ویژه نامه سراسری جشنواره فولاد

• حضور برای ارتقا

  

  صنعت ملی فولاد یکی از پراهمیت‌ترین صنایع کشور است. سال‌ها تجربه و تلاش به همراه دانش و تجربه از این صنعت فولاد آب‌دیده‌ای ساخته که حتی در دوران تحریم هم با وجود تمام سختی‌ها همچنان روی پای خود ایستاد و ایستادگی کرد. صنعتگران، کارشناسان،‌ سرمایه‌گذاران و سیاستمداران چند سالی است به بهانه جشنواره و نمایشگاه سالانه ملی فولاد دور هم گرد می‌آیند و به تبادل‌نظر و دانش می‌پردازند. شاید حضور در این دور همی را بتوان تلاشی جهت رشد و ارتقا صنعت گران‌قدر ملی فولاد دانست.

• چالش‌های بزرگ صنعت فولاد

  محدودیت‌های منابع آبی و انرژی از چالش‌های عمده صنعت فولاد در حال حاضر است. کمبود آب، برق و گاز از چالش‌های صنعت فولاد است و این چالش‌ها، غیرقابل حل نبود، اما به دلیل عدم مدیریت صحیح به چالش تبدیل شد که برای مثال در مبحث کمبود گاز و برق، اتلاف در بخش مصارف خانگی و در بخش کمبود آب هم، اتلاف در بخش کشاورزی از عوامل مؤثر بود.

• تاب‌آوری صنعت فولاد ایران

  ایران دهمین تولیدکننده بزرگ فولاد دنیا و اولین تولیدکننده آهن اسفنجی بر پایه گاز در جهان است. در حال حاضر، زنجیره ارزش فولاد حدود ۱۲ درصد ارزش صادرات غیرنفتی کشور را به خود اختصاص داده است به‌طوری که علاوه بر تامین نیاز داخل کشور به محصولات زنجیره فولاد، امکان توسعه بازارهای صادراتی نیز به وجود آمده است.

• تولید سه برابر مصرف

   در خصوص صنعت فولاد و چالش زیرساخت‌ها در این صنعت لازم است بگویم که فولاد به عنوان یکی از زنجیره‌های تولیدی کشور که جهش بسیار خوبی را در طی سالیان گذشته، به‌خصوص یک دهه گذشته انجام داده و باعث افزایش ظرفیت تولید فولاد در کشور شده است و از رتبه‌های بالایی در جهان برخوردار شده است، متشکل از حلقه‌های مختلفی از جمله کوه، معدن، صنایع معدنی و صنایع میانی و تولید شمش و در بخش پایین‌دستی نیز تولید ورق، پروپیلن و نورد است که هر کدام از بخش‌های این حلقه برای فعالیت به فعالیت بخش قبلی و بعدی خود وابسته هستند.

• معضل کمبود خوراک

  زیرساخت صنعت فولاد ایران با چالش‌هایی روبه‌رو است. زنجیره فولاد شامل چندین حلقه است و هماهنگی حلقه‌های این زنجیره با هم، سخت بوده چرا که این صنعت همواره با افزایش هزینه تولید، کمبود برق و آب، کمبود مواد اولیه معدنی و حمل‌ونقل مواجه بوده است.

• در مسیر بهبود

  صنعت فولاد به دلیل نقش مهمی که فولاد در توسعه زیرساختی و کلی اقتصادی ایفا می‌کند، اغلب به عنوان یک شاخص برای پیشرفت اقتصادی در نظر گرفته می‌شود. این صنعت یکی از صنایع ضروری برای توسعه هر جامعه‌ای است. در واقع، فولاد پایه‌ای برای صنایع متعددی است و از این‌رو یک صنعت مادر به حساب می‌آید. صنایعی نظیر ساختمان و انبوه‌سازی، خودروسازی، تولید قطعات، لوازم خانگی و... از محصولات فولادی به عنوان ماده اولیه خود استفاده می‌کنند. سال ۲۰۲۲ سالی پرنوسان برای بازار فولاد بود.

• علل کاهش میزان صادرات محصولات فولادی

  بر اساس آمار رسمی، مجموع صادرات فولاد ایران (فولاد خام و محصولات فولادی) در تیرماه سال جاری، ۴۶۹ هزار تن بوده که نسبت به ماه قبل از آن، کاهش ۶۱درصدی را نشان می‌دهد. در خرداد صادرات فولاد خام ایران ۹۳۱ هزار تن بوده و شاهد کاهش ۷۷درصدی آن در تیر هستیم که به ۲۱۴ هزار تن رسیده است. یکی از مشکلات اصلی ما در زمینه صادرات به دخالت وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت برمی‌گردد که یا بعضاً با دستورالعمل‌های غیرکارشناسی که در این زمینه وضع می‌کند، مانع از صادرات می‌شود یا با قیمت‌گذاری دستوری محصولات فولادی در بورس کالا، بازار صادراتی را با اشکال مواجه می‌کند.

