ابرصنعتگر اصفهان چگونه مسوولیت‌های ملی و اجتماعی را انجام می‌دهد؟
توسعه ملی از مسیر سبز فولاد مبارکه
جایگاه واقعی یک شرکت در اقتصاد
یک شرکت تا چه حد می‌تواند به توسعه یک اقتصاد کشور کمک کند؟ شاید پاسخ به این سوال را تنها بتوان با گمانه‌زنی داد چرا که فقط وقتی می‌شود به یک پاسخ قطعی در این خصوص رسید که بدانیم واقعا ظرفیت اقتصادی یک کشور برای رشد و توسعه چیست و علاوه بر این در یک افق اقتصادی مشخص تکنولوژی به عنوان مهم‌ترین عامل ایجاد تغییر در این ظرفیت بالقوه به چه میزان تغییر خواهد کرد. حتی می‌توان پیچیدگی در این پاسخ را یک قدم به جلوتر برد و گفت به جز موارد یاد شده ما نیازمند آن هستیم که طرز مواجهه مردم و اقتصاد جهانی را با این فناوری‌ها بدانیم. برای همین هم هست که کسی در بدو تاسیس شرکت‌ها به جز در بحث تدوین چشم‌اندازها به گمانه‌زنی در این خصوص نمی‌پردازد. با این وجود می‌شود برای فهم نسبی ظرفیت یک بنگاه اقتصادی برای نقش آفرینی در کل بدنه اقتصاد به جایگاه شرکت‌ها در اقتصادهای دیگری پرداخت که یک یا چند شخص حقوقی شاخص در آنها برند عظیم‌الجثه خود را ساخته اند؛ برندهایی که به سبب وسیع شدن زمینه کسب و کار خود، زنجیره ارزشی کامل در چند صنعت دارند.
با اندکی دقت به این توصیف می‌توان چنین برداشت کرد که در ایران نیز می‌شود به ظرفیتی درخور، متناسب با داشته‌های کشور دست یافت. به عبارت بهتر می‌توان با بهبود اوضاع اقتصاد به دوره‌ای پا گذاشت که در آن تامین‌کنندگان بزرگ مواد اولیه برای اقتصاد کشور و بازارهای جهانی در داخل مرزهای ایران به افزایش ظرفیت تولید و حتی بهبود سطح فناوری کمک کنند. به شرط آن که بستر لازم برای رشد و شکوفایی اقتصادی فراهم باشد و شرکت‌های موجود بتوانند با بهره‌گیری از استعدادهای کشور سود حاصل از فعالیت خود را مجددا به بدنه تولید بازگردانند.
گام‌های بلند در ابرشرکت فلزی
اما در این میان همه شرکت‌ها منتظر بهبود اوضاع برای نقش‌آفرینی در اقتصاد کشور نمانده‌اند و حتی در شرایط سخت تحریمی هم سعی کرده‌اند کمکی باشند به رشد اقتصاد کشور و کاهش رنج تحریم‌ها. یکی از مهم‌ترین شرکت‌هایی که هم وزنی مهم در تولید صنعتی کشور داشته و هم توانسته تا در توسعه صنعت ایران به خصوص در شرایط تحریمی وزن مهمی داشته باشد، شرکت فولاد مبارکه اصفهان است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که فولاد مبارکه نه تنها از زمان دور جدید تحریم‌ها و ترک برجام از سوی آمریکا هیچ گاه از توسعه برنامه و‌ها و خط تولیدهای خود باز نایستاده، بلکه توانسته گام‌های مهمی در جهت بهبود دسترسی و داخلی‌سازی مواد اولیه در صنعت فولاد بردارد. بر اساس اطلاعات منتشره از سوی خود شرکت، فولاد مبارکه توانسته از سال ۱۳۹۸ تا کنون ۶۵ کالای استراتژیک صنعت فولاد را بومی‌سازی کند. حاصل فعالیت‌های شرکت یاد شده در این زمینه ثبت صرفه‌جویی ارزی به مبلغ ۵۰میلیون یورو بوده است. بر اساس آنچه که محمدرضا ممتاز، مدیر خرید مواد مصرفی فولاد مبارکه، به رسانه‌ها گفته است این شرکت توانسته با انجام عملیات بومی‌سازی در طول سال‌های ۹۸ تا ۱۴۰۲ جمعا مبلغی در حدود ۷۹۰ میلیارد تومان سود حاصل کند. از این جهت می‌توان گفت که در وضعیت کنونی نه تنها این بومی‌سازی منفعتی جدی برای اقتصاد داشته بلکه توانسته سهامداران فولاد را هم از این محل منتفع کند.
