صنعت؛ تهی از نیروی ماهر
بیکار نداریم بلکه بیشتر افراد فاقد مهارت داریم
آن‌گونه که مدیرکل کار، تعاون و رفاه اجتماعی استان اصفهان خبر می‌دهد کمبود نیروی کار متخصص یکی از اصلی‌ترین چالش‌های استان اصفهان است. استانی صنعتی که باوجود هزاران واحد و بنگاه اقتصادی فعال، نیاز زیادی به نیروهای انسانی ماهر دارد.
گزارشی هم اخیراً در همین زمینه با الگو از نمونه‌های استاندارد بین‌الملل تنظیم‌شده است که نشان می‌دهد کمبود نیروی متخصص و مهاجرت آن‌ها از دغدغه‌های بزرگ مدیران است.
در این گزارش ۵۸ درصد مدیران عامل کمبود نیروی متخصص و توانمند را دغدغه خود عنوان کرده‌اند، درنتیجه می‌توان این مساله را یک بحران دانست. چه‌بسا بسیار شنیده می‌شود در مصاحبه‌های کاری، گروه قابل‌توجهی از متقاضیان وجود دارند که تخصص لازم را ندارند.
واقعیتی که از تبدیل‌شدن چالش نیروی انسانی در آینده‌ای نه‌چندان دور به یک بحران، خبر می‌دهد. این موضوع حتی در کارگروه اقتصادی استانداری اصفهان نیز با یادآوری این نکته که کمبود شدید نیروی کار در استان به یک معضل مبدل شده است مطرح شد به‌طوری‌که امروز روی بیلبورد تمامی شهرک‌های صنعتی اصفهان استخدام نیروی کار نصب‌شده است. بنا به گفته محمدرضا قاسمی دبیر کارگروه اقتصادی استانداری اصفهان، امروز در اصفهان بیکار نداریم بلکه بیشتر افراد فاقد مهارت داریم که باید آن‌ها را به یک مهارت مجهز و اقدام به استخدام آن‌ها کرد.
یکی از موضوعاتی هم که در شاخص‌های بهبود فضای کسب‌وکار مطرح می‌شود، روند استخدام نیروی کار ماهر است که کارفرمایان در استخدام نیروی کار ماهر با آن رو به هستند و ضرورت دارد تا بیش از این‌چنین مساله‌ای گسترده‌تر نشده است و آسیب‌های بیشتری بر صنعت استان وارد نکرده تدبیر و اندیشه‌ای نمود.
نبود نیروی ماهر، کمبود واحدهای اقتصادی است
عبارت «کار هست ولی کارگر نیست» بسیار به گوش می‌رسد. گفتنی است تحریم‌ها، شیوع کرونا و شرایط اقتصادی کشور وجهان از عواملی بوده که به نظر می‌رسید موانعی را بر سر راه توسعه صنایع به وجود آورند، اما بنا به گفته مدیران حوزه اقتصادی، باوجود چنین چالش‌هایی بخش صنعت در کشور روند رو به رشدی را طی کرده و حتی از تعداد واحدهای تعطیل هم کاسته شده است. بسیاری از واحدها رشد تولید داشته و برخی خطوط تولید جدید به راه انداخته‌اند؛ اما آنچه در این میان به‌عنوان کمبود بزرگی مطرح است آنکه باوجود شرایط مطلوب برای رشد و توسعه صنعتی، صاحبان برخی واحدها از نبود کارگر حتی در پایین‌ترین سطح مهارتی گلایه دارند، چراکه برای به راه افتادن خطوط تولید خود، کارگر می‌خواهند اما کمتر کسی حاضر به کار کردن در این واحدهاست و مورد مهم‌تر اگر هم کارگری پیدا شود معمولاً از مهارت‌های لازم برخوردار نیست.
