موانع بازارهای صادراتی در بخش معدن و فرآوری سنگ کدامند؟
حدیث مفصل صادرات سنگ ایران
نگاهی به نظرات تولیدکنندگان و فعالان صنعت سنگ و معدن‌دارانی که در این ویژه‌نامه و در ویژه‌نامه قبلی «دنیای اقتصاد» با آنها گفت‌وگو کرده‌ایم نشان می‌دهد مهم‌ترین مانع در مسیر تحرک این بخش، ناآشنایی دولت‌ها به جایگاه اقتصادی معادن سنگ در کشور است. آنچه دولتمردان در مورد معادن بیش از هر چیز بر آن متمرکزهستند اثرات زیست محیطی استخراج است و در این مسیر فعالیت‌های مدافعان محیط‌زیست در فضای مجازی، فرمانداران محلی و استانداران را در مواجهه با فعالیت‌های معدنی محتاط و محافظه‌کار می‌کند، بی‌آنکه جایگاه توسعه‌ای این معادن در رشد و نمو اقتصاد محلی و ارتقای ظرفیت‌های اشتغال‌زایی در استان‌ها را در نظر بگیرند. ایران دارای طیف متنوعی از منابع سنگی از جمله سنگ مرمر، تراورتن، گرانیت و سنگ آهک است که در مناطق مختلف کشور پراکنده شده است. این نهشته‌‌‌‌های طبیعی، رنگ‌‌‌‌ها، الگوها و بافت‌‌‌‌های متمایزی را نشان می‌دهند که باعث می‌شود برای اهداف معماری، ساختمانی و تزئینی به شدت مورد توجه قرار گیرند. استان‌‌‌‌های اصفهان، یزد، فارس و کرمان با توجه به معادن و تاسیسات فرآوری سنگ در این مناطق، از پیشروترین تولیدکنندگان سنگ در ایران هستند. ثروت زمین‌شناسی ایران، همراه با پیشرفت در استخراج، فرآوری و تکنیک‌های صنایع دستی، این کشور را به عنوان بازیگری توانمند در بازار جهانی سنگ معرفی کرده است. در سال‌های گذشته قیمت سنگ‌های تزئینی ایرانی از مزیت رقابتی بالایی برخوردار بود و همین موضوع باعث شد تا سنگ ایرانی به عنوان یک محصول پرطرفدار تلقی شود. با آنکه هنوز همان استقبال از سنگ ایرانی وجود دارد، اما هزینه‌های تامین سنگ از ایران بالاتر از یک دهه قبل شده و این مساله به تدریج جایگاه ایران را تحت‌تاثیر قرار داده است.
نگرانی‌های مشتریان سنگ
بخش مهمی از مشکلات این صنعت به تحریم‌های ایران بر می‌گردد که برخی نگرانی‌ها را برای مشتریان سنگ ایجاد و رفت‌وآمد آنها را به ایران تا حدی دشوار کرده است.
تولیدکنندگان می‌گویند با شرکت در نمایشگاه‌های جهانی یا مذاکره در کشور خریدار سعی می‌کنیم این نقیصه را برطرف کنیم اما این امر هزینه‌های آنان را افزایش می‌دهد و ناچارند با ارائه تخفیف‌های بالا مشتریان را جذب کرده و حفظ کنند. از سوی دیگر در شرایط تحریمی کنونی همه متغیرهای رقابتی صنعت تحت‌الشعاع قرار گرفته‌اند؛ علاوه بر قیمت‌های رقابتی، رشد شدید قیمت ارز باعث شده هزینه‌های تامین مواد اولیه و تولید افزایش یابد و دسترسی به ماشین‌آلات و ابزار مورد نیاز سخت‌تر از گذشته شود. در حال حاضر خطوط تولید در بخش معدن و کارخانه‌های فرآوری سنگ‌های ساختمانی و تزئینی نیازمند به‌روزرسانی ماشین‌آلات هستند که 20سال از آخرین به‌روزرسانی آنها گذشته است و این در حالی است که عمر این ماشین‌آلات بیش از 10سال نیست و این عدم‌به‌روزرسانی باعث شده تا میزان برداشت و استخراج و فرآوری محصول کاهش یابد. متاسفانه با آنکه موقعیت استراتژیک ایران در چهارراه آسیا، اروپا و خاورمیانه دسترسی به بازارهای صادراتی کلیدی را تسهیل می‌کند و نزدیکی به مسیرهای اصلی حملونقل و شبکههای حملونقل، توزیع کارآمد محصولات سنگی را به مقاصد جهانی امکان‌پذیر می‌کند و زمان تحویل و هزینه‌های لجستیک را کاهش می‌دهد، اما متاسفانه تحریم‌ها مانع از تحقق این پتانسیل‌ها شده است .
