«دنیای اقتصاد» نقش سنگ در معماری را بررسی کرد
جایگاه سنگ در معماری؛ از دیروز تا امروز
سنگ به‌‌‌عنوان یکی از محبوب‌‌‌ترین مصالح ساختمانی طبیعی در سراسر جهان شناخته می‌شود. در طول تاریخ، بشر همواره در ساخت آثاری که نمود اجتماعی یا فرهنگی داشتند، از سنگ طبیعی استفاده کرده است. بیشترین آثار به‌‌‌جای مانده از نیاکان ما از سنگ ایجاد شده‌‌‌اند و به این ترتیب بخش عمده‌‌‌ای از اطلاعات ما درخصوص نحوه زیست بشر در گذشته بر مبنای آگاهی و بررسی نحوه بهکارگیری سنگ، توسط آنها بوده است. در بسیاری از ابنیه تاریخی، از سنگهای ساختمانی به‌‌‌عنوان مصالح اصلی استفاده شده است و امروزه نیز از این ماده طبیعی به اشکال مختلفی ازجمله سنگ نما یا حتی عناصر سازه‌‌‌ای استفاده می‌شود.
از میان مصالح ساختمانی، بیش از چند صد سال است که سنگ و آجر مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ در این بین با وجود متریال‌های جدید اما هنوز بسیاری از مردم مایل هستند که در بنایشان از سنگ استفاده شود.
انواع سنگها
می‌توان گفت که از دوران غارنشینی خانه و سرپناه از جنس سنگ بوده است. بسته به اقلیم موردنظر، انواع سنگها شامل: آهکی، آتشفشانی، رسوبی، آذرین، دگرگون و مصنوعی وجود دارند که در بناهای مختلف استفاده میشوند. سنگ متریال بسیار خاص و ارزشمندی است و ارزش آن علاوه بر بعد مادی، معنوی و حسی نیز است. وقتی بر جداره یک بنا یا داخل یک ساختمان سنگ طبیعی کار می‌شود، درحقیقت عنصری کار شده است که 3 میلیارد سال قدمت دارد و دقیقا مشابه آن هیچ کجای دنیا وجود ندارد. پس مانند اثر انگشت، منحصر به فرد است.
استفاده از سنگ طبیعی در تمدن‌های باستانی
تمدن‌هایی مثل مصر، یونان، ایران و روم باستان برای هزاران سال از سنگهای طبیعی بهره برده‌اند. به طور قطع همه این تمدن‌ها از مزایای متنوع ارائه شده توسط این ماده طبیعی آگاه بوده‌اند.
در دنیای امروز، جایی که ما با جدیت و نگرانی قوانینی را برای مباحث پایدار معماری، توسعه و ساخت‌وساز تدوین می‌کنیم، می‌توانیم آزادانه از تجربه‌ای که سازندگان باستان و سنتی طی هزاره‌های گذشته و حتی قبل از آن، در ساخت‌وساز با استفاده از سنگهای طبیعی به دست آورده‌اند، استفاده کنیم.
محاسن سنگها از نظر استخراج، مصرف انرژی، فرآوری، بازیافت، تولید زباله و قابلیت اشتعال به‌ویژه برای ساختمانهای سبز بسیار است. سنگهای طبیعی همچنین به عنوان مهم‌ترین شاخص توسعه پایدار به دلیل تعادل بخشیدن به تاثیرات مثبت و طولانی‌مدت اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی بر طبیعت پیش‌بینی میشوند.
یکی از ویژگیهای سنگ طبیعی، قابلیت انعطاف‌پذیری آن است که باعث می‌شود در هر سطحی، اعم از نما، سقف یا کف‌سازی بی‌نظیر باشد و گزینه‌های بی‌شماری را در اختیار معماران و سازندگان قرار دهد. از این رو سنگهای طبیعی بکرترین مصالحی هستند که در صنعت ساختمان و معماری، به دلایل مختلف، از بازده حرارتی گرفته تا ظاهر بی‌نظیر و طبیعی، مورد انتخاب قرار می‌گیرند.
چرایی استفاده از سنگ در معماری
شاید اولین سوالی که برای شما به وجود آید، این است که چرا باید از سنگ در معماری و طراحی دکوراسیون ساختمان استفاده کنیم؟ در پاسخ باید گفت، سنگها به دلیل مقاومت، دوام، قابل ترمیم بودن، طرح و رنگ و نقش طبیعی و سازگاری با محیط‌زیستی دارند و با توجه به ویژگی و ساختاری که دارند، می‌توان در قسمت‌های مختلف ساختمان در محیط‌های مختلف از آنها استفاده کرد. سنگ طبیعی دارای مزایای ساختاری، طراحی و محیطی بسیاری نسبت به سایر مصالح ساختمانی است و به لطف خواص بی‌نظیرش، نقش اساسی در معماری پایدار ایفا می‌کند. هفت دلیل وجود دارد که سنگ را به عنوان یک ماده پایدار، از دیگر مصالح متمایز می‌کند. این دلایل عبارتند از:
1. سنگ یک ماده طبیعی است.
