از اوایل قرن بیستم به تولید صنعتی این فلز توجه خاصی شد و استفاده این فلز در جنگ جهانی اول و دوم در ساخت هواپیما و سایر سلاح‌های نظام بر اهمیت تولید این فلز افزود، به نحوی که به سرعت مقدار تولید آن از مجموعه تمام فلزات غیرآهنی بیشتر شد و استفاده از این فلز در تمام صنایع از جمله حمل و نقل، مخابرات، ساختمان، اتومبیل‌سازی، صنایع بسته‌بندی غذایی و دارویی گسترش یافت و امروزه امکان زندگی بدون استفاده روزانه از این فلز وجود ندارد.

خصوصیات بارز این فلز را می‌توان در سبک بودن، قابل انعطاف بودن، زد زنگ‌زدگی، هادی الکتریسیته، قابل تبدیل شدن به آلیاژهای مختلف، قابل چکش‌خوری و نازک شدن، قابل بازیافت و ذوب مجدد بودن خلاصه کرد. تولید فلز آلومینیوم از دهه چهل شمسی در ایران و در شهر اراک آغاز شد و ایران به‌عنوان اولین تولیدکننده آلومینیوم در خاورمیانه جایگاه ویژه‌ای را به خود اختصاص داد. با توجه به اینکه بخش عمده‌ای از قیمت تمام شده تولید این فلز را انرژی تشکیل می‌دهد، تدریجا در دو دهه گذشته کشورهای دارای نفت و گاز از جمله کشورهای حاشیه خلیج‌فارس توانسته‌اند سهم قابل‌توجهی از تولید جهانی را به خود اختصاص دهند.

تولید این فلز در ایران در حال‌حاضر حدود ٤٠٠هزار تن در سال است که در مقایسه با تولید جهانی سالانه شصت میلیون تن رقم قابل‌توجهی نیست. مهمتر اینکه در حال‌حاضر کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و خاورمیانه مثل امارات عربی، بحرین، عربستان سعودی و قطر به صادرکنندگان بزرگ شمش تبدیل شده‌اند، در حالیکه مواد اولیه (سنگ بوکسید) آنها وارداتی است و حتی وسعت این کشورها در مقایسه با ایران بسیار ناچیز است.

افزایش تولید آلومینیوم در ایران باید مورد بازنگری مجدد قرا گیرد، زیرا صرف‌نظر از ایجاد استقلال صنعتی و غیرصنعتی موجب کاهش خام فروشی نفت و گاز، ایجاد اشتغال و خودکفایی کشور و ایجاد زمینه‌های صادرات شمش با ارزش افزوده بسیار بالاتر خواهد بود. این در حالی است که تولید شمش ارزان قیمت در داخل کشور زمینه‌های تولید محصولات پایین‌دستی برای صادرات را نیز مهیا می‌کند و موجب افزایش بیشتر اشتغال و نوآوری و توسعه در تمامی صنایع پایین‌دستی خواهد شد.

چالش‌های پیش‌روی تولید شمش آلومینیوم عمدتا شامل تامین پودر آلومینای آن است که در‌حال‌حاضر قسمت عمده آن وارداتی است و تنها حدود یک‌سوم نیاز آن در کشور در داخل تامین می‌شود. لازم به یادآوری است که ایران بیشتر از بیست و چند سال است که یک معدن بوکسید را در گینه خریداری کرده، ولی هیچ‌گونه اقدامی در مورد بهره‌برداری از آن به‌عمل نیاورده و در خلال این سال‌ها نیاز تولید داخلی را به آلومینا از سایر تولیدکنندگان دنیا آن‌هم به‌صورت لحظه‌ای و در برابر تهاتر شمش تامین کرده است. در یک برآورد سرانگشتی می‌توان به خوبی تشخیص داد که سرمایه‌گذاری در تولید این فلز در ایران بسیار مقرون‌به‌صرفه است و نیاز به مطالعه ندارد، زیرا اگر کشوری در حد و اندازه امارات متحد می‌تواند مقادیر زیادی شمش تولید کند و به دنیا صادر کند، ایران توانمندی و استحقاق بسیار بیشتری از این مقدار تولید را دارد.

در سند چشم‌انداز پیش‌بینی شده که تا سال ١٤٠٤، تولید شمش آلومینیوم در ایران به ١/ ٥ میلیون تن برسد، ولی فعالیت قابل‌توجه همه‌جانبه‌ای در این راستا به چشم نمی‌خورد همچنین این رقم در مقایسه با تولید کشورهای همسایه رقم چشمگیر و قابل‌توجهی نیست. امیدواریم با توجه خاص به این مساله شاهد برنامه‌های منظم و گام‌های عملی برای بهبود این تولید مهم صنعتی باشیم.

***

در دومین همایش و نمایشگاه چشم انداز صنایع غیرآهنی ایران و فناوری‌های وابسته، که سه‌شنبه ۹ مهر و چهارشنبه ۱۰ مهر برگزار می‌شود، قرار است با نگاهی بومی ظرفیت‌های تولید، مصرف و صادرات هریک از فلزات و آلیاژها به‌دقت مورد بررسی قرار گیرند. دومین دوره این همایش با ۶ محور «توازن زنجیره تامین (اکتشاف تا محصول نهایی)، مصرف داخلی و صادرات در بازار صنایع غیرآهنی»، «صادرات در مواجهه با تحریم‌ها، آیین‌نامه‌ها و قوانین داخلی و زیرساخت‌ها»، «تامین سرمایه و تبادلات مالی داخلی و بین‌المللی»، «بومی‌سازی و رونق تولید در صنایع غیرآهنی»، «انرژی، آب، محیط‌‌زیست و اقتصاد چرخه‌ای در بهره‌وری صنایع غیرآهنی»، «بهره وری، تکنولوژی و نوآوری با نگاهی ویژه بر ارتباط صنعت و دانشگاه» برگزار خواهد شد. علاقه‌مندان برای کسب اطلاعات بیشتر درباره این همایش می‌توانند با شماره تلفن‌های ۶-۴۲۷۱۰۱۸۰ تماس بگیرند یا به وب‌سایت http:/ / events.den.ir مراجعه کنند.