از طرفی هم جوانان تحصیل‌کرده‌ای وجود دارند که گاه باوجود مدارک تحصیلی بالا هیچ مهارتی ندارند و اگر از مهارتی برخوردار هستند اشتغال در واحدهای صنعتی را در شان خود نمی‌دانند. واضح آنکه این گروه از افراد، بیکاری را به اشتغال در محیط‌های کارگری ترجیح می‌دهند. درصورتی‌که منابع انسانی کارآزموده به‌عنوان مهم‌ترین دارایی سازمان‌ها و از عوامل تأثیرگذار بر توسعه، محسوب می‌شود و بقای یک سازمان را تضمین می‌کند. اما باوجود اهمیت این مقوله و پررنگ شدن نقش آن در بقای بنگاه‌ها و واحدهای اقتصادی مدیران همواره شاکی از کمبود نیروی کار ماهر و متعهد، هستند و گلایه برخی هم آن است که با استخدام یک نیروی انسانی می‌بایست اقدام به توانمندسازی آن داشته باشند. به نظر می‌رسد این شرایط حاکم، تاوان تصمیم‌گیری اشتباه دهه‌های اخیر، در حوزه بازار کار و مهارت‌آموزی دانش‌آموزان و دانشجویان است.
ضرورت تربیت نیروی متخصص و ماهر
مسوولان، نمایندگان و کارشناسان در ارتباط با کمبود نیروی انسانی متبحر پیامدها و راهکارهای گذر ازآنچه می‌گویند: اگر نگاهی به کشورهای توسعه‌یافته داشته باشیم اهمیت مهارت‌آموزی و بهره‌مندی از ظرفیت‌های این حوزه در مباحث کار و اشتغال را کاملاً متوجه خواهیم شد. در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته و درحال‌توسعه، نوجوانان و جوانان در مدارس باید دوره‌هایی را در ارتباط با مهارت‌های مختلف طی کنند و درواقع موضوع مهارت برای افراد در دوره‌های مختلف نهادینه می‌شود.
حال در ایران هم یک دهه اخیر، طرح‌هایی مانند استادشاگردی و کارورزی توسط دولت درزمینه آموزش‌های مهارتی نیز اجرا شد که البته با عدم توجه و تطابق لازم این طرح‌ها با چارچوب قانون کار و دخالت ندادن نظر تشکلات کارگری در این خصوص، خروجی پیش‌بینی‌شده را به میزان کافی از این طرح‌ها شاهد نبودیم. و اکنون بنا به گفته تاجیک رئیس مجمع نمایندگان کارگری لازم است برای رهایی از این معضل، جامعه کارگری ایران با طی کردن مراحل آموزشی به‌مرورزمان تبدیل به افراد ماهر و با تخصص کافی شوند. به گفته این فعال مهارت‌آموزی کارگران نیازمند کمک و توجه کارفرمایان است و البته حمایت دولت در بحث‌های آموزش فنی و حرفه‌ای نیز باید شامل حال کارگران و کارفرمایان شود.
سهل‌آبادی رئیس خانه صنعت و معدن استان اصفهان نیز بابیان اینکه کمبود نیروی کار متخصص در استان اصفهان آزاردهنده است، می‌افزاید: دانشگاه‌ها به‌جای تحویل نیروی لیسانس به جامعه باید تکنسین تربیت کنند. به گفته این مسوول امروز وسط کارگاه‌ها از نیروی ماهر تهی است، صنایع استان اصفهان ازنظر تعداد و تجهیزات رشد داشته اما نیروی ماهر نداریم. این مسوول بابیان اینکه برخی از کارشناسان دعوت از استادکارهای خارجی برای استفاده از صنایع استان اصفهان را پیشنهاد داده‌اند، ادامه می‌دهد: این اقدام در راستای تربیت نیروی کار متخصص انجام خواهد شد. همچنین پروین صالحی نماینده مبارکه در مجلس شورای اسلامی می‌گوید: پرداختن به آموزش دوگانه و آموزش کارگر ماهر و ایجاد بستر برای پرورش کارگران متبحر باید به‌عنوان یک اصل به آن پرداخته شود. همچنین نجفی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان اصفهان با تأکید بر آنکه اکنون کمبود نیروی متخصص و ماهر داریم می‌گوید: این نقیصه با طرح ملی پویش اشتغال قابل جبران خواهد بود. طرح پویش اشتغال هم‌زمان با تحصیل است که گفته می‌شود دانشگاه آزاد اسلامی استان اصفهان آغازگر آن بوده و دوره آزمایشی آن گذرانده شده رو به رشد و اشاعه است.