2. از محصولات سمی ساخته نشده یا گاز و دود سمی تولید نمی‌کند.
3. بهبود کیفیت هوای داخلی
4. بهره‌وری انرژی
5. بادوام و چرخه عمر ماندگار
6. سهولت در مراقبت و نگهداری
7. سنگ قابل بازیافت است
نقاط ضعف سنگ
با این‌‌‌حال، به‌‌‌رغم تمام مزایا و محاسن سنگ، آگاهی از نقاط ضعف آن به شناخت ظرفیت‌‌‌ها و توان سنگهای مختلف کمک کرده و باعث می‌شود تا از بروز هرگونه خطا در انتخاب، پیشگیری شود. یکی از مهم‌ترین مشکلات سنگ، ترک‌‌‌ها و درزهایی است که به طور طبیعی در ساختار آن وجود دارد. این ترک‌‌‌ها در مواجهه با اثرات ناشی از باد، تابش خورشید و باران در درازمدت تشدید میشوند؛ با این حال، معمولا در طراحی‌‌‌ها توجه چندانی به تحلیل خطرات ناشی از ترک‌‌‌ها و معایب ساختاری مربوط به آنها نمی‌شود.
کاربرد سنگ ساختمانی
امروز از سنگ جهت نماسازی و کف ساختمان استفاده می‌شود و طراحی‌های متنوع و زیبا توسط معماران و طراحان با استفاده از ابزارهای دقیق و پیشرفته و طراحی‌های نرم‌افزاری نشان از رونق استفاده از سنگ در معماری و طراحی دارد. از این رو تولیدکنندگان سنگ ساختمانی، توجه ویژه‌ای به این مساله دارند و تولید سنگ در جهان امروزه به یک صنعت پیشرفته تبدیل شده است. در این راستا رشد و شکوفایی این صنعت جهت کاربرد سنگ ساختمانی در ساخت بنا و ساختمانهای امروزی در کشور ما نیز باید مورد توجه قرار گیرد و در انجام اقدامات لازم در این زمینه نباید تعلل ورزیده شود تا به این ترتیب صنعت سنگ ساختمانی ما نیز همچون سایر کشورها پیشرفت کند. ضمن اینکه ما ذخایر بسیار خوب و متنوعی از انواع سنگ ساختمانی داریم که تنها با یک مدیریت صحیح در این صنعت می‌توان گوی سبقت را از بسیاری از کشورهای پیشرفته جهان ربود. سرمایه‌گذاری در صنعت سنگ به اندازه‌ای مورد توجه است که بسیاری از کشورها با وجود اینکه فاقد ذخایر طبیعی مناسب هستند، اما گام‌های مثبتی در این راستا برداشته‌اند و با تجهیز خود به انواع دستگاه‌ها و ماشین‌آلات مدرن در تولید، طراحی و روش‌های فرآوری سنگ، جایگاه مناسبی در اقتصاد جهانی به دست آورده‌اند.
زیبایی سنگها
زیبایی سنگ در رگه‌ها و بافت آن است. گاهی این بافت‌ها آن قدر زیباست که به عنوان تابلویی نفیس در اسلب (قطعات برش خورده بزرگ) تهیه شده و با نورپردازی بر روی دیوار نصب میشوند. این دقیقا تجارتی است که در چند سال اخیر دو کشور ایتالیا و اسپانیا روی آن سرمایه‌گذاری کرده‌‌‌اند و به شدت
موفق بوده‌اند. برتری دیگری که سنگ نسبت به متریال‌های دیگر دارد، غیرتکراری بودن تک تک تایل‌های آن است، چون هر تایل رگه‌های متفاوتی با دیگری دارد و تمام تایل‌ها از یک خانواده هستند، اما ویژگیهای منحصر به فرد خود را دارند. این خصلت تا چند سال اخیر در سرامیک وجود نداشت و دقیقا به همین دلیل است که جایگاه سرامیک بسیار پایین‌تر از سنگ است. بعضی شرکت‌های تولیدکننده سرامیک تلاش کردند تا این خاصیت رگه‌های تصادفی را در سرامیک‌های تولیدی خود ایجاد کنند، ولی تصادفی بودن رگه‌ها هزینه زیادی برای کارخانه‌ها و مصرف‌کننده ایجاد کرده است، در حالی که سنگ به صورت طبیعی و هنرمندانه این خصلت را دارد.
