گزارش‌ها از میزان مصرف برق در تابستان سال جاری ایران بالا گرفته است. کارشناسان هشدار می‌دهند که در صورت ادامه روند بی‌رویه مصرف، خانواده‌ها و مراکز تولیدی در روزهای گرم سال با مشکل و تنگنای شدید روبه‌رو خواهند شد. در این شرایط ممکن است خاموشی‌های سال ۹۷ دوباره تکرار شود. در شرایطی صنعت برق زیر بار فشار مصرف قرار دارد که از یک طرف سرکوب قیمتی امان فعالان این صنعت را گرفته و با تنگنای مالی اقتصاد ایران دست و پنجه نرم می‌کند و روزبه‌روز فشار تحریم افزایش می‌یابد و از سمت دیگر پاندمی ویروس کرونا معضل جدیدی برای این صنعت ایجاد کرده است. در این شرایط چه آینده‌ای پیش‌روی صنعت برق قرار دارد؟

در دنیای مدرن، نقش «برق» فراتر از یک کالای صرفاً مصرفی است که پیش‌تر می‌توانست روشنایی را به ارمغان آورد یا امکان استفاده از وسایل خانگی و حتی صنعتی را فراهم کند. اهمیت برق در این روزها به گونه‌ای است که یکی از ستون‌های امنیتی هر کشور را تشکیل می‌دهد چراکه بنیان کارکرد امنیتی، اطلاعاتی، اقتصادی و سیاسی دولت‌ها و در نتیجه کشورها بر این کالای نادیدنی اما ضروری استوار است؛ به شکلی که تصور قطع کامل جریان برق و تاثیر آن بر تراکنش‌های مالی و متعاقباً اقتصاد یا خطراتی که می‌تواند برای بسیاری از صنایعی که نیاز پیوسته به جریان برق دارند و امنیت و حیات آنها به برق وابسته است، داشته باشد، تقریباً ناممکن به نظر می‌رسد.

صنعت برق یکی از ستون‌های اصلی توسعه و رشد اقتصادی در کشور، توانسته است با رقم تقریبی ۱۲ هزار میلیارد تومان ارزش افزوده، یک درصد تولید ناخالص داخلی ایران را به خود اختصاص دهد. در نگاهی کلان به روند فعالیت‌های اجرایی و عملیاتی در این صنعت گسترده می‌توان گفت که با بررسی آماری شاخص‌های اقتصادی و فنی، تصویر وضع موجود صنعت برق در پهنه اقتصادی کشور نشانگر حضور بیش از دو هزار بنگاه اقتصادی و نیز SMEهای فعال در صنعت برق با اشتغال مستقیم بیش از ۱۵ هزار نفر در بخش خصوصی و دولتی بوده که بر اساس آمارهای موجود معادل ۱۳ هزار میلیارد تومان ارزش افزوده تولید ناخالص داخلی کشور یعنی معادل یک درصد آن را دربر گرفته است.

گزارش‌های دو دهه اخیر صنعت برق به روشنی نشان می‌دهد که رشد مصرف برق در ایران بین پنج تا هشت درصد سالانه متغیر بوده است. به جرات می‌توان گفت متوسط رشد در ایران به‌طور سالانه حدود شش، هفت درصد بوده که در برخی سال‌ها به دلایل گوناگون، این رشد با کاهش نیز همراه شده است.

یکی از ابرچالش‌های ماندگار صنعت برق ایران، فاصله معنی‌دار و پیشی گرفتن روزافزون هزینه به درآمد آن است. طی دوره‌های متعدد و به‌رغم تغییرات تیم‌های مدیریتی با گرایش‌های متفاوت اقتصادی، سبک‌های مدیریتی و حتی سیاسی، این چالش همچنان پیش‌روی صنعت برق است. این ناموازنه، تاثیرات عمیقی بر زیرساخت‌ها، کیفیت سرویس‌دهی، فرهنگ کاری، ارتباطات مالی و حقوقی ذی‌نفعان و حتی کمیت و کیفیت تحقیق و توسعه در این صنعت گذاشته است.

صنعت برق مهم‌ترین زیرساخت و شریان حیاتی چرخه زندگی اجتماعی است، به گونه‌ای که همه مولفه‌های تشکیل‌دهنده جامعه شامل اقتصاد، سیاست، رفاه، مذهب، فرهنگ، بهداشت، درمان، سلامت، ورزش، صنعت، تولید، گردشگری، حمل‌ونقل، ترافیک، تجارت، کسب‌وکار در مقیاس متفاوت، کشاورزی و... امروزه تحت تاثیر مستقیم یا غیرمستقیم انرژی الکتریکی و صنعت برق هستند. هماهنگی و فعالیت بهنگام زنجیره مصرف انرژی الکتریکی از تولید و تامین مواد اولیه احداث، نگهداری، تعمیرات و بهره‌برداری تاسیسات مورد نیاز بخش‌های تولید، انتقال و توزیع انرژی الکتریکی موجب پایداری شبکه از تولید تا توزیع خواهد بود. عدم کارایی مناسب هر یک از زیرسیستم‌های تولید، انتقال و توزیع برق موجب بروز وقفه در کارایی سیستم اصلی شده و صنعت برق با مشکلات جدی روبه‌رو خواهد شد.

