روند طبیعی
آیا عملکرد منفی صندوق‌های سرمایه‌گذاری جای نگرانی دارد؟
دلایل استقبال از صنعت صندوق‌های سرمایه‌گذاری
طبیعتاً در قیاس با تعداد ۱۱میلیونی کدهای بورسی که بخش اندکی از آن فعال است؛ عدد بیش از دو میلیون‌نفری سرمایه‌گذار در صندوق‌های سرمایه‌گذاری با عمر یک‌دهه‌ای آن استقبال خوبی را نشان می‌دهد و می‌تواند یک دستاورد باشد؛ اما بدانیم بخشی از این موفقیت را باید واقعی و بخشی را با اغماض غیرواقعی دانست.طبیعتاً ترویج فرهنگ سرمایه‌گذاری مستقیم از طریق مجموعه‌های آموزشی بورس و شرکت‌های تابعه طی سالیان گذشته کام برخی از سرمایه‌گذاران را شیرین و برخی دیگر را تلخ کرده است. به نظر می‌رسد تلخ‌کامی‌ها بیش از شیرین‌کامی‌ها بوده است؛ چراکه عموم سرمایه‌گذاران ناآشنا به بازار سرمایه و فاقد تخصص و دانش کافی هستند که به‌تبع آن، اسیر هیجانات بازار پرهیجان سهام شده‌اند. تجربه سال‌های نه‌چندان دور باعث شد که در ایران نیز همچون روند جهانی سرمایه‌گذاری، توجه ویژه‌ای به سرمایه‌گذاری غیرمستقیم و صندوق‌های سرمایه‌گذاری شود. این صنعت در ایران نیز نشان داد که اساساً صندوق‌های سرمایه‌گذاری می‌تواند گزینه مناسب‌تر، کم‌ریسک‌تر و جذاب‌تری برای عموم جامعه باشد؛ آمارها بر این موضوع صحه می‌گذارد.
البته نادیده نگیریم که حدود ۹۲ درصد ارزش خالص دارایی‌ها در صندوق‌های با درآمد ثابت هستند که نشان‌دهنده آن است که اساساً تفکر بانک‌محوری در ذهن سرمایه‌گذاران رسوب کرده است و اگر واقع‌بینانه بخواهیم نگاه کنیم، صنعت صندوق‌های سرمایه‌گذاری در بخش صندوق‌های سهامی و مختلط رشد قابل توجهی نداشته است. فارغ از اینکه باید گفت این عدم رشد را به شکل شدیدتر می‌توان در حوزه سرمایه‌گذاری جایگزین چون صندوق‌های کالایی، جسورانه، پروژه، صندوق در صندوق و... مشاهده کرد. از این‌رو، با تمرکز ۹۲ درصد خالص ارزش دارایی در صندوق‌های با درآمد ثابت نمی‌توان به رشد این صنعت با قطعیت بالید؛ چراکه نشان می‌دهد این صنعت تحت تاثیر بازار پول است تا بازار سرمایه. ناگفته نماند که ارزش خالص دارایی حدود ۱۸۱۰ هزار میلیاردریالی این صنعت به نسبت تجربه‌های جهانی گویای راه دراز برای تثبیت این صنعت و نقش‌آفرینی آن در اقتصاد کشور است.
تجربه جهانی صنعت صندوق‌های سرمایه‌گذاری
طبق گزارش انجمن بین‌المللی صندوق‌های سرمایه‌گذاری، دارایی‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری با سرمایه متغیر تحت نظارت در سراسر جهان، در پایان سه ماه ابتدایی سال ۲۰۱۹ با رشد ۱/ ۷درصدی به ۵۰ تریلیون دلار رسیده است و خالص ورودی به تمامی صندوق‌ها در این زمان، ۳۲۳ میلیارد دلار بود؛ این در حالی است که این عدد برای سه‌ماهه چهارم سال ۲۰۱۸ حدود ۸۶ میلیارد دلار بوده است. در پایان فصل اول سال ۲۰۱۹، دارایی‌های صندوق‌های سهامی با ۱۰۹ درصد افزایش به بیش از ۲۳ تریلیون دلار رسیده است. دارایی صندوق‌های مختلط با رشد ۹/ ۵درصدی، با عدد ۲/ ۶ تریلیون دلار ثبت شده است و صندوق‌های اوراق قرضه ارزش ۶/ ۱۰ تریلیون دلار را با رشد ۹/ ۴ درصد نشان می‌دهد.