• احیای فرصت‌های ازدست‌رفته

  اکنون کمتر از پنج درصد گاز کشور در صنعت فولاد به مصرف می‌رسد. اعمال محدودیت گاز برای صنایع فولاد به اشتغال‌زایی و ارزآوری این صنعت لطمه می‌زند. صنعت فولاد به عنوان یک صنعت مادر است و باید زیرساخت‌های مورد نیاز این صنعت تامین شود، زیرا صنعت فولاد را نمی‌شود به صورت جزیره‌ای به جلو برد. اگر در تامین زیرساخت‌های مورد نیاز صنعت فولاد عقب بمانیم صنعت فولاد کشور توسعه پیدا نخواهد کرد و ظرفیت‌های آن نیز بلااستفاده خواهد ماند. هم‌اکنون ۴۵ میلیون تن ظرفیت تولید فولاد در کشور داریم، اما تولید حدود ۳۰ میلیون تن است و ۱۵ میلیون تن در حال حاضر به علت محدودیت و کمبود زیرساخت آب و انرژی قابل بهره‌برداری نیستند. ما در هوای گرم محدودیت برق و در سردی هوا با محدودیت گاز مواجه هستیم و این مشکلات سبب شده است که صنعت پویای فولاد کشور لطمه ببیند.

• رشد مصرف

  در مجموع هشت ماه امسال، همگام با افزایش تولید فولاد، بخش قابل توجه (بیش از ۸۸ درصد) تولید اقلام فولادی، صرف مصارف داخلی کشور شده و بخش کمتر آن وارد بازارهای خارج از کشور شده است. بر این اساس میزان مصرف ظاهری فولاد از ابتدای سال جاری تا پایان آبان‌ماه ۶۶ میلیون تن فراتر رفته که نسبت به مصرف ظاهری فولاد کشور در مدت مشابه سال گذشته رشد ۱۶درصدی را تجربه کرده است.

• راه‌ چاره فولاد

  این روزها کارخانه‌های تولیدکننده فولاد با مشکل تامین سوخت مواجه هستند و در حال حاضر بسیاری از کارخانه‌های تولیدی در این بخش به علت کمبود گاز، نیمه تعطیل شده‌اند.

• قراضه باارزش

  قراضه فولاد به‌عنوان ماده اولیه مورد نیاز در فرآیند تولید محصولات جدید فولادی شناخته می‌شود به‌طوری که امروزه قراضه آهن و فولاد کالایی قابل تجارت در سطح جهان به‌شمار می‌رود. اساساً در بازار قراضه که در این سال‌ها هنوز نتوانسته به عنوان «صنعت» با مفهوم کارکردی و واقعی و اخص آن چهره بنماید و هنوز شیوه‌ها و نیز تجهیزات بکار گرفته‌شده غیرمدرن و سنتی هستند، لذا چهره بنگاه‌ها و افراد راهبر این بنگاه‌ها بسیار شاخص و برجسته‌تر از روش‌ها و تکنولوژی تولیدشان در فراوری قراضه است.

• رقابت بر سر آهن اسفنجی

  کاهش تولید محصولات زنجیره آهن و فولاد در پی قطعی گاز واحدهای صنعتی از نیمه دوم آذرماه به اوج‌گیری قیمتی مقاطع طویل فولادی، شمش فولاد و آهن‌اسفنجی در رینگ صنعتی بورس کالای ایران انجامید. متقاضیان آهن‌اسفنجی و شمش فولاد برای کسب سهم از عرضه این محصولات به رقابت قیمتی دست زده و میلگرد در سقف قیمت عرضه مورد معامله قرار گرفت. این در حالی است که نبود فعالیت ساخت‌وساز در کشور باعث شده تا چشم‌انداز مثبتی از تقاضا وجود ندارد. 

• توسعه علم و فولاد

  در سال‌های اخیر زنجیره فولاد در جغرافیای کشور افزایش یافته و شرکت‌های متعددی در زمینه تولید فولاد توسعه پیدا کردند، از طرفی خود زنجیره تولید فولاد از سنگ تا ورق‌های رنگی هم رشد پیدا کرده است. بنابراین برگزاری کنفرانس‌های تخصصی در زنجیره تولید فولاد می‌تواند متخصصان آن حوزه را گرد هم آورده تا با هم‌اندیشی نخبگان صنعتی و دانشگاهی در کنار هم اثرات خوبی در این حوزه‌ها ایجاد شود.