مبارکه از حرکت بازنمی‌ایستد
اما از تمامی این حرف‌ها که بگذریم خدمات فولاد مبارکه به صنعت فولاد و در نگاهی کلان تر به اقتصاد کشور به اینها محدود نمی‌شود. این شرکت چه از سال ۶۰ که تنها یک پروژه بود و چه حالا که به دلیل دارا بودن زیر مجموعه‌هایی در سرتاسر ایران هر ساله حجم بالایی از صورت‌های مالی و گزارش‌های مربوطه را روانه تارنمای کدال می‌کند همواره در صدد آن بوده تا با برآورده ساختن نیازهای صنعتی ایران باری از دوش کشور بردارد. از همین روی به جز مواردی که عمدتا به عنوان تولیدات معمول صنعت فولاد ایران می‌شناسیم، در زیر مجموعه‌های فولاد مبارکه شاهد ورود به صنایع مختلفی بوده‌ایم که از صنعت مالی تا صنایع فنی مهندسی را نیز شامل می‌شوند. البته باید به خاطر داشت که تمامی این شرکت‌ها در جهتی گام بر می‌دارند که فعالیت آنها در سمت و سوی تکمیل زنجیره ارزش فولاد یا تسهیل فعالیت اصلی شرکت باشد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که در حال حاضر با فرا رسیدن فصل مجامع ۲۹ گزارش مالی مستقل که هر کدام به یکی از شرکت‌های زیرمجموعه گروه فولاد مبارکه اصفهان منسوب است روی سامانه کدال بارگذاری شده است. تعداد بالایی از شرکت‌های مذکور اگرچه به صنعت فولاد وابستگی مستقیم دارند با این حال برخی از آنها در صنایعی مانند کارگزاری )مبین سرمایه( در بازار سرمایه فعال هستند. البته باید توجه داشت که از میان این شرکت‌ها خود شرکت سرمایه‌گذاری توکافولاد و زیر مجموعه‌های وابسته آن که همگی تحت مالکیت فولاد مبارکه است، جدا شده‌اند. همچنین باید در نظر داشت که شرکت‌های دیگری نظیر فولاد امیرکبیر کاشان و فولاد هرمزگان که این غول صنعتی ایران در آنها سهامدار عمده است در این تحلیل نیامده‌اند. با این حال به طور کلی می‌توان گفت که گستره سرمایه‌گذاری‌های مبارکه از غرب تا شرق کشور سبب شده تا «فولاد» هم‌اکنون بخش مهمی از مواد اولیه صنایع دیگر نظیر خودرو را تامین کند. بنا بر آمار منتشره از سوی خود شرکت ظرفیت تولید محصولات مختلف از گندله گرفته تا کلاف رنگی به حدود ۶۵ میلیون تن می‌رسد که البته باید در نظر داشت برخی از این محصولات برای تولید محصولات نهایی شرکت همچون فولاد مورد استفاده قرار می‌گیرند. از این رو بیراه نخواهد بود اگر بگوییم که فولاد مبارکه در ۴۰ سال گذشته یکی از مهم‌ترین شرکت‌های رو به رشد ایران بوده که با توجه به ظرفیت‌های تولیدی کشور این سیر رشد همچنان ادامه دارد.