کاربرد سنگها در فضای داخلی
سنگهای مورد استفاده در فضای داخلی عموما از انواع مرمریت هستند که از میان آنها مرمریت دهبید در ایران معروفیت و عمومیت بیشتری دارد و بازار خوبی را برای این معادن در خاورمیانه (مخصوصا امارات) پدید آمده است.
سنگ در معماری و نقش آن در نمای ساختمان
یکی از مهم‌ترین نقش سنگهای ساختمانی، طراحی نمای بیرونی یک ساختمان است. برای طراحی و انتخاب سنگ نمای بیرونی باید از سنگهایی در طراحی استفاده کرد که مقاوم بوده و در برابر شرایط محیطی از جمله نور خورشید، سرما، گرما، باران‌های اسیدی، بادهای شدید و مواردی از این دست که موجب رنگ پریدگی و از هم گسیختگی سنگ می‌شود، مقاوم و بادوام باشد تا از بروز مشکلات آتی جلوگیری شود. از این رو قبل از خرید و انتخاب سنگ نمای ساختمان، باید ویژگیهای آن و سطح مقاومت در برابر این شرایط بررسی شود. یکی از عوامل تاثیرگذار دیگر در انتخاب سنگ در معماری نمای خارجی، موقعیت مکانی سازه است. بسته به اینکه ساختمان شما در کدام منطقه گرم خشک یا سرد و‌‌‌مرطوب است، از سنگهای مختلفی می‌توان استفاده کرد. برای مثال سنگهای متراکم و با جذب آب پایین برای مناطق سردسیری انتخاب خوب و مناسبی هستند، چراکه کمتر دچار از هم گسیختگی میشوند و باد و یخبندان روی آنها تاثیر مخرب‌‌‌کننده‌ای ندارد. به طور کلی برای نمای ساختمان باید از سنگهای باکیفیتی استفاده کرد که توانایی مقاومت در برابر عوامل طبیعی را داشته باشد و بتوانند در طول عمر مفید ساختمان، به خوبی دوام داشته باشد و زیبایی خود را حفظ کند.
معماری داخلی با کمک سنگ
برای طراحی و معماری دکوراسیون داخلی ساختمان، سنگ طبیعی گزینه مناسبی است. این متریال از ظاهر خوبی برخوردار است و در معماری داخلی، از سنگ برای سنگفرش، سنگ نمای دیوارها، پله و راه پله، ستون‌ها، درپوش دیوارها، شومینه، کابینت، کانترتاپ و... استفاده می‌شود. سنگها در این فضاها ضمن دوام و مقاومت بالا الهام‌‌‌بخش طبیعت در فضای داخلی ساختمان هستند.
سنگ در پوشش‌های دیوار داخلی ساختمان
فضاهای درون ساختمان که به وسیله دیوارهای حائل داخلی از یکدیگر جدا میشوند، فضاهایی هستند که ما در طول روز بسیار زیاد با آنها سروکار داریم و زیبایی آن از این جهت بسیار مهم است. بهکارگیری سنگهای مرغوب و زیبا برای دیوارهای داخلی ساختمان، جلوه‌ای شیک و مدرن به آن می‌دهد. برای دیوارهای سرویس بهداشتی، آشپزخانه و راهروها سنگ بهترین گزینه است. سنگی که برای دیوار این فضاها به کار می‌رود، باید علاوه بر ظاهری زیبا، باید جذب آب پایینی داشته باشند و در برابر مواد اسیدی و شوینده نیز باید مقاوم باشد.
سنگ‌کاری پشت بام خانه
پشت‌بام یا روف‌‌‌گاردن در بسیاری از سازه‌ها، یکی از بخش‌هایی است که افراد ساکن در ساختمان استفاده زیادی از آن کرده و در طول روز و شب اوقات زیادی را در آن صرف می‌کنند. از این رو توجه به کیفیت متریال‌های به کاررفته در این قسمت حائز اهمیت است. یکی از کاربردهای سنگ در معماری استفاده از آن در پشت بام منازل است.
امروزه کمتر مشاهده می‌کنیم که از سنگ برای پوشش پشت بام خانه استفاده شود، اما هنوز افراد خوش سلیقه‌ای هستند که از سنگهای زیبا و با کیفیت برای پوشش بام خانه‌شان استفاده می‌کنند. سنگهایی که در پشت بام به کار گرفته می‌شود، باید وزن کمی داشته و از مقاومت بالایی در برابر باد، باران، عوامل طبیعی و مواد شوینده و رنگ‌‌‌روشن برخوردار باشند. البته سنگهای گرانیت مناسب کفپوش پشت بام نیستند.