• حفظ قدرت رقابت‌پذیری

  

  وجود مزیت نسبی تولید فولاد در ایران به دلیل بهره‌مندی کشور از منابع ارزان‌قیمتی مانند گاز و برق به عنوان شرط لازم برای ادامه حیات این صنعت است، اما قطعاً شرط کافی برای حفظ جایگاه بین‌المللی و ارتقای آن نیست. برای همین، افزایش کیفیت و تنوع محصولات به همراه کاهش قیمت تمام‌شده آنها تنها راه موفقیت در عرصه رقابت با تولیدکنندگان مشابه خارجی است. بنابراین، انتخاب روش‌های تولید مبتنی بر کاهش هزینه‌های تولید، مستلزم ورود فناوری به این صنعت است تا کشور بتواند با حفظ قدرت رقابت‌پذیری خود در عرصه‌های بین‌المللی، زمینه کاهش ضربه‌پذیری اقتصادی را فراهم آورد. از این‌رو برخی راهکارها از جمله کاهش هزینه‌های تولید در بخش فولاد، استفاده از توان بخش خصوصی برای ورود در صنعت فولاد، ارتقای توان خلق ارزش افزوده، ایجاد شرکت‌های مشترک با خارجیان، استفاده از توان شرکت‌های دانش‌بنیان و... پیشنهاد می‌شود.

• مشکلات صنعت فولاد

  طی دو دهه اخیر این سومین‌باری است که صنعت فولاد ایران دچار رکود می‌شود. یک‌بار در سال ۷۶ و بار دیگر سال ۸۱ بود که بحران گریبان فولاد ایران را گرفت. حال صنعت فولاد برای سومین دهه متوالی در حالی بحران و رکود را تجربه می‌کند که می‌توان گفت حدود دو سال از آغاز این تجربه تلخ می‌گذرد. بحران‌های دهه ۷۰ و ۸۰ که در نتیجه افت قیمت‌های جهانی فولاد ایران را گرفتار خود کرده بود، در حالی در آن سال‌ها با تصمیمات به‌موقع دولت‌ها پشت‌سر گذاشته شد که به نظر می‌رسد برای خروج از سومین بحران نیز باید تدبیری اندیشیده شود؛ بحرانی که حالا در آستانه سه‌سالگی خود قرار دارد. میزان تولید فولاد ایران با آنچه در سند ۱۴۰۴ و افق‌های تعیین‌شده مشخص شده است، فاصله بسیار زیادی دارد. صنعت فولاد با مشکلاتی مانند قیمت بالای تولید به دلیل تکنولوژی قدیمی و سنتی، کمبود سنگ‌آهن و ظرفیت غیراقتصادی روبرو است که حل این مشکلات لازمه رشد این صنعت است. از این‌رو در این شرایط برای دستیابی به تولید ۵۵ میلیون تن باید راه‌کارهای متفاوتی را پیش روی خود قرار دهیم.

• گاز به جان فولاد

  

  پایان فصل زمستان گذشته، با افزایش تنش میان روسیه و اوکراین، رسانه‌ها از وضعیت قاره اروپا در فصول سرد امسال، به عنوان «زمستان سخت» یاد کردند. توصیفی که با توجه به تدابیر اروپاییان برای واردات گاز از کشورهای آفریقایی و خاورمیانه‌ای شرح شرایط آنان نیست اما به نظر می‌رسد باید برای وضعیت امروز ایران و نحوه مواجهه‌اش با بحران کم‌گازی استفاده شود. ترکیب «کم‌آبی» واژه آشنایی برای توصیف وضعیت خشکسالی ایران است؛ اما باور «کم‌گازی» برای شرح وضعیت انرژی کشوری که رتبه دومین منبع گاز طبیعی به او تعلق داشته، صفتی عجیب اما حقیقی است. در روزهای اخیر با پایان فصل پاییز، آغاز روزهای سرد و کاهش دمای هوا؛ خطر کمبود گاز مصرفی خانه‌ها و صنایع بیش از پیش هویدا شد.

• اثر عوارض صادراتی

  گزارش آماری هفت‌ماهه فولاد که توسط انجمن فولاد منتشر شده، حاکی از کاهش ۹درصدی در صادرات شمش و اسلب و افت چهاردرصدی در صادرات مقاطع طویل و تخت است که مجموع صادرات کاهش ۵/ ۷درصدی معادل ۴۵۰ هزار تن نسبت به مدت مشابه سال قبل نشان می‌دهد.