برای حل مساله به همراهی چند نهاد نیاز است
در این زمینه آرش احمدی، نایب‌رئیس کانون عالی انجمن صنفی کارگران کشور در گفت‌وگو با دنیای اقتصاد بیان می‌کند: تقریباً پنج سال است که با شدت کمبود نیرو به‌ویژه نیروهای ماهر روبرو شده‌ایم. به‌طوری‌که سازمان‌ها مجبور هستند نیروهایی که استخدام می‌شوند را آموزش دهند به‌ویژه در شغل‌های فنی و مهندسی که با کمبود شدید نیروی ماهر روبرو هستیم. وی تصریح می‌کند: با توجه به تغییرات زیست‌شناسی نیروی کار و اینکه دولت به‌عنوان بزرگ‌ترین کارفرما، حقوق حداقلی پرداخت می‌کند جاذبه فعالیت در واحدهای تولیدی و اقتصادی به حداقل رسیده و کارگران اعم از ماهر و غیر ماهر ترجیح می‌دهند شغلی مستقل با درآمد بیشتر را برای خود برگزینند. حتی گاه مشاغل جانبی هم برای این افراد درآمدزایی بیشتری را به دنبال خواهد داشت. و مورد دیگر هم که موجب دلسردی کارگران می‌شود آنکه حقوق این افراد با تأخیر پرداخت می‌شود.
رئیس کانون انجمن‌های کارگران اصفهان اظهار می‌کند: به‌علاوه با نسل جدیدی روبرو هستیم که خواسته‌های دیگری نسبت به نسل‌های قبل دارند خواسته‌های آن‌ها ازلحاظ روحیات و شخصیت متفاوت است به‌گونه‌ای که سخت، زیر بار هر کاری می‌روند.
این فعال ادامه می‌دهد: مورد دیگر به سیستم آموزشی کشور بازمی‌گردد اینکه از همان آغاز، دانش‌آموز باید استعدادیابی شود آموزش‌های مهارتی داده شود. به دلیل فقدان چنین امری، امروزه فاصله بین صنعت و دانشگاه بسیار شده چون انتخاب دانشجویان متناسب بااستعداد و نیاز بازار کار نیست.
وی می‌گوید: و دلیل دیگر افزایش موج مهاجرت است اغلب نیروهای درجه ۱ و ۲ مهاجرت می‌کنند این روند با شدت گرفتن، بحران بزرگی را در آینده‌ای نه‌چندان دور ایجاد خواهد کرد. حتی اگر لازم باشد مجبور به ورود نیروی انسانی از کشورهای دیگر می‌شویم.
احمدی اظهار می‌کند: اینکه با چه راهکارهایی می‌توان این معضل را کاهش داد با ایجاد انگیزه و ساختارهای فونداسیون پایه‌ای امکان‌پذیر است؛ اما باید قبل از هرچه مسوولان و متولیان هم خود بخواهند تا اقدامات ریشه‌ای انجام گیرد.
وی خاطرنشان می‌کند: لازم است چند نهاد من‌جمله آموزش‌وپرورش، آموزش عالی، فنی و حرفه‌ای، صنعت و معدن، اتاق‌های بازرگانی و مهم‌تر از همه دولت به‌عنوان بزرگ‌ترین کارفرما در کنار هم دیگر قرار گیرند. افراد کارشناس و متخصص ورود کنند و با ارائه راهکارها و عملیاتی کردن آن به‌تدریج چالش کمبود نیروی کار ماهر را به کمترین میزان خود رسانید.
کلام آخر
واقعیت آن است داشتن نیروی انسانی ماهر و آگاه از مهم‌ترین مؤلفه‌هایی است که موجب توسعه اقتصادی اشتغال پایدار می‌شود.
مهارت‌آموزی حلقه مفقوده‌ای است که در نظام آموزشی کشور از مدارس گرفته تا دانشگاه‌های ایران به‌شدت محسوس است. چه بسیار از دانش‌آموختگانی که مهارتی را کسب نکرده و فقط در اندیشه اخذ مدرک بوده‌اند؛ چرخه معیوبی که سال‌هاست ادامه داشته با این ترتیب که تحصیل‌کردگان بدون مهارت در پی دریافت مدرک و پشت‌میزنشینی هستند. بر این اساس تا زمانی که تحولی در نظام آموزش و تربیت نیروی انسانی به وجود نیاید همچنان این چرخه تداوم داشته و با کمبود نیروی ماهر روبرو خواهیم بود.
حال‌آنکه کسب مهارت و دانش در دنیای امروز، نه یک انتخاب بلکه یک ضرورت است.