آمارهای مذکور جایگاه صنعت صندوق‌های سرمایه‌گذاری را به صورت آشکار نشان می‌دهد و نکته جالب اینکه تجربه جهانی نشان می‌دهد ۴۴ درصد دارایی‌ها در صندوق‌های سهامی است. گزارش انجمن صندوق‌های سرمایه‌گذاری بین‌المللی نشان می‌دهد صندوق‌های اوراق قرضه، مختلط و بازار پول به ترتیب ۲۱، ۱۲ و ۱۲ درصد دارایی‌های این صنعت را به خود اختصاص داده‌اند. مسیری که ما در ایران کاملاً برعکس طی کرده‌ایم!
ناگفته نماند که ۵۱ درصد از دارایی‌های صندوق‌ها در سراسر جهان به قاره آمریکا اختصاص دارد و سهم اروپا و آسیا و اقیانوسیه به ترتیب ۳۴ و ۱۴ درصد است.
اگر جایگاه ایران با برخی از کشورهای آسیا و اقیانوسیه را در سال ۲۰۱۹ بر اساس ثروت و تولید ناخالص داخلی مقایسه کنیم، حجم خالص ارزش دارایی صنعت صندوق‌های سرمایه‌گذاری ایران در مقایسه با اندازه اقتصاد قابل توجه به نظر نمی‌رسد و به نظر می‌رسد از پتانسیل این صنعت در اقتصاد ملی بهره مناسب برده نشده است.
عملکرد صندوق‌های سرمایه‌گذاری در ایران
حال پس از اینکه نمایی از جایگاه صنعت صندوق‌های سرمایه‌گذاری در اقتصاد ملی و در سطح بین‌المللی ارائه داده شد؛ سوال این است که آیا واقعاً این صنعت گزینه مناسب‌تری از بازارهای طلا، ارز، مسکن و حتی سرمایه‌گذاری مستقیم در بورس است؟
طبیعتاً بازارها در سیکل‌های اقتصادی رفتارهای متفاوتی نشان خواهند داد و هر بازار در مقایسه با دیگری ممکن است در دوره‌ای عملکرد بهتری داشته باشد؛ اما بر اساس دوره یک‌ساله منتهی به ۲۰ آبان اعداد گویای عملکرد مناسب صنعت صندوق‌های سرمایه‌گذاری است. طی این دوره بازار دلار، سکه طلا و طلای ۱۸ عیار به ترتیب موجب زیان ۲۰، ۱۲ و ۴درصدی سرمایه‌گذاران خود شده‌اند. این در حالی است که بازارهای سهام و مسکن به ترتیب بازدهی ۶۸ و ۴۸درصدی را نصیب سرمایه‌گذاران این دو حوزه کرده‌اند؛ ناگفته نماند که باید متغیر رکود در بازار مسکن را نیز لحاظ کرد. میانگین ساده بازدهی صندوق‌های سهامی در مدت مورد نظر ۷۱ درصد بوده است. این عدد برای گروه صندوق‌های مختلط نیز ۵۶ درصد ثبت شده است. گروه صندوق‌های با درآمد ثابت که اساساً باید با سود سپرده بانکی مقایسه شود، توانسته عدد ۲۳درصدی را ثبت کند نکته دوم اینکه صندوق‌های سرمایه‌گذاری به دلیل تنوع پورتفو و اینکه قادر هستند به طور همزمان در بازارهای سهام، طلا و اوراق با درآمد ثابت ورود کنند، این قابلیت را دارند که از مزیت‌های همه بازارها در زمان مقتضی بهره ببرند.
مبنای ارزیابی عملکرد صندوق‌ها
قضاوت در خصوص عملکرد صندوق‌های سرمایه‌گذاری نیاز به توجه به نوع و اندازه صندوق و گروه‌بندی‌های آن دارد. به طور مثال نمی‌توان عملکرد یک صندوق درآمد ثابت را با شاخص بورس مقایسه کرد. همچنین، قضاوت در خصوص عملکرد صندوق‌های سرمایه‌گذاری مختلط نیز نیازمند توجه به شاخص صندوق‌های مختلط است و آنچه دیده می‌شود که گاه با شاخص بورس سنجش می‌شود، اساساً درست نیست؛ چراکه صندوق‌های مختلط عموماً دارای بتای نزدیک به ۵/ ۰ هستند که ریسک متوسطی را نشان می‌دهد. تنها گروه صندوقی که با شاخص کل بورس قابل مقایسه است، صندوق‌های سهامی است که معمولاً بتای حول یک و ریسک بالاتر از دیگر گروه‌ها دارند.
