تنگنای معیشت
غذا به کالای لوکس تبدیل شد
افزایش قیمت مواد غذایی بر کاهش تنوع و کیفیت رژیم غذایی بسیاری از مردم به‌ویژه طبقات فرودست تاثیر مستقیم می‌گذارد. سیاست‌های قیمت‌گذاری، درآمد، یارانه‌ها و سطح رفاه می‌تواند درجه ناامنی غذایی را بالا و پایین ببرد. جهش قیمت ارز، شاخص بهای مواد غذایی را در ایران افزایش داد و گرانی مواد غذایی، سهم هزینه خوراک از کل بودجه خانوار در دهک‌های پایین درآمدی را بیشتر کرد تا سرپرستان خانوار به‌خصوص از طبقه متوسط به پایین، غذای ارزان‌تر که حجم بیشتری دارد و فقط گرسنگی را برطرف می‌کند به غذای مغذی و متنوع ترجیح دهند.
سفره‌ها چگونه آب رفت؟
این روزها شاخص تورم خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها راوی حکایت تلخی است که کوچک شدن سفره مردم را برای چندمین بار در دهه۹۰ به تصویر می‌کشد. شاخص خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها در سال۹۵در اصفهان۱۰۰بود با تورم ۹درصد، این نرخ در سال۹۶به۱۱۴.۲با تورم۱۲.۶درصد رسید. در سال ۱۴۰۰این شاخص به۴۶۴ با ضریب اهمیت ۵۰.۸درصد رسید و در سال گذشته با تغییر سال شاخص از ۹۵ به ۱۴۰۰شاخص بهای خوراکی‌ها در سبد اصفهانی‌ها به ۱۶۹کاهش یافت اما ضریب اهمیت آن به۶۹درصد افزایش یافت تا خوراکی‌ها به کالای لوکس در سفره اصفهانی‌ها تبدیل شود. سهم هزینه خوراک از کل بودجه خانوار یکی از شاخص‌های سنجش رفاه خانوار است و افزایش آن به٦۹درصد کاهش رفاه خانوار در این گروه را نشان می‌دهد.
سفره ایرانی‌ها در دهه اخیر کوچک‌تر شده است. بررسی‌های برخی منابع در مورد شرایط معیشت خانوارهای ایرانی نشان می‌دهد که متوسط مصرف سالانه بسیاری از مواد غذایی اصلی ازجمله گوشت، ماهی، نان، برنج و شیر در یک دهه گذشته بین ۳۰ تا ۵۰ درصد کاهش‌یافته است. روایت فائو از سوءتغذیه در ایران، آنچه گفته شد را مستندسازی کرده است.
مطابق داده‌های فائو در فاصله سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۲ تعداد افراد دچار سوءتغذیه از ۳.۸ میلیون نفر به ۵.۳ میلیون نفر رسیده ولی میزان ناامنی شدید غذایی نیز که در فاصله سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۶ حدود ۹.۵ درصد جمعیت ایران بوده، کاهش‌یافته و در طول سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۲ از ۷.۸ میلیون نفر به ۶.۵ میلیون نفر کاهش‌یافته است. در بخش دیگری از گزارش جدید فائو، مقدار هزینه لازم برای این‌که افراد رژیم غذایی سالمی را داشته باشند، آورده شده است. بر همین اساس هر ایرانی در سال ۲۰۲۱ باید حدود ۴ دلار و ۱۷ سنت در روز خرج می‌کرد تا رژیم غذایی سالمی داشت. نکته نگران‌کننده اینجاست که تعداد افرادی که قادر به پرداخت چنین هزینه‌ای نبوده‌اند به‌مرور افزایش‌یافته به‌طوری‌که در سال ۲۰۱۷ حدود ۱۴.۴ درصد از جمعیت کشور قادر به پرداخت چنین هزینه‌ای نبودند، اما این نسبت در سال ۲۰۲۱ به ۳۰ درصد رسید. این یعنی جمعیت افرادی که قادر به داشتن یک رژیم غذایی سالم نیستند، از ۱۲.۲ میلیون نفر در سال ۲۰۱۷ به ۲۶.۴ میلیون نفر در سال ۲۰۲۱ رسید. درواقع، در یک بازه ۴ ساله تعداد افراد ناتوان از خرید یک رژیم غذایی سالم بیش از دو برابر شده که این نسبت بسیار بالاتر از بسیاری از کشورهای اطراف است.