چالش‌های مالی صنعت سنگ
از سوی دیگر صنعت سنگ ایران تحت‌تاثیر تحریم‌های بین‌المللی و محدودیت‌های تجاری در دسترسی به برخی بازارها و معاملات مالی با چالشهایی روبه‌رو است. گفته می‌شود تحریم‌ها بیش از 6 درصد هزینه‌های نقل و انتقال و تراکنش‌های مالی را افزایش داده است و عدم‌قطعیت مالی بر نقدینگی شرکت‌ها اثرگذار بوده است. این در حالی است که رقبای ایران با هیچ یک از این موانع روبه‌رو نیستند و امروز کشورهای ترکیه، ایتالیا، چین و هند که محصولات مشابهی را عرضه می‌کنند و در قیمت، کیفیت و برند از ایران یا جلوترند یا در رقابت تنگاتنگ قرار دارند، تهدیدهای جدی برای صنعت سنگ ما محسوب می‌شوند. در این بین محدودیت‌های زیرساخت، از جمله شبکههای حملونقل، تاسیسات بندری و در دسترس بودن انرژی، چالشهایی را برای جابه‌‌‌‌جایی کارآمد محصولات سنگی در داخل ایران و بازارهای صادراتی ایجاد می‌کند. پرداختن به این محدودیت‌های زیرساختی برای افزایش رقابت و کاهش تنگناهای لجستیکی حیاتی است.
واقعیت آن است که ایران می‌تواند با بهره‌‌‌‌گیری از نقاط قوت، مقابله با چالشها و استفاده از فرصت‌‌‌‌های نوظهور، جایگاه خود را در بازار جهانی سنگ ارتقا دهد و به توسعه اقتصادی، ایجاد شغل و رشد پایدار کمک کند. تلاش‌‌‌‌های مشترک بین دولت و سهامداران صنعت در بازگشایی پتانسیل کامل صنعت سنگ ایران و تضمین موفقیت مستمر آن در سال‌های آینده موثر خواهد بود.
خام‌فروشی؛ آری یا نه؟
سنگ ایران به ۶۰ کشور صادر می‌شود و عمده وارد کنندگان سنگ ایران کشورهایی مانند چین، ترکیه، روسیه، جمهوری آذربایجان، عراق، هلند، استرالیا، ازبکستان و کشورهای حوزه خلیج فارس هستند. با آن که صادرات سنگ به‌صورت خام باعث می‌شود ارزش افزوده چندانی نصیب کشور نشود، اما ایجاد محدودیت‌های سختگیرانه در این حوزه نیز بی‌معنی است. واقعیت آن است که همه کشورهای دنیا هم در این حوزه فعالیت می‌کنند و به دلایل متعدد صادرات و واردات همزمان سنگ‌های بلوکی امکان‌پذیر است. با این حال در کشور ما دولت‌ها به‌رغم محدودیت‌هایی که در مسیر ایجاد ارزش افزوده، وجود دارد، به صحبت‌های فعالان این صنعت چندان توجه نمی‌کنند و حکم واحدی در مورد همه صنایع و معادن صادر می‌کنند.
در واقع باید گفت صادرات سنگ بلوک مشمول تعریف خام‌فروشی نیست و اتفاقا به دلایل متعدد می‌تواند نقش مهمی در صادرات ایفا کند.
پایین بودن بهره‌‌‌‌وری و نرخ تمام‌‌‌‌شده بالا، کیفیت پایین محصول بسته‌‌‌‌بندی و زمان‌‌‌‌بندی تولید، بی‌‌‌‌توجهی به صادرات ناشی از تقاضای بالای بازار داخلی و مسائل زیست محیطی را هم باید به این چالشها افزود.