به‌طور حتم قضاوت راجع به هر موضوعی به نوع نگاه ما بازمی‌گردد؛ در مورد تاثیر ویروس کرونا بر صنعت برق سعی کرده‌ام در این نوشتار با نگاه «تبدیل تهدید به فرصت» موضوع را بررسی کنم. این نگاه به واسطه آن دارای اهمیت است که از زمانی که در اختیار داریم حداکثر استفاده را ببریم. بنابراین از همه خوانندگان این یادداشت دعوت می‌کنم تا به این پدیده مهم جهانی، به‌رغم نگرانی‌ها و دغدغه‌های فراوانی که در همه وجوه زندگی تاثیرات خود را گذاشته است، با دقت بیشتری بپردازند.

امروزه با قاطعیت می‌توان اذعان کرد که بین رشد اقتصادی هر کشور و مقوله صادرات ارتباطی مستقیم وجود دارد و بدین سبب کارشناسان اقتصادی با اعتقاد به نقش تجارت بین‌الملل در رشد اقتصادی، از صادرات به‌عنوان شاخص توسعه نام می‌برند چراکه محقق شدن فعل صادرات مصادف است با ورود جریانات قدرتمند ارزی و هدایت آن به چرخه مالی هر کشور، از این‌رو در اقتصاد کلان، صادرات همراه با تولید به عنوان مهم‌ترین عوامل استراتژیک عرضه قلمداد می‌شوند و از این‌رو است که در هر اقتصادی اعم از پیشرفته یا درحال‌توسعه، تولید و صادرات وابستگی متقابل نسبت به یکدیگر دارند و چنان به هم پیوسته‌اند که فراز و فرود هر یک، دیگری را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.

محمدحسین شاوردی: با ماسک و دستکش و یک دنیا حرف منتظر من بود. در دفترش در طبقه چهاردهم ساختمان مرکزی وزارت نفت. رأس ساعت ۸. خیلی سریع گفت‌وگو را شروع کرد و صریح و صادق اما عاقلانه از بحران‌های دستگاه سیاستگذاری در حوزه انرژی به‌ویژه برق سخن گفت و در این مسیر، پیوسته سوالات مرا به نظام قیمت‌گذاری ارجاع داد.

کووید ۱۹ که سال ۲۰۲۰ را به نقطه عطفی در مناسبات اجتماعی تبدیل کرده، فقط سبک زندگی ما را تغییر نداده است بلکه زیرساخت‌ها و صنایع را نیز با شوک‌هایی همراه ساخته است. یکی از صنایع زیرساختی مهم که زندگی امروزه ما بدون آن قابل تصور نیست، صنعت برق است. کرونا که ماه‌هاست مرزی نمی‌شناسد، این صنعت را هم کم‌وبیش بی‌نصیب نگذاشته است. آنچه در این نوشتار می‌آید، تحلیلی است از آسیب‌پذیری‌های صنعت برق طی این‌همه‌گیری جهانی از نخستین ماه‌های شروع آن.

در سال‌های اخیر صنعت برق فراز و فرودهای مختلفی را از سر گذرانده و دستخوش تغییرات و نوآوری‌های مختلفی شده است. علاوه بر این، برق به عنوان یک انرژی، در بازار انرژی‌های جایگزین نیز همواره مشغول رقابت بوده است. این رقابت صرفاً از جنبه کالای مصرفی و نهایی بودن نیست بلکه حوزه تامین انرژی برای زیرساخت‌های خود صنعت برق را نیز شامل می‌شود. از همین‌رو نوآوری در این حوزه بسیار حائز اهمیت است چراکه روند افزایشی تقاضا برای نفت قابل پیش‌بینی است.

صنعت برق ایران در سال‌های گذشته به دلیل شرایط اقتصادی و البته اتخاذ برخی سیاست‌های نادرست که از قضا در بروز و تشدید چالش‌های حال حاضر این صنعت استراتژیک تاثیرگذار بوده‌اند با موانع جدی و بحرانی روبه‌رو شده است.

برق عمومی در ایران قدمتی حدودا ۱۲۰ ساله دارد و این صنعت در بدو ایجاد با حمایت دولت و توسط بخش خصوصی وارد کشور شد. طی بیش از یک قرن عمر این صنعت و به تناسب افزایش اهمیت و نقش آن در شاخه‌های مختلف حیات فردی و اجتماعی جامعه، مالکیت و مدیریت آن با فراز و نشیب‌های گوناگونی مواجه بوده است، به‌طوری که تا قریب به سه دهه قبل، زنجیره تامین برق از تولید تا توزیع آن کاملا در اختیار دولت قرار داشته است.

سرمایه‌گذاری در صنعت برق این روزها با چه مشکلاتی رو‌به‌رو است؟ تا قبل از شیوع بیماری کرونا در اسفندماه ۱۳۹۸ بررسی وضعیت اقتصاد کشور نشان می‌داد که با تخلیه اثر تحریم‌ها بر اقتصاد، بهبودهایی در متغیرهای اقتصاد کلان رخ داده و پیش‌بینی می‌شد که رشد بخش غیرنفتی در سال ۱۳۹۸ مثبت باشد.

صنعت برق به عنوان یکی از مهم‌ترین زیرساخت‌های توسعه کشور همواره نقش مهمی در ارتقای رفاه و امنیت جامعه بر عهده داشته است. در این بین تولید برق پایدار و مطمئن برای مشترکان سراسر کشور وظیفه سنگینی است که بر دوش وزارت نیرو و شرکت تولید نیروی برق حرارتی گذاشته شده است.