فرصت‌های بالقوه فولاد
در نگاهی جزئی‌تر اما تلاش‌های فولاد مبارکه برای رفتن به سمت رفع نیازهای داخلی تنها به اقلام مذکور محدود نمانده است. همانطور که گفته شد بررسی‌ها و اطلاعات ارائه شده حکایت از این امر دارد که فولاد مبارکه در راستای رفع نیازهای داخلی در سال‌های اخیر گام‌های بلندی برداشته و حتی توانسته از سد بسیاری از محدودیت‌های دردسر زا برای صنایع بگذرد. تنها در یک نمونه در صنعتی مانند تولید ورق خودرو که در سال‌های اخیر به یک دغدغه جدی برای خودروسازان بدل شده بود و می‌توانست با افزایش تیراژ خودرو ارزبری زیادی را برای کشور داشته باشد، به دلیل سرمایه‌گذاری‌های آینده نگرانه شرکت فولاد مبارکه اصفهان هم‌اکنون نه تنها چالش نیست بلکه برای توان صنعتی ایران به یک فرصت تبدیل شده است.
بررسی گفت‌وگوهای انجام شده میان معاون فروش و بازاریابی شرکت فولاد مبارکه با معاون خرید شرکت ایران‌خودرو در روزهای ابتدایی خرداد ماه حکایت از شکل‌گیری رضایتی دو طرفه بین خریدار و فروشنده دارد. مبارکه که طیف وسیعی از محصولات را شامل محصولات گرم، اسیدشویی و محصولات سرد به ایران خودرو می‌فروشد با ارائه کیفیتی مورد قبول توانسته تا رضایت شرکت خریدار را به خود جلب کند. از این رو جلسات مذکور میان خریدار و فروشنده به شکل ماهانه تشکیل می‌شود تا شکل‌گیری همسویی دیدگاه‌ها میان دو صنعت فولاد و خودرو مانع از عدم کارآیی تولیدات و همکاری دو شرکت یاد شده شود. چنین رویداد نشان از آن دارد که بزرگ بودن شرکت فولاد مبارکه و افزایش روز افزون تنوع تولیدات در سراسر زنجیره ارزش صنعت فولاد مانع از آن نشده تا کارآیی مدیریت و خدمات حین و پس از فروش کاهش یابد.
نکته دیگری که توانسته فولاد مبارکه را از سایر شرکت‌های صنعتی بزرگ متمایز کند این است که تعدد تولیدات این شرکت نه فقط در بخشی که مربوط به صنعت خودرو می‌شود، بلکه در سایر صنایع هدف توانسته به تعدد منابع درامدی شرکت بینجامد. این مساله نه تنها می‌تواند در سال‌های بعدی امنیتی درخور را برای درآمدزایی شرکت در بازارهای داخل ایجاد کند بلکه می‌تواند برخی از ریسک‌های مالی را برای فولاد مبارکه به حداقل برساند. برای مثال در حالی که بسیاری از مردم عادی تولیدات صنعت فولاد را به تیرآهن و میلگرد محدود می‌دانند یا نهایتا بازتاب تولید ورق‌های سرد و گرم استفاده شده در صنایع را در صورت‌های مالی می‌بینند، زیر پوست فعالیت شرکت گستره‌ای وسیعی از فعالیت‌ها جریان دارد که با اثر پذیری از ریسک‌ها و طبیعتا فرصت‌های موجود در سایر صنایع راه را برای بهره‌مندی فولاد، از اصلاحات بالقوه اقتصادی در بخش‌های مختلف فراهم کند.
به عنوان مثال فرض کنید که فقط برای یک صنعت نظیر خودرو قیمت‌گذاری دستوری از میان برداشته یا دست کم تضعیف شود. در حالی که فروش خود فولاد به اندازه صنعت خودرو درگیر نگاه‌های محدودکننده و دستوری نیست، صرف اینکه قیمت خودرو واقعی شود، افزایش سودآوری مشتریان فولاد می‌تواند راه را برای توسعه آن صنایع هموار کند و رشد کیفی و کمی فروش آنها به افزایش تقاضا و در نتیجه سود خالص فولاد مبارکه بینجامد. البته این تنها یکی از فرصت‌های پیش روی مبارکه است. این فرصت‌ها زمانی بیشتر به چشم می‌آید که بدانیم اگر زمینه رشد اقتصاد کشور فراهم شود، کاهش ریسک‌های سیستماتیک و رشد اقتصادی کشور چشم‌انداز مثبت پیش روی فولاد را بیش از آنچه که شرح داده شد، روشن خواهد کرد.
