دارد و حملونقل در تولید آلایندههایی مثل مونواکسید کربن اکسیدهای نیتروژن، نقش غالب را به خود اختصاص میدهند.
نور صالحی، رییس شورای شهر اصفهان دیماه سال۱۴۰۱و در هفتادمین جلسه علنی این شورا، اعلام کرد که نیروگاه شهید منتظری چهار مشعل دارد که هر یک از آنها در هر ساعت ۴۰ هزار لیتر سوخت مازوت میسوزاند و آلودگی آن در هوا منتشر میشود. به گفته او ۶۷ درصد از آلودگی اصفهان مربوط به صنایع و راهحل آن انتقال آنها بهجای دیگر است. او تاکید کرد:تلاش ما آغاز انتقال شماری از صنایع از همین امسال خواهد بود. حالا سه سال از آن تاریخ گذشته و نهتنها اقدامی نشده که قدمی هم برای تبدیل نیروگاه شهید منتظری به سیکل ترکیبی برداشته نشده است.
نیروگاه اصفهان از سال ۹۶تا ۱۴۰۱مازوت سوزی نداشت و تنها دو سال قبل ۱۴۷۱۳۰۰۰لیتر مازوت سوزانده بود و نیروگاه شهید منتظری بعد از یک وقفه چندساله از سال۱۴۰۰دوباره برای استفاده از مازوت اقدام کرده که از سال یادشده تا ۱۴۰۲ به ترتیب۲۰۴۴۸۴۰۰۰،۷۲۹۶۲۵۰۰۰ و۳۱۹۲۷۴۰۰۰لیتر مازوت مصرف کرد.
نگاهی به صورتهای مالی منتشرشده(کدال) از شرکتهای سیمانی که در سبد سوخت مصرفی خود از مازوت نیز استفاده میکنند، نشان میدهد شرکت سیمان سپاهان در ششماهه ابتدایی سال ۱۴۰۳، تقریباً ۶۸ میلیون و ۸۰۰ هزار لیتر مازوت را بهعنوان سوخت مکمل مصرف کرده که البته در بازه زمان یکساله ۱۴۰۲ حدوداً ۵۸ میلیون لیتر مصرف مازوت ثبتشده که رتبه اول شرکتهای سیمانی مازوت سوز را داشته است. صرفنظر از بحث آلودگی هوا باید گفت نیروگاهی مثل نیروگاه شهید منتظری در حال حاضر باراندمان حدود۳۰ درصد برق تولید میکند، درحالیکه اگر این نیروگاه به سیکل ترکیبی تبدیل شود، راندمان حدود ۶۰درصدی دارد. محاسبات شرکت ملی گاز نشان میدهد تبدیل نیروگاه به سیکل ترکیبی کاهش مصرف چندین میلیارد مترمکعب گاز در کشور را در پی دارد و استفاده از سوخت دومی به نام مازوت وجود ندارد. این نیروگاه در فصول سرد سال روزانه ۶تا۸میلیون لیتر مازوت میسوزاند. پیشبینیها نشان میدهد که این پروژه با صرف بیش از ۷۰۰میلیون دلار و در یک بازه سهساله قابلیت اجرایی دارد، البته این مسئله از سال ۸۶ تا به الان مطرح بوده و ظاهرا به سرانجام خاصی نرسیده است.بهغیراز موارد فوق تعدادی کارگاههای تولیدی در داخل شهر و کارخانههای بزرگ اصفهان هم در زمستان از مازوت بهعنوان سوخت استفاده میکنند که به تشدید آلودگی هوا کمک میکند.
نقش مازوت در بیهوایی اصفهان
درباره نقش مازوت در آلودگی هوای اصفهان میتوان به سخنان بابک صادقیان،رییس اداره امور آزمایشگاههای اداره کل حفاظت محیطزیست استان اصفهان، استناد کرد. به گفته او سوخت مازوت با تولید بالای اکسید گوگردی که دارد در زمان مصرف بهعنوان یک ماده بسیار آلودهکننده میتواند بهشدت بر تشدید آلودگی هوای اصفهان تأثیرگذار باشد؛ باید گفت مازوت علاوه بر تولید ترکیبات نیتروژن دار یا گاز مونواکسید کربن که در هنگام سوزاندن گاز طبیعی هم تولید میشوند، بهشدت روی میزان و غلظت ترکیبات گوگردی و ذرات معلق تأثیر خواهد داشت."