میزان تورم مواد غذایی به‌خصوص کالاهای اصلی سفره خانوار داده‌های فائو را تایید می‌کند. از شهریور ۱۴۰۰تا شهریور امسال گوشت۲۱۴.۲۵درصد، روغن۲۷۸.۱۰درصد و نان۱۱۹.۱۰ درصد گران‌تر شده است. مصرف برخی اقلام مانند گوشت قرمز و نان در دو دهه اخیر در حال کاهش بود اما مصرف برخی دیگر از مواد غذایی مانند شیر و لبنیات تا نیمه دهه ۱۳۸۰ به علت پرداخت یارانه افزایش یافت و پس از اجرای هدفمندی یارانه‌ها سقوط کرد. اما از سال۸۶ تا۹۵ مصرف شیر ۳۰ درصد کاهش یافت و این روند ادامه یافت به‌طوری‌که ظرف شش سال مصرف متوسط شیر برای هر خانوار ایرانی تقریبا یک‌سوم شد.
سهم خوراک در سبد خانوارها
نگاهی به هزینه‌های خانوارهای شهری و روستایی دهک‌های مختلف در استان اصفهان در سال‌های ۹۴ تا ۹۹ نشان می‌دهد که حدود ۸۰ درصد از هزینه‌های خانوار شهری دهک اول مربوط به مسکن و خوراک است. در شماره ۶۸ نشریه "پیشرفت" سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی اصفهان، هزینه‌های دهک‌های خانوارهای شهری و روستایی استان اصفهان در سال‌های ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۹بررسی‌شده و داده‌های این گزارش تایید می‌کند که به‌طور متوسط هزینه‌های خوراکی یک خانوار شهری در استان اصفهان در سال ۹۹ نسبت به ۹۴ معادل ۱۶۱ درصد افزایش‌یافته است.
به‌طور مشابه متوسط هزینه‌های خوراکی و غیرخوراکی برای یک خانوار روستایی در سال ۹۹ نسبت به سال ۹۴حدود ۱۴۶ درصد افزایش‌یافته است. سهم خوراک در هزینه‌های دهک اول خانوارهای شهری اصفهان در سال‌های ۹۴ تا ۹۹با رشد تصاعدی از ۲۲.۶ درصد در سال ۱۳۹۴ به ۳۴.۶۵ درصد در سال ۹۹ رسیده است که حدود ۸۰ درصد از هزینه‌های خانوار در دهک اول مربوط به هزینه‌های مسکن و خوراک در بازه زمانی یادشده بوده است. در سال ۹۹ سهم خوراکی و مسکن به حدود ۷۱ درصد هزینه‌های دهک پنجم رسید. بر اساس این گزارش، بررسی سهم هزینه‌های دهک اول در مناطق روستایی استان اصفهان نشان می‌دهد سهم هزینه خوراکی با رشدی ۵۰ درصدی از ۳۰.۵۷ درصد در سال ۹۴ به ۴۵.۸۹ درصد در سال ۹۹ رسیده است.همچنین بررسی روند سهم خانوارهای دهک پنجم روستایی نشان می‌دهد که هزینه خوراکی بیشترین سهم را به خود اختصاص داده و پس‌ازآن هزینه مسکن است.
اگر نتوان به آمارهای رسمی و نیمه‌رسمی اتکا کرد اما نگرانی‌های وزارت بهداشت را نمی‌توان نادیده گرفت. تابستان سال قبل شاهین شیرانی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در چهارمین جلسه شورای اداری موضوع محور استان اصفهان اعلام کرد که "امنیت غذایی در استان اصفهان مورد تهدید است، برای این امر در کمیته امنیت غذایی استان وظایفی را برای مسوولان تبیین کرده‌ایم که امیدواریم محقق شود."