نگاه ویژه به محیط زیست
یکی از مسائلی که طرفداران و حامیان محیط زیست همواره در خصوص صنایع فلزی و معدنی مدنظر قرار می‌دهند آلودگی‌هایی است که صنایع فلزی و معدنی برای طبیعت و محیط زیست دارند. این مخاطرات زمانی تشدید می‌شوند که شرکت‌های تولیدکننده در این زمینه در کنترل آلودگی‌های خود چندان مسوولیت‌پذیر نباشند. با این وجود بررسی‌ها به خصوص اطلاعات مندرج در آخرین گزارش فعالیت هیات مدیره شرکت نشان می‌دهد که فولاد مبارکه نه تنها هم اکنون نیز برای حفاظت از محیط زیست برنامه‌های ویژه‌ای دارد، بلکه تا به امروز نیز خدمات شایان توجهی برای محافظت از منابع طبیعی و زیست محیطی به عمل آورده است.
در واقع گستره فعالیت این شرکت در خصوص حفاظت از محیط زیست به حدی بوده که در همین خصوص علی سلاجقه معاون رئیس‌جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست چندی پیش به همراه مدیرعامل فولاد مبارکه در بازدید از منطقه حفاظت‌شده قمیشلو گفت: مجموعه فولاد مبارکه در دوره جدید مدیریت، اقدامات، استراتژی‌های و سیاست‌های خوبی را در زمینه‌های محیط‌زیستی در پیش گرفته و جهت‌گیری‌های آن در عرصه محیط‌زیست ستودنی است.
وی در ادامه به رسانه‌ها گفته بود: ظرفیت بخش‌های مختلف کشور نظیر صنایع، معادن و بخش خصوصی ازجمله ظرفیت‌هایی است که باید در سراسر کشور و در قالب مسوولیت‌های اجتماعی به کار گرفته شود.
همین گفته‌ها سبب شد تا محمد یاسر طیب‌نیا، مدیرعامل فولاد مبارکه نیز خاطر نشان کند که شرکت تحت مدیریت او نه تنها به سیاست‌های کنترلی و حمایتی از محیط زیست ادامه خواهد داد بلکه در آینده می‌خواهد الگویی برای سایر صنایع باشد. او در این خصوص گفت: امروز نگاه ما در فولاد مبارکه الگو شدن در این حوزه و تبدیل شدن به یک صنعت سبز برای خلق آینده‌ای بهتر است.
تنها در یک نمونه از موارد اشاره شده در گزارش تفسیری مدیریت، به بحث بازیافت تصفیه آب اشاره شده است که به گفته منابع داخلی آن تاثیر مهمی بر کاهش مصرف فولاد مبارکه از منابع آبی قابل شرب داشته است. آن‌طور که در گزارش تفسیری منتشر شده ضمیمه صورت‌های مالی سال مالی منتهی به ۲۹ اسفندماه ۱۴۰۱ آمده است: «بخش قابل توجهی از آب مصرفی فولاد مبارکه از طریق تصفیه مجدد پساب و بازگردانی آن به چرخه تولید و همچنین تصفیه فاضلاب شهرهای همجوار و استفاده از آن در فرآیند تولید تامین می‌شود همچنین مابقی آب مصرفی شرکت از رودخانه زاینده رود تامین می‌شود. حق برداشت آب (دیماند) ازرودخانه در طراحی اولیه شرکت حدود ۴۰میلیون متر مکعب بوده که با اجرای طرح‌های تصفیه پساب و بازچرخانی، میزان برداشت آب به میزان قابل توجهی کاهش یافته است.» بر این اساس با توجه به خشکسالی‌های اخیر و مشکلات زیست محیطی و اجتماعی که کاهش آب زاینده روز در استان اصفهان در پی داشته به نظر می‌آید که پیگیری چنین تحولی نقش مهمی‌در انجام مسوولیت‌های اجتماعی شرکت داشته است. البته باید در پایان به این نکته نیز اشاره داشت که انجام مسوولیت‌های اجتماعی و حمایت از محیط زیست از سوی این شرکت چندان محدود نمانده و حالا فولاد مبارکه قصد دارد تا با کمک به انتقال آب از دریای عمان به اصفهان گام مهم دیگری در رفع نیازهای آبی آن منطقه و کاهش خطر تنش آبی بردارد.