استفاده از سنگ در کف ساختمان
برای کفپوش سطح و پله‌های یک ساختمان، سنگ بهترین گزینه است. زیرا این متریال، نه تنها نمایی زیبا و جلوه‌ای جذاب دارد، بلکه از مقاومت و استحکام بالایی برخوردار است. سنگهایی که برای پله استفاده میشوند، باید دارای ضخامت مناسب باشد زیرا سنگ پله در معرض تردد زیاد و ضربه است. همچنین سنگ پله، بیشتر از سنگهای دیگر ساختمان در معرض آلودگی و سیاه شدن قرار می‌گیرند و از همین رو، باید به گونه‌ای باشند که در برابر مواد شوینده و ضدعفونی کننده‌ها مقاوم بوده و دچار مشکل نشوند. برخی از سنگهایی که برای پله‌های سازه استفاده میشوند، ظاهری زیبا دارند اما در برابر مواد اسیدی ضدعفونی‌کننده دچار از هم پاشیدگی میشوند. یکی از بهترین سنگهایی که در پلکان و کف ساختمان می‌توان از آن استفاده کرد، سنگهای گرانیت است. معماری به طراحی و ساخت ساختمانها و سازه‌های پایدار و زیبا می‌‌‌پردازد. معماری شامل انتخاب مواد ساختمانی، طراحی داخلی و خارجی، نورپردازی، امکانات و تجهیزات و همچنین ایمنی و استحکام ساختمان است. در این راستا استفاده از سنگ به عنوان یکی از مواد ساختمانی معمول است.
لزوم شناخت بیشتر معماران از سنگها
در مجموع، معماری و سنگ به عنوان دو مفهوم جداگانه در صنعت ساخت‌وساز و طراحی ساختمانها به کار می‌‌‌روند. سنگ به عنوان یکی از مصالح ساختمانی بسیار محبوب است و در ساختمانهای مختلف، ازجمله واحدهای مسکونی، واحدهای تجاری، اداری، آموزشی، بناهای تاریخی و... استفاده می‌شود. سنگ به دلیل زیبایی طبیعی، مقاومت بالا در برابر فشار و خوردگی و همچنین مقاومت در برابر آتش و حرارت، برای ایجاد طرح‌‌‌های معماری زیبا و پایدار بسیار مناسب است. در طراحی معماری، انتخاب سنگ مناسب برای هر قسمت از ساختمان بسیار مهم است. انواع سنگهای مختلف با ویژگیهای متفاوتی مانند رنگ، بافت، مقاومت و قابلیت انعطاف وجود دارند. این ویژگی‌‌‌ها در معماری برای ایجاد طراحی‌های مختلف، ازجمله سازه‌های امن و مقاوم در برابرزلزله و توفان استفاده میشوند. شناخت معماران از کاربرد سنگهای ساختمانی بسیار مهم است، زیرا انتخاب و استفاده از سنگ مناسب در ساخت ساختمانها به عنوان یکی از مصالح ساختمانی اصلی، تاثیر بسیار زیادی بر زیبایی، مقاومت و عمر مفید ساختمان خواهد داشت. معماران باید با خصوصیات و ویژگیهای مختلف سنگهای ساختمانی آشنا باشند و بتوانند بر اساس نیازهای ساختمان و محیط‌زیست، سنگ مناسب را انتخاب کنند. به عنوان مثال، در مناطقی که زلزله رخ می‌دهد، باید از سنگهای مقاوم در برابر زلزله استفاده شود. همچنین در مناطقی با آب و هوای مرطوب، سنگهایی با بافت چگال و کم نفوذ باید انتخاب شوند تا از خطر پوسیدگی و فساد سنگ جلوگیری شود. با در نظر گرفتن ویژگیهای مختلف سنگها مانند مقاومت در برابر ضربه، خوردگی، انعطاف‌پذیری، تحمل در برابر شرایط آب و هوایی و سایر عوامل محیطی، معماران می‌توانند سنگهای مناسب را برای کاربردهای مختلف ساختمان انتخاب کنند. همچنین، شناخت انواع فینیشینگ‌هایی مانند پولیش، هوند، چرمی، بوش همر، فلیم، آنتیک و اسکراچ نیز برای ایجاد تنوع در طرح‌‌‌های ساختمانی و ظاهر ساختمان بسیار حائز اهمیت است.