طی یک ماه گذشته شاخص کل بورس نزول شش‌درصدی را تجربه کرده است (منتهی به ۲۰ آبان‌ماه ۱۳۹۸) و طبیعتاً به دلیل سهم حداقل ۷۵درصدی صندوق‌های سهامی و حداقل ۴۰درصدی صندوق‌های مختلط در سهام باید انتظار کاهش بازدهی این دو گروه صندوقی را داشته باشیم. این رویداد یک امر کاملاً منطقی است؛ اما با توجه به اینکه این صندوق‌ها اساساً قرار است ریسک سرمایه‌گذاری را نسبت به سرمایه‌گذاری مستقیم پایین بیاورد، انتظار این است که نزولی کمتر از شش درصد را تجربه کنند.
مقایسه بازدهی یک‌ماهه صندوق‌های سهامی با کاهش شش‌درصدی شاخص کل بورس به همراه بتای صندوق می‌تواند معیار خوبی برای سنجش استراتژی‌های سرمایه‌گذاری صندوق‌هاست. صندوق‌های مختلط نیز علاوه بر مقایسه با شاخص صندوق‌های مختلط می‌تواند با ضریب تاثیرگذاری کمتر با شاخص کل بورس نیز سنجش شود.طبق گزارش مرکز پردازش اطلاعات مالی ایران، تمام صندوق‌های مختلط کشور نزولی کمتر از شش درصد شاخص کل بورس را تجربه کرده‌اند که بخشی از این موضوع به سهم قابل توجه اوراق با درآمد ثابت در این صندوق‌ها (حداقل ۴۰ درصد و حداکثر ۶۰ درصد) برمی‌گردد؛ این اوراق سپر حمایتی مناسبی برای صندوق‌ها در زمان نزولی بودن شاخص کل بورس قلمداد می‌شود. به طور میانگین این گروه صندوقی کاهش بازدهی دودرصدی را همزمان با کاهش شش‌درصدی شاخص کل بورس ثبت کرده است.
شایان ذکر است که از ۶۹ صندوق سهامی فعال در بازار سرمایه، ۴۳ صندوق نزولی کمتر از شاخص کل بورس را تجربه کرده است و ۲۴ صندوق عددی بالاتر را ثبت کرده است. با این اوصاف ۲۴ صندوقی که نزولی بیشتر از شاخص کل بورس داشته‌اند، نمی‌تواند به معنای ضعف باشد. تخصص، استراتژی سرمایه‌گذاری، نوع استفاده از ترکیب قانونی دارایی‌ها، سطح ریسک و عوامل زیادی در خروجی بازدهی یک صندوق سرمایه‌گذاری ملاک است که بر همین مبنا نمی‌توان عملکرد صندوق‌های سرمایه‌گذاری را در بازه یک‌ماهه قضاوت کرد. بررسی صندوق‌ها بر اساس حداقل دوره سرمایه‌گذاری یک‌ساله، در کنار مقایسه با بازارهای جایگزین بهترین سنجه‌هایی است که می‌تواند مهر تایید بر عملکرد یک صندوق باشد؛ از این‌رو پیشنهاد می‌شود برای تصمیم‌گیری حتماً بازده یک‌ساله صندوق‌ها مدنظر قرار داده شود و با بازدهی بازارهایی چون طلا، ارز، مسکن و حتی بازار سهام (سرمایه‌گذاری مستقیم) مقایسه شود. متغیر مهم صرف زمان و کاهش تنش‌ها نیز در محاسبات حتماً لحاظ شود، چراکه در سرمایه‌گذاری غیرمستقیم نسبت به سرمایه‌گذاری مستقیم، زمان برای سرمایه‌گذاران پس‌انداز می‌شود و با تنش‌های کمتری مواجه می‌شوند.