ناامنی غذایی به‌واسطه فقر خود را در زنان باردار و کودکان تا ۵سال به‌وضوح نشان می‌دهد. پس‌لرزه آمار سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان اصفهان در زنان باردار دهک‌های آسیب‌پذیر نمود یافت. معاون حمایت و سلامت خانواده کمیته امداد امام خمینی (ره) استان اصفهان اعلام کرد که کمیته امداد استان اصفهان امسال به ۲ هزار زن نیازمند باردار و شیرده مبتلابه سوءتغذیه خدمت‌رسانی می‌کند.به گفته هادی بنایی، دانشگاه علوم پزشکی، شبکه بهداشت و کمیته امداد استان طرح بهبود تغذیه برای مددجویان باردار و شیرده و مادران نیازمند ۵ دهک اول جامعه را اجرا می‌کند.
قوت لایموت
درزمانی نه‌چندان دور، نان و پنیر یا نان و ماست قوت دهک‌های پایین جامعه بود. اما امروز با رشد چندباره قیمت لبنیات، نان و ماست نیز از سفره فقرا فراری شده و حتی سیب‌زمینی نیز برایشان قابل‌دسترسی نیست. این وضعیت اما برای دهک‌های بالای درآمد بی‌معناست. مبلغی که هر فرد دهک بالایی به‌طور متوسط خرج خوراک می‌کند بیش از ۷ برابر هزینه متوسط خوراک برای یک فرد در پایین‌ترین دهک است.
در سال۹۵که ضریب اهمیت گروه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها در سبد غذای خانوار۹درصد بود ۲۳۰۰تومان در روز برای خرید یک قرص نان،۲۰گرم پنیر، دو لیوان چای، دو تخم‌مرغ و یک عدد سیب‌زمینی کافی بود. امروز اما با این رقم فقط می‌توان یک عدد نان دولتی و نصف یک عدد تخم‌مرغ خرید و خواب گوشت و پنیر و شیر را دید!
گزارش مرکز آمار ، در بخش تورم مواد غذایی نشان می‌دهد در مهرماه ۱۴۰۲، تورم نقطه‌به‌نقطه خوراکی‌ها، ۳۵.۷ درصد بوده و بیشترین میزان افزایش قیمت مربوط به گروه گوشت قرمز و گوشت ماکیان با ۸۲ درصد است. همچنین پس از گروه یادشده، گروه گوشت قرمز، سفید و فرآورده‌های آن‌ها ۸۱ درصد، ماهی‌ها و صدف داران با ۶۹.۴ درصد، چای، قهوه، کاکائو، نوشابه و آب‌میوه با ۴۶.۷ میوه و خشکبار با ۳۸.۴ درصد در مهر امسال نسبت به ماه مشابه سال قبل، بیشترین افزایش قیمت را داشتند.درمجموع گزارش جدید مرکز آمار حاکی از کاهش نرخ تورم در بخش خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها است. به‌طوری‌که نرخ تورم ماهانه در این بخش از ۱.۴ درصد در شهریور به ۰.۴ درصد در مهر، تورم نقطه‌به‌نقطه از ۳۷.۷ به ۳۶.۱ درصد و نرخ تورم سالانه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها از ۵۸.۵ در شهریور به ۵۵.۳ در مهرماه درصد کاهش‌یافته است.
وقتی رییس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی اعلام می‌کند که ۶۰ درصد سبد غذایی و تامین انرژی مردم ایران از نان تامین می‌شود و سرانه مصرف نان هر ایرانی به ۱۶۱ کیلوگرم رسیده، به‌طور حتم کاهش چنددرصدی تورم خوراکی‌ها و کالابرگ الکترونیک هم مشکلی را حل نمی‌کند.