• چالش‌های آینده فولاد

  واکاوی سند جامع فولاد کشور از منظر فرصت‌ها و چالش‌ها نیازمند مطالعه جامعی است. شواهد متعددی، نشان می‌دهد در صنعت فولاد کشورهای پیشرو، انقلاب صنعتی چهارم موضوعی کلیدی است و برنامه‌ها و اقدام‌های موثری در این ‌باره انجام داده‌اند و چشم‌اندازهای خود را نیز مبتنی بر این انقلاب ترسیم کرده‌اند. در حال حاضر، طرح جامع فولاد کشور در جایگاهی بین انقلاب صنعتی دوم و سوم قرار دارد. همچنین تمرکز این طرح بر برآورد میزان تولید ۵۵ میلیون تن فولاد در افق ۱۴۰۴ با توجه به عرضه و تقاضا و همچنین برون‌یابی سایر زیرساخت‌ها و نیازمندی‌های تولید مانند آب، برق، گاز، فناوری و... است. بنابراین طرح جامع فولاد کشور، برنامه و راهبرد مشخصی برای انقلاب صنعتی چهارم ندارد.

• تجارت قراضه

  

  قراضه در عرصه اقتصاد بیشتر به ضایعات فلزی اختصاص دارد و تا همین چند سال پیش چندان کالای باارزشی نبود اما امروزه به دلیل افزایش مصرف فولاد و سایر ترکیب‌های فلزی در دنیا از رشد چشمگیری در کشور برخوردار شده است و رشد شرکت‌های خریدوفروش ضایعات آهن به صورت قارچ گونه طی سال‌های اخیر تنها یکی از دلایل این مدعاست.

• تولید از ضایعات

  سالانه بیش از ۱۵ هزار تن انواع تجهیزات، قطعات و سازه‌های مختلف آهنی خطوط تولید که عمر مفید آنها به اتمام رسیده، در کوره‌های قوس الکتریکی فولاد مبارکه به‌عنوان قراضه استفاده می‌شوند و برای شرکت ارزش‌افزوده اقتصادی به بار می‌آورند. به دلیل مستهلک شدن و پایان عمر مفید انواع تجهیزات، قطعات و سازه‌های مختلف آهنی در شرکت و عدم امکان به‌کارگیری این متریال در بخش‌های مربوطه، همواره بخش قابل‌توجهی از انواع ضایعات آهنی از نواحی مختلف به سایت ضایعات قابل بازیافت مدیریت شهری ارسال می‌شوند.

• موانع خصوصی‌سازی در صنعت فولاد

  

  طی سال‌های گذشته در خصوص لزوم خصوصی‌سازی صنعت فولاد سخن فراوان گفته شده و دولت نیز با برنامه‌های خود، طبق اصل ۴۴ قانون اساسی، اقدام به واگذاری سهام شرکت‌های دولتی به بخش خصوصی، تعاونی و عمومی غیردولتی کرده است. سهام شرکت‌های فولادساز دولتی در بورس عرضه شده و خریداران عمدتاً شرکت‌های سرمایه‌گذاری وابسته به دولت یا صندوق بازنشستگی یا سازمان تامین اجتماعی و... شده‌اند؛ اما خصوصی‌سازی به معنای واقعی آن در صنعت فولاد انجام نشده است.

• تاثیر کرونا بر صنعت فولاد

  تاثیر صنعت فولاد بر تولید ناخالص داخلی و توسعه اقتصادی جهانی را نمی‌توان نادیده گرفت، به‌خصوص وقتی نقش حیاتی این صنعت را در ساختمان‌ها و زیرساخت‌ها در نظر بگیرید. این دو بخش در سال ۲۰۱۹ در کنار هم حدود ۵۲ درصد از مواد تولیدشده را مصرف کردند. حمایت فولاد از ساخت‌وساز جهانی به بازاری با ارزش حدود ۱۱ تریلیون دلار کمک می‌کند. انتظار می‌رود ارزش این بازار تا سال ۲۰۲۵ به ۱۴ تریلیون دلار افزایش یابد. به عنوان بخش جدایی‌ناپذیر زیرساخت، فولاد همچنین به ارتباط مردم با آموزش، فرصت‌های اجتماعی و حمایت از سلامت، ایمنی و امنیت کمک می‌کند. همه اینها علاوه بر ارتباط مهم ساختمان‌ها و زیرساخت‌ها با سایر بخش‌های مصرف‌کننده فولاد است.