دکتر محمد علی دهقان دهنوی، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار تهران:
کنترل و تسری بیشتر منابع مالی با استفاده از اعتبار به جای وجه نقد
***
به عنوان اولین سوال لطفاً برای خوانندگان ما توضیح دهید؛ مزیت اعتبار بر پول نقد چیست؟
کارکرد نخست پول، استفاده از آن به عنوان نقدینگی است، در واقع پول به عنوان ابزار مبادله مورد استفاده قرار می‌گیرد و افراد خرید و فروش‌های خود را با استفاده از پول انجام می‌دهند. در حال حاضر دو نوع پول فیزیکی از جمله اسکناس و مسکوک و پول الکترونیکی از جمله همراه بانک، موبایل بانک، کارت‌های الکترونیکی و ... وجود دارد که البته در بیشتر مواقع، پول به صورت الکترونیکی مبادله و تبادل می‌شود.
در همه این موارد از پول به عنوان ابزار مبادله استفاده می‌شود. اما فضای دیگری به عنوان فضای «اعتبار» هم وجود دارد که در این فضا از یک موسسه پولی و مالی اعتبار (تسهیلات) دریافت می‌کنید.
روش دریافت این تسهیلات نیز به دو روش فیزیکی و الکترونیکی تقسیم می‌شود که در حالت فیزیکی متقاضیان با مراجعه به شعب بانکی، تکمیل پرونده و مدارک لازم، برای دریافت تسهیلات اقدام می‌کنند اما در روش الکترونیکی متقاضیان این امکان را دارند تا با استفاده از ابزارهای نوین، اعتبار لازم را دریافت کنند.
کارت اعتباری مثال خوبی در این زمینه است زیرا پولی به حساب دارنده کارت واریز نمی‌شود اما دارنده کارت می‌تواند از اعتبار موجود استفاده کرده و به همان میزان اعتبار تا زمانی معین بدهکار شود.
همچنین برخی ابزارها وجود دارد که در شبکه‌هایی که از زنجیره تولید تا مصرف کننده (Supply Chain) ساخته می‌شود، به جای پرداخت پول، اعتبار رد و بدل می‌شود و این اعتبار بین افراد در بخش‌های مختلف زنجیره منتقل می‌شود. در این ابزارها مثل گام یا سککوک، اسناد تجاری، کارت‌های اعتباری، باشگاه مشتریان بانک‌ها و ... از اعتبار به جای پول نقد استفاده می‌شود.
مزیت استفاده از این روش در مقایسه با روش‌های سنتی چیست؟
قاعدتاً یکی از مزایای این روش آن است که متناسب با نیازهای فرد در لحظه‌ای که نیاز به دریافت اعتبار دارد، به بانک یا محل دریافت اعتبار بدهکار می‌شود. یعنی در روش‌های الکترونیکی فرد در همان لحظه‌ای که از اعتبار استفاده می‌کند به‌تدریج بدهکار می‌شود و بهره اضافه‌ای برای زمانی که حد اعتباری را در اختیار داشته اما استفاده نکرده است، پرداخت نمی‌کند.
اما در روش سنتی امکان دارد متقاضی یا بنگاه تولیدی تسهیلاتی را که دریافت و به تدریج خرج کند. در روش‌های سنتی تسهیلات گیرنده از روز اول دریافت این مبلغ، بدهکار شده و متعهد پرداخت بهره است.
دیگر مزیت این روش کم بودن سیالیت و نقدپذیری اعتبار نسبت به پول نقد است و به راحتی از شبکه و محلی که برای آن تعریف شده خارج نمی‌شود. این مورد کمکی برای جلوگیری از انحراف تخصیص و مصرف تسهیلات و کاهنده سرعت گردش پول است.
به عنوان مثال اگر تسهیلات به صورت وجه نقد برای بخش تولید پرداخت شود، این نگرانی وجود دارد که از چرخه تولید خارج شده و قابل کنترل و رصد پذیر نباشد در حالی که اگر به صورت اعتبار باشد، امکان کنترل بیشتر خواهد شد و در مواقعی که بانک مرکزی به دنبال کاهش سیالیت پول است امکان کنترل و رصد این پول وجود دارد.
به نظر شما رواج استفاده از اعتبار به جای وجه‌نقد چه تاثیری بر شاخص‌های اقتصادی خواهد داشت؟
یکی از مشکلات عمده نظام اقتصادی کشور این است که مردم و تولیدکنندگان به اعتبار دسترسی ضعیف و بعضاً شناخت کمتری از آن دارند. نظام مالی و بانکی ما نتوانسته دسترسی مردم را به اعتبار تسهیل کند. کمکی که این نوع تسهیلات می‌کند این است که توان تسهیلات‌دهی بانک‌ها را افزایش می‌دهد و استفاده بهینه‌تری از منابع مالی می‌شود و دسترسی مردم به اعتبار بیشتر خواهد شد. مثلاً بانک به جای اینکه به ۱۰۰ نفر تسهیلات خرید کالا پرداخت کند، در این روش به ۱۵۰ نفر تسهیلات پرداخت می‌کند زیرا متقاضیان تنها در زمان خرج کردن اعتبار به بانک بدهکار می‌شوند که موجب می‌شود، دسترسی مردم به اعتبار بیشتر شود.
یکی از این ابزارها برای کمک به تأمین مالی بنگاه‌ها در قالب زنجیره تأمین سامانه سککوک است، عملکرد این سامانه را چگونه بررسی می‌کنید؟
سککوک ابزاری برای تأمین مالی داخل زنجیره است و باعث می‌شود تا اعتباری بین زنجیره و افراد مختلف پرداخت شود. به عنوان مثال برای تولید یک کالا از مواد اولیه تا زمان تحویل به مشتری چندین بنگاه تولیدی دخیل هستند و همه حلقه‌هایی که داخل یک زنجیره هستند نیاز به تأمین مالی دارند.
با کمک این سامانه به جای اینکه همه این بنگاه‌ها به بانک مراجعه کنند، این امکان وجود دارد که تسهیلاتی که نفر اول زنجیره دریافت کرده به نفر آخر زنجیره یا سایر حلقه‌های زنجیره تسری پیدا کند. یعنی اینکه از میزان ثابتی از اعتبار، استفاده بیشتری در داخل این زنجیره خواهد شد. کارکرد ابزارهایی مثل سککوک در این زمینه یک مزیت به شمار می‌رود.