وضعیت خاص و فیزیک قرارگیری اصفهان باعث شده تا این منطقه در شش ماه دوم سال توان گردش و تخلیه هوا را نداشته و انباشتگی کارگاهها و کارخانهها در شعاع ۵۰کیلومتری به همراه تعداد خارج از ظرفیت زیستی وسیله نقلیه در اصفهان که بخشی از آنهم فرسوده و غیراستاندارد است، باعث شده تا اصفهان در فصولی از سال آلودگی شدید هوا را تجربه کند. گذشته از آنکه مصرف زیاد گاز در بخش خانگی در فصول سرد سال تولید گاز مونواکسید کربن را به سایر آلایندهها اضافه کرده و در این میان مصرف مازوت میتواند با تولید اکسیدهای گوگرد شرایط را بغرنجتر کند. به گفته صادقیان گاز طبیعی در واحدهای نیروگاهی در دماهای احتراقی بالا، میزان ترکیبات نیتروژنی بالایی تولید میکند که به همراه ترکیبات نیتروژنی تولیدشده در موتورهای احتراقی خودروها، میتواند در لایههای بالاتر اتمسفر تبدیل به فاز ذرهای شود و خودش را بهصورت ذرات معلق کوچک نمایش بدهد.ذرات معلق تنها ذره منبع طبیعی یا بهعنوان یک ماده آلاینده اولیه که از منابع مختلف، از خروجی اگزوزها تا خروجی نیروگاهها و واحدهای صنعتی منتشر میشود، نیست و بعضیاوقات آلایندههای گازی مانند اکسیدهای نیتروژن و اکسیدهای گوگرد در اتمسفر در برابر تابش خورشید و فعلوانفعالات شیمیایی به ذره تبدیل و آن ذره عامل ترکیبات خطرناک دیگر شود.
پرده دوم: صنایع آلاینده و ذرات ریز
بر اساس آمار دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، سال ۱۴۰۰ تعداد ۱۳۹۳ مرگ در کلانشهر منتسب به ذرات معلق بوده است. دکتر محسن سلیمانی،عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان هم اعلام کرده است که آلودگی هوا دستکم ۴۴۱ میلیون دلار در سال به این استان خسارت وارد میکند.
سال قبل همین موقع، در نشست میز مسایل اصفهان، دکتر احمدی کیا، عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان درباره منشأ تولید ذرات کمتر از ۲.۵ میکرون در استان توضیحاتی را ارایه کرد. به گفته او بر اساس مدلسازی انجامشده در دانشگاه اصفهان میزان آلودگی PM۲.۵در مناطق در ۵۰ کیلومتری میدان نقشجهان، این آلودگی با میانگین۴۴ درصد مربوط به خودروها و سپس با ۴۳درصد مربوط به ذوبآهن است. ۷۰درصد آلودگی NO۲مربوط به خودروهاست.
در این جلسه بابک صادقیان،رئیس اداره امور آزمایشگاههای اداره کل حفاظت محیطزیست استان اصفهان هم با استناد به نتایج مطالعات سیاهه انتشار که در سال ۹۶ انجام شد به دلایل آلودگی هوای شهر پرداخت که طبق دادههای او "در مناطق ۱۵ گانه شهرداری اصفهان سهم حملونقل از آلودگی هوا، حدود ۷۶ درصد بود و همین شهر سهمش از ذوبآهن بافاصله قریب به ۴۰ کیلومتر، حدود ۶ درصد محاسبه شد. بخشی از این ۷۶ درصد مربوط به حملونقلِ صنایعی است که در اطراف مستقرشدهاند، چراکه این صنایع به وسایل سنگینی چون اتوبوس برای جابهجایی کارکنان، به وسایل حملونقل سنگینی چون کامیونها برای جابهجایی مواد اولیه و محصولات دارند. نکته حائز اهمیت اما در این رابطه این است که بالای ۶۵ درصد از خودروهای ناوگان حملونقل سنگین، عمرِ بالای ۱۵ سال و بخش عمدهای از آنها هم عمر بالای ۲۵ سال دارند . در منطقه لنجان اما آلودگی هوای شهرستان لنجان بالای ۸۰ درصد متاثر از ذوبآهن است و ۲۰ درصد از حملونقل و سایر موارد متاثر میشود.
طی سالهای گذشته مدیران شرکت ذوبآهن اصفهان بارها وعده تبدیل این مجموعه صنعتی به یک واحد پاک زیستمحیطی را دادهاند اما این وعده هیچگاه عملی نشد. در سال ۸۴ مدیرعامل وقت شرکت ذوبآهن اصفهان اعلام کرد که این کارخانه تا سال ۸۶ به یک واحد صنعتی پاک از جهت عوارض زیستمحیطی تبدیل میشود، یا سال۹۹ مدیر ایمنی، بهداشت و محیطزیست ذوبآهن اصفهان در گفتوگویی از رفع آلایندگی ذوبآهن از ابتدای سال قبل خبر داد. البته اقداماتی از سوی شرکت ذوبآهن اصفهان برای کاهش آلایندگی این واحد صنعتی انجامشده است. مثلا طی سالهای اخیر میزان آلایندگی در برخی شاخصها تا ۹۰ درصد کاهشیافته است اما این شرکت همچنان آلاینده محسوب میشود و به استناد تبصره یک ماده ۳۸ قانون مالیات بر ارزشافزوده، باید یک درصد از فروش خود را به عوارض آلایندگی اختصاص دهند.
یک درصد فروش ذوبآهن ۱۲۰ میلیارد تومان است. عوارض آلایندگی مجتمع ذوبآهن اصفهان به شهرهای مجاور میرود و شواهد نشان داده، خرج پروژههایی میشود که هیچ ربطی به محیطزیست ندارد و شاید ضد محیطزیست هم محسوب شود و اگر ذوبآهن آلاینده نباشد مجموعههای مدیریت شهری در اداره امور خودشان به مشکل برمیخورند. شاید بعضیها نمیخواهند ذوبآهن صنعت پاک شود!
