رواج مصرف قهوه در ایران پرسش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و چالش‌ها
قهوه سابقه طولانی در ایران داشته و در اسامی و لغات فارسی هم می‌توان ردپای تاریخی آن را یافت. در اوایل دوره قاجار قهوه نوشیدنی اصلی مردم بود و واژه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی چون «قهوه‌خانه»، «قهوه‌چی» و «قهوه قجری» هم در فرهنگ واژگان ایرانی رواج دارد. تا زمان قاجار، چای فقط یک داروی گیاهی بود که در چین یافت می‌شد و نامش در کتاب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های طب سنتی آمده بود و برخی خواص دارویی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اش نزد ایرانیان شناخته‌شده بود، اما از دوره ناصرالدین‌شاه قاجار به تدریج نوشیدن چای درمیان اعیان و اشراف قاجار رواج یافت و چای نوشیدنی گران‌قیمت، لوکس و تفریحی برای درباریان و خواص بود، اما از اواسط دوره ناصری و تا سال۱۲۵۰شمسی چای به کلی جای قهوه را گرفت و تا اواخر این دوره مصرف چای در ایران بیش از حد معمول هم شده بود.
«مورتیمر دوراند» انگلیسی در سفرنامه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اش نوشته است: «ایرانیان خیلی چای می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نوشند و چای را واقعا خیلی شیرین مصرف می‌کنند.» چای مصرفی ایران هم از هند می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آمد که مستعمره انگلیس بود و این یعنی انحصار چای ایران در دست شرکت‌های انگلیسی بود که خود اثرات سیاسی‌اقتصادی فراوانی با خود به‌همراه داشت. داستان تاریخی و سلطه دوباره قهوه در سراسر ایران شاید هشداری به پایان دو قرن سلطه چای در این سرزمین و تهدیدی برای صنعت و فرهنگ چای در ایران باشد. به اعتباری داستان چای در ایران از وقتی شروع شد که داستان قهوه تمام شد و امروز شروع مجدد رواج قهوه را در جامعه ایران شاهدیم. این تحول بی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شک نشانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای از تحول در شیوه معیشت و عادات مردم عادی است.
ماهیت نشاط‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آور قهوه شاید یکی از دلایل رواج و رونق مصرف آن در بین ایرانیان در سال‌های اخیر باشد؛ به‌خصوص که به دلایل اقتصادی و اجتماعی گفته می‌شود ایرانیان جزو مردم غیرشاد جهان هستند. شیوع مصرف قهوه در دوران کرونا، به‌رغم بسته‌شدن رستوران‌ها نیز در بسیاری از کشورها گزارش شده که خود نقش و انگیزه روحی‌روانی آن را نشان می‌دهد. تغییر شیوه زندگی به‌خصوص در بین نسل جوان و تغییر ساعات کار و استرس‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های محیط کار از دیگر انگیزه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های ممکن در شیوع مصرف قهوه در ایران است. جذابیت عطر و طعم تند قهوه و گرایش مصرف‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کنندگان قهوه به‌عنوان یک نوشیدنی لوکس و غیرسنتی در شیوع سریع قهوه قطعا بی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تاثیر نیست.
از نقطه‌نظر تاثیرات اقتصادی و تجاری نیز نکات قابل‌تاملی در فرآیند رواج قهوه به‌چشم می‌خورد. اقتصاد ملی و بازار تجاری در حوزه واردات بی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شک از ورود مواداولیه (دانه خام یا بوداده قهوه یا پودر آن) و تجهیزات و ماشین‌آلات فرآوری قهوه قطعا متاثر شده و آمار و اطلاعات محدودی از این ارقام در دست است. تنها آمار رسمی از واردات قهوه مربوط به سال۱۳۹۷ است که بالغ بر یک ملیون دلار بوده است. البته این میزان واردات در سال‌های گذشته به دلیل افزایش تقاضا تا حد زیادی افزایش داشته است. امروزه واردات قهوه از ۱۰ اولویت واردات کالا به کشور
به‌شمار می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌رود.
اهمیت این موضوع زمانی بیشتر خود را نشان می‌دهد که ایران به دلیل شرایط اقلیمی یا استعداد تولید قهوه در داخل کشور را نداشته و یا به‌دلیل رقابت با صنعت عظیم و رقابتی تولید قهوه، توان رقابت در تولید و تجارت آن‌را نداشته و همیشه باید در صف واردکنندگان باشد. البته در سال‌های اخیر شرکت‌های تجاری زنجیره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای بهمنظور واردات، ترخیص، فرآوری و عرضه انواع قهوه در ایران تشکیل شده و به‌تدریج به یک صنعت پرسود تبدیل و جذابیت زیادی برای سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاران پیدا کرده است.
در سطح جهانی نیز این محصول در حال رشد است. بر اساس آمار سالانه سازمان خواربار جهانی فائو، قهوه یکی از پرمصرف‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ترین نوشیدنی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و یکی از رایج‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ترین کالاهای تجاری در سطح جهان است. بزرگ‌ترین کشورهای تولیدکننده قهوه برزیل، ویتنام و کلمبیا هستند، درحالی‌که اتحادیه اروپا و ایالات‌متحده آمریکا بزرگ‌ترین واردکننده در سطح جهان هستند.
آمار جهانی نشان‌دهنده آن است که قهوه بازار رو به رشدی دارد که بخشی از آن به دلیل افزایش میزان مصرف در اقتصادهای نوظهور و علاقه بیشتر به قهوه به‌عنوان یک پدیده لوکس در کشورهای در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌حال توسعه است. بازار تجاری قهوه تحت‌تاثیر روابط اقتصادی و سیاسی شمال و جنوب بوده و سهم اندکی از سود اقتصادی تولید قهوه به جیب کشاورزان خرده‌پا در کشورهای درحال‌توسعه واریز می‌شود. این در حالی است که زندگی و حیات بیش از ۲۵ ملیون خانوار فقیر روستایی در گرو بازار و تصمیمات شرکت‌های چندملیتی در جهان است.
با در نظر گرفتن پیچیدگی‌ها و ابعاد مختلف تولید، تجارت و مصرف قهوه که در جهان و ایران وجود دارد و هشدارهای پزشکی که در زمینه مصرف بی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌رویه قهوه در کشورهای درحال‌توسعه داده می‌شود، وظیفه اساسی و مهمی که پژوهشگران و سیاستگذاران امر تغذیه و تجارت در ایران به‌دوش دارند، بررسی عمیق‌تر فرآیند شیوع گسترده مصرف قهوه در ایران و دلایل و تاثیرات اقتصادی، اجتماعی و تغذیه‌ای آن بهمنظور پیش‌بینی‌های لازمه و اتخاذ تدابیر هوشمندانه است